عصر ارتباط – ساختارهای موازی مقررات‌گذاری در بخش ارتباطات رایانه‌ای کشور، دسته گُل بودند كه با نوآوری «کمیسیون عالی تنظیم مقررات» به سبزه نیز آراسته می‌شوند!
در تیرماه سال جاری (1400) مساله قدیمی «اینترنت ملی، آری؟» (از سوی رييس رسانه به اصطلاح ملی) یا «اینترنت ملی، نَه؟» (از طرف وزیر ارتباطات) و در کنار آنها، لایحه صیانت از داده‌های کاربران فضای سایبری، با عنوان تغییریافته: «طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» ( از جانب کمیسیون فرهنگی مجلس) مطرح شدند که در زیر، ضمن اشاره به متن خبر هر یک از آنها، به‌طور مختصر تحلیل می شوند.
- «اینترنت خودمانی» در مقابل «اینترنت آمریکایی»
رييس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مدعی است که ایران دارد اینترنت خودش را برنامه‌ریزی می‌کند! و اینترنت ملی، به زودی در ایران ایجاد می‌شود.
به گزارش وبگاه www.didbaniran.ir، اعلام شده بود كه در روز هشتم تير ۱۴۰۰، به زودی در ایران اینترنت ملی راه‌اندازی می‌شود. بشارت‌دهنده این خبر مهم، کسی نیست جز رييس سازمان صدا و سیما که در جمع خبرنگاران می‌گوید: «ایران در حال برنامه‌ریزی برای آن است که اینترنت خودش را داشته باشد». اما او بیان نمی‌کند که این برنامه‌ریزی کجا صورت گرفته است؟ و سازمان صدا و سیما چه نقشی در آن ایفا می‌کند؟ چه مقامی آن را تصویب کرده است؟ چه مقدار بودجه از کدام منبع برای آن تخصیص یافته است؟ پیشرفت این برنامه در چه مرحله از اجراست؟ مجری آن کیست؟ و مسايلی از این دست که معمولا پرسیده می‌شوند اما بی‌پاسخ باقی می‌مانند.
او بدون کوچک‌ترین اشاره به پرسش‌های معمولا مطرح مذکور، بی‌مقدمه بیان می‌کند که: «نهضتی در جهان در مقابل اینترنت آمریکایی در حال شکل‌گیری است». او باور دارد که «در چین این اتفاق افتاده، روسیه در حال شکل دادن به اینترنت روسی است حتی اروپایی‌ها هم اینترنت آمریکایی را بر نمی‌تابند». اگرچه بیان رييس سازمان صدا و سیما در مورد اینکه «اروپایی‌ها هم اینترنت آمریکایی را بر نمی‌تابند» شفاف و روشن نیست، ولی در مورد ایران به روشنی بشارت می‌دهد که: «ایران در حال برنامه‌ریزی است برای اینکه شبیه قدرت‌های بزرگ، اینترنت خودش را داشته باشد». مبارک است اما در چه سالی از قرن پانزدهم خورشیدی، ایران اینترنت خودش را خواهد داشت، این نیز معلوم نیست!
در پایان این خبر، از قول رييس سازمان صدا و سیما بیان می‌شود که: «کشورهای ضعیف و ناتوان در فناوری مجبورند تسلیم اینترنت آمریکایی شوند». و سرآخر معلوم نمی‌شود منظور او از کشورهای ضعیف و ناتوان کدام کشور است؟ آیا جمهوری اسلامی ایران و در این کشور، سازمان صدا و سیما نشان داده است که کشور و سازمانی قوی و توانا در عرصه فناوری است؟
- قلمرو ملی باید در فضای سایبر تعریف شود
یک روز بعد، در روز نهم تیرماه سال جاری (1400) در وبگاه www.mizan.news خبری دیگر در خصوص خبر مذکور، از قول رييس سازمان پدافند غیرعامل کشور منتشر شد که یکی از عبارات آن این عبارت بود: «اساسا واژه اینترنت ملی دقیق نیست و ایجاد ابهام می‌کند»! ولی رييس سازمان پدافند غیرعامل کشور بیان نمی‌کند که به جای اینترنت ملی باید همان شبکه ملی اطلاعات را بنشانیم؟ یا نامی دیگر را؟ به جای ورود به بحث نام‌گذاری، او می‌کوشد شفاف اما با احتیاط تصریح کند که «اگر قرار است دارایی‌های ما تبدیل به جنس سایبری شود و در این فضا نگهداری شود، قلمرو ملی باید در فضای سایبر و نظام حکمرانی کشور تعریف شود و کشور ما نیازمند یک نظام حکمرانی بومی در فضای سایبری است». من این بیان رييس سازمان پدافند غیرعامل کشور را می‌پسندیدم اگر نظام حکمرانی بومی در فضای واقعی کشور را بی‌عیب و نقص می‌یافتم. بهتر از جمله اخیر، این جمله رييس سازمان پدافند غیرعامل کشور است که با اشاره به «لزوم بومی‌سازی محصولات دفاعی در مقابل تهدیدات سایبری» بیان می‌کند: «فضای سایبر، آمیخته با فرصت و تهدید است و برای بهره‌برداری حداکثری از فرصت‌ها باید مراقب تهدید‌ها باشیم». ولی خودمانیم ما که تاکنون جز فرصت‌سوزی کاری نکرده‌ایم؟
به عقیده او: «آمریکا ادعای مرکزیت زیرساخت‌های سایبری جهان را دارا ست» و«با این حال شدت آسیب‌پذیری آمریکا به دلیل توسعه فضای سایبری نیز افزایش یافته است و آنها امروز ساکن خانه‌های شیشه‌ای هستند» و اضافه می‌کند که «تجربه پرداخت به این موضوعات برای جهانیان فراهم شده است و ما هم در این رابطه باید گام‌های جدی برداریم» و نتیجه می‌گیرد که «باید زیرساخت‌های اصلی فضای سایبر با رویکرد بومی‌سازی، حتما تقویت شود و این مهم برای حضور مقتدر و حداکثری در فضای سایبری جهان باید دنبال شود». پس «قلمرو ملی باید در فضای سایبر و نظام حکمرانی کشور تعریف شود».
او بدون اشاره به سخنان رييس صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در این مورد که «به زودی در ایران اینترنت ملی راه‌اندازی می شود» تنها با تاکید بر اینکه «اساسا واژه “اینترنت ملی” دقیق نیست و ایجاد ابهام می‌کند» گفت: «شبکه ملی اطلاعات یک فضای امن و پرسرعت داخلی با هدف صیانت از دارایی‌های حیاتی سایبری شده کشور و در کنار اینترنت جهانی است و حتی می‌تواند سرعت اینترنت در ایران را نیز برای کاربران افزایش دهد که مثال آن مدل کشوری همچون کره جنوبی است». ولی من (نگارنده این یادداشت) باید بگویم که کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس حدود 12 سال پیش در مطالعات خود پیرامون آرپانت و گذار آن به اینترنت، دریافتند که در دوران این گذار، پنتاگون مراکزی تحقیقاتی در کره جنوبی را به حلقه کاربران آمریکایی اینترنت افزوده بود و کره‌ای‌ها به این بخش از شبکه داخلی خود که متصل به آرپانت آمریکا بود، National Information Network می‌گفتند.
این در حالی است که شبکه ملی اطلاعات کره‌ای‌ها هویت داشت، زیرا مرکز مدیریتی مشخص و طرحی کاملا مرزبندی شده از دیگر شبکه‌های داخل کره جنوبی داشت ولی شبکه ملی اطلاعات ما اصلا یک نام بی‌مسما، عاریه گرفته از National Information Network یا برگرفته از National Information Infrastructure اَلگور است؛ فاقد مرکز مدیریت مشخص و طرحی کاملا مرزبندی نشده از دیگر شبکه‌های داخل کشور!
رييس سازمان پدافند غیرعامل کشور باور دارد که: «امروز فضای سایبری جهانی قادر به دفاع از حقوق و منافع مردم نیست» (انگار که فضای سایبری، یکی از زیرمجموع‌های سازمان ملل است!) و نتیجه می‌گیرد که: «با استفاده از قلمرو ملی باید در فضای سایبر و نظام حکمرانی از منافع کشور در برابر تهدیدات سایبری دفاع کنیم و طبق تاکیدات فرمانده معظم کل قوا، مردم از خدمات و سرویس‌های این فضا راحت، ایمن و بی‌دغدغه استفاده کنند». او می‌گوید:«امیدواریم مساله حکمرانی ملی در فضای سایبری به دور از جوسازی‌ها و در یک فضای عقلانی و مبتنی بر تامین منافع ملی پیش رود» که البته سخنی درست است زیرا آرزوی همه کاربران است.
- کمیسیون عالی تنظیم مقررات در طرح قانونی حفاظت از داده‌ها
سومین مطلب در خصوص اینترنت خودمانی که این روزها مطرح است، «طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» است که نام قبلی آن «لایحه صیانت از داده‌ها» بود. در این خصوص علی یزدی‌خواه، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه «طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی از کمیسیون فرهنگی برای قرار گرفتن در دستور صحن علنی به هیات رييسه ارايه شده است»، در خصوص شایعات پیرامون این طرح گفت: «مطالب مطرح شده در فضای مجازی درباره این طرح، گمانه‌زنی است و احتمالا چندان منطبق بر حقیقت طرح نیست. موضوعی مانند «مدیریت گذرگاه‌های اینترنت از سوی نیرو‌های مسلح» یک پیشنهاد است که اگر طرح یاد شده در صحن بررسی شود به یک نحو، و اگر نمایندگان رسیدگی به آن را بر اساس اصل ۸۵ قانون اساسی به کمیسیون مشترک واگذار کنند، مسیر بررسی متفاوت خواهد شد».
این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی معتقد است که «نیرو‌های مسلح عهده‌دار حفظ و حراست فضای فیزیکی هستند و البته، فضای سایبری هم بخشی از درگاه ورودی هستند که نیاز به حفاظت دارد».
او درباره کاهش پهنای باند پیام‌رسان‌های خارجی هم اظهار کرد: «در این زمینه شورای عالی فضای مجازی مصوبه داشت، اما اجرا نشد. در طرح ساماندهی مجلس بر اجرای آن تاکید می‌شود. مساله پهنای باند و قیمت‌ها هر کدام بحث جداگانه‌ای است که در طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی تصریح شده باید بهای اینترنت داخلی یک سوم بهای اینترنت بین‌الملل باشد. البته مجلس در لایحه بودجه ۱۴۰۰ هم اجازه افزایش قیمت اینترنت را به وزارت ارتباطات نداد».
یزدی‌خواه با اشاره به طرح مورد بحث می‌گوید: «پیام‌رسان‌هایی که خارج از کشور ایران هستند، برای فعالیت در کشور حتما باید نمایندگی داشته باشند».
او اظهار کرد: «برای حمایت از توانمندی‌ها و کسب‌وکار‌های داخلی، توسعه فضای مجازی و استفاده از محتواها، کمک به راه‌اندازی دولت الکترونیک و تسهیل استفاده کابران ایرانی از اینترنت باید اقداماتی را دنبال کرد که ارايه طرح ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی در همین راستاست». او تصریح کرد: «در طرح مذکور، بحث صندوق حمایتی و کمیسیون عالی تنظیم مقررات نیز مطرح شده است».
در پایان این یادداشت فقط می‌توانم به دبیران شورای عالی فضای مجازی و شورای اجرایی فناوری اطلاعات یادآوری کنم که این گونه مباحث متفرق و منبعث از سعی و خطاهای قبلی، بر آشوب حاکم بر فضای سایبری کشور می‌افزاید. شما برادران محترم! پیش از هر چیز نیاز به تحلیل مدل ریاضیاتی نظریه آشوب (Chaos Theory) دارید تا بتوانید الگوهای پنهان در پس قانونمندی‌های این آشوب را دریابید.
