مروری بر توکِنومیک و اقتصاد توکِن‌های دیجیتالی

عباس پورخصالیان – امروزه اصطلاح “توکِن” (Token) در کنار کاربرد اصلی‌اش در زبان انگلیسی به معنی “نشانه”، کاربردهای مختلف جدیدی را در حوزۀ فناوری اطلاعات پذیرفته است و با اشاعۀ جهانی رمزارزها، وامواژۀ «توکِن» نیز در اغلب زبان‌ها، از آنجمله در فارسی، “شناسنامۀ غیررسمیِ” بومی ‌دریافت کرده یعنی به همان صورت انگلیسی، (برای مثال: در دفاتر الکترونیکی قوۀ قضائیه ج.ا) به کار می‌رود! (البته فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای واژۀ Authentication token اصطلاح «نمودافزار اصالت سنجی» را تصویب کرده ولی نهاد قوۀ قضائیه که در اصل باید “قانون‌ ممنوعيت‌ به‌‌كارگيري‌ اسامي‌، عناوين‌ و اصطلاحات‌ بيگانه‌” و آيين‌نامه‌ اجرايي‌ آن‌ را نه تنها رعایت کند بلکه اشاعه دهد، خود بانی و رواج دهندۀ اصطلاح “توکِن” به معنی سخت افزار حامل امضای دیجیتالیِ شهروندان شده است!)

 شایان ذکر است که منظور از “توکِن”، همان ژتون (Jeton) به معنی ابزار مبادله و معامله است که معادل آن (برای مثال در زبان آلمانی :Wertmarke  و در فارسی) “پولک” است.

• توکِن‌های اقتصاد دیجیتالی و اقتصاد توکِنِ دیجیتالی

برخلاف توکِن‌های کالبدی-جسمانیِ امضای دیجیتالیِ صادره توسط دفاتر الکترونیکی قوۀ قضائیۀ ج.ا، توکِن‌های اقتصاد دیجیتالی، مجازی و غیر قابل رؤیت هستند.

اصطلاح «اقتصاد توکِنِ دیجیتالی» به سامانه‌ای رمزارزی اطلاق می‌شود که در آن توکن‌های دیجیتالی به‌عنوان وسیلۀ مبادله در یک اکوسیستم اقتصادی-تجاری به کار می‌روند. این توکِن‌های دیجیتالی معمولاً مبتنی بر فناوری زنجیرۀ بلوکی و “فدکت” (فناوری دفتر کل توزیع‌شده) هستند و می‌توانند انواع مختلفی از دارایی‌ها را نمایندگی و بازنمایی کنند. در واقع یک پروژۀ رمزارزی مثل اتریوم، می‌تواند دارای شماری از انواع توکِن‌های کاربردی (Utility tokens)، توکِن‌های امنیتی (Security Tokens)، توکِن‌های سرمایه‌گذاری (Investment Tokens) و توکِن‌های حکمرانی (Governance tokens) یا همۀ آنها باشد.

در اقتصاد توکِنِ دیجیتالی، توکِن‌ها نقش واحدهای ارزشی را برای مبادله و معامله دارا هستند لذا از آنها برای دسترسی به کالاها، خدمات یا سایر دارایی‌های دیجیتالی در اکوسیستم اقتصادی-تجاریِ مربوط استفاده می‌شود.

توکِن‌ها اغلب دارای کارکردها و کاربری‌های از پیش تعریف شده در بستری معین هستند که به آن تعلق دارند.

به طور کلی، مفهوم اقتصاد توکِن دیجیتالی نشان دهندۀ ترادیسی اقتصادهای ملی به سمت اَشکال جدید اقتصادهای دیجیتالی نامتمرکز است، جایی که می‌توان ارزش‌های مادی را با استفاده از توکن‌های دیجیتالیِ رؤیت ناپذیر در یک اکوسیستم یا پلتفرم خاص مبادله کرد و به دست آورد.

• انواع توکن‌های دیجیتالی
• توکِن امنیتی

توکِن‌های امنیتی (Security Token) نوعی رمزارز در درون یک پروژۀ بزرگ رمزارز هستند که برای مطابقت با مقررات اوراق بهادار طراحی می‌شوند و به سرمایه‌گذاران، حقوق و حمایت‌های خاصی را در راستای کاهش ریسک ارایه می‌دهند.

استفاده از توکن‌های امنیتی در درجۀ اول در حوزۀ فناوری “فدکت” و “مالِنا” (امور مالی نامتمرکزDeFi ) رایج است. با دیجیتالی کردن اوراق بهادار سنتی از طریق توکن‌سازی (tokenization)، توکن‌های امنیتی می‌توانند تجارت را کارآمدتر و در دسترس‌تر کنند، افزایش نقدینگی را به ارمغان آورند و اتوماسیونی منطبق با مقررات را ممکن سازند.

مزایای توکِن‌های امنیتی عبارتند از:

• مالکیت جزیی: توکِن امنیتی، مالکیت جزئی (partial) بر دارایی‌های بزرگ را ممکن می‌کند. به عنوان مثال، یک دارایی را می‌توان به چندین توکِن امنیتی تقسیم کرد که هر کدام بخش خاصی از کل مالکیت را شامل می‌شود. این امر به سرمایه‌گذاران کوچک‌تر امکان می‌دهد در پروژه‌های بزرگ و پرهزینه با اطمینان خاطر بیشتری شرکت کنند.
• انطباق با مقررات: هدف از انتشار توکن‌های امنیتی، مطابقت با قوانین و مقررات اوراق بهادار است. این پایبندی به مقررات، حمایت قانونی را برای سرمایه‌گذاران فراهم و کاهش ریسک را تضمین می‌کند.
• نقدینگی فزاینده: اوراق بهادار توکن شده را می‌توان در مبادلات دارایی دیجیتالی دارای مجوز معامله کرد و نقدینگی بیشتری را در مقایسه با بازارهای اوراق بهادار سنتی تضمین کرد. این افزایش نقدینگی می‌تواند طیف وسیع‌تری از سرمایه‌گذاران را جذب کند.
• انطباق خودکار: در ارایۀ توکِن‌های امنیتی می‌توان قراردادهای هوشمند را برای خودکارسازی اقدامات منطبق بر مقررات استفاده کرد. قراردادهای هوشمند می‌توانند مقرراتی مانند اعتباربخشی سرمایه‌گذاران و محدودیت‌های انتقال، کاهش سربار اداری و ساده‌سازی فرآیندها را به طور خودکار اجرا کنند.
• دسترسی جهانی: توکن‌های امنیتی دارای توانایی افزایش دسترسی به فرصت‌های سرمایه‌گذاری با فعال کردن تراکنش‌های فرامرزی هستند. آنها می‌توانند تجارت مستقیم همتا به همتا را بدون واسطه تسهیل کنند و موانع ورود سرمایه‌گذاران را در خارج از کشور کاهش دهند.

چشم‌انداز نظارتی برای توکن‌های امنیتی هنوز در حال تغییر است و الزامات آنها ممکن است در حوزه‌های قضایی متفاوت، مختلف باشند. سرمایه‌گذاران در پروژه‌های رمزارزی باید احتیاط و در هنگام خرید توکن‌های امنیتی از مشاوره حرفه‌ای استفاده کنند.

• توکِنِ سرمایه‌گذاری

“توکِن سرمایه‌گذاری” نوعی رمزارز است که در کنار عرضۀ اولیۀ سکه (ICO) یا عرضۀ توکِن امنیتی (STO) به منظور جذب سرمایه، منتشر و توسط استارت‌آپ‌های “فدکت” استفاده می‌شود. با خرید توکن‌های سرمایه‌گذاری، خریداران قسمتی از سهامِ پروژه یا شرکت پایه را به دست می‌آورند.

این توکن‌ها اغلب برای نشان دادن حقوق مالکیت، سود سهام، تقسیم سود یا سایر مزایای مالی در پروژۀ مربوط طراحی می‌شوند. آنها معمولاً حق رای یا امتیازات مدیریتی خاصی را برای خریداران به ارمغان می‌آورند و به دارندگان توکن اجازه می‌دهند در فرآیندهای تصمیم گیری مدیریتی، شرکت کنند.

شایان ذکر است که چشم‌انداز نظارتی پیرامون توکن‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد. در برخی از حوزه‌های قضایی، توکن‌های سرمایه‌گذاری ممکن است به عنوان اوراق بهادار طبقه بندی شوند و تابع مقررات مربوط به اوراق بهادار باشند. بنابراین، برای ناشران و سرمایه‌گذاران مهم است که الزامات قانونی قابل اجرا را درک کرده و از آن پیروی کنند.

هنگام غنیمت شمردن فرصت سرمایه‌گذاری در بازار رمزارز، توصیه می‌شود قبل از تصمیم گیری برای خرید توکن، تحقیقات کاملی انجام شود، خطرات مرتبط ارزیابی شوند و متخصصان یا مشاوران مربوطه، مورد مشورت قرار گیرند.

• توکن کاربردی

توکن کاربردی (Utility token) نوعی رمزارز جزیی در یک پروژۀ بزرگ رمزارز است که دسترسی به یک محصول یا خدمات را در یک پلتفرم خاص مبتنی بر “فدکت” فراهم می‌کند. توکن‌های کاربردی برای فعال کردن قابلیت‌های خاصی مانند دسترسی به ترجیحات پروژۀ رمزارز، دریافت خدمات ویژه یا شرکت در فعالیت‌های معین در یک برنامه کاربردی نامتمرکز (DApp) یا اکوسیستم را تضمین می‌کند.

هدف اصلی یک توکن کاربردی، تسهیل تراکنش‌ها و تعاملات درون یک پلتفرم یا شبکه خاص است. دارندگان توکن‌های کاربردی می‌توانند از آنها برای پرداخت برای دریافت کالاها یا خدمات، دسترسی به ویژگی‌های برتر یا شرکت در فعالیت‌های پلتفرم مربوط استفاده کنند. ارزش توکن‌های کاربردی اغلب مستقیماً وابسته است به میزان تقاضای توکن‌های کاربردی مربوط به همان پلتفرم.

• توکِن حکمرانی

توکن حکمرانی نوعی رمزارز در درون یک پروژۀ بزرگ رمزارز است که به دارنده اش این حق را می‌دهد که وی در فرآیندهای تصمیم گیری مرتبط با مدیریت پروژه یا پلتفرم، شرکت کند. این توکن‌ها معمولاً برای نامتمرکز کردن کنترل استفاده می‌شوند و دارندگان توکن را قادر می‌سازند تا با شرکت در رأی‌گیری‌ها در مورد پیشنهادها و ارتقای پروتکل، بر مسیر رونق پروژه تأثیر بگذارند.

توکِن‌های حکمرانی به دارندگان، قدرت می‌دهند تا ایشان آینده یک پروژۀ رمزارزی یا سازمان نامتمرکز مستقل (DAO) را از طریق داشتن حق رأی شکل دهند و تغییراتی را در پارامترهای پروژه، مانند ساختار هزینه، ارتقای پروتکل، تخصیص بودجه، یا حتی انتخاب اعضای تیم توسعه، اعمال کنند.

در حالی که توکن‌های کاربردی برای دسترسی داشتن به قابلیت‌های خاص یک پلتفرم طراحی می‌شوند، توکن‌های حکمرانی برای مشارکت تیمی‌و قدرت تصمیم‌گیری مؤثر به کار می‌آیند.

در برخی از پروژه‌های رمزارزی ممکن است توکن‌های کاربردی و توکن‌های حکمرانی در قالب یک توکن واحد منتشر شوند.

• توکِنومیک

توکِنومیک (Tokenomics) حوزه‌ای از اقتصاد دیجیتالی است که به بحث پیرامونِ 1) نحوۀ توزیع توکن و کاربرد توکن‌ها، 2) نوع رویکرد به اجرای سیاست‌های پولی و قوانین اقتصادی از طریق قراردادهای هوشمند خودکار و 3) ویژگی‌های اقتصادی سامانه‌های مبتنی بر توکن‌های دیجیتالی می‌پردازد، برای ایجاد سامانه‌هایی که معمولاً بر بستر دفتر کل توزیع‌شده مبتنی بر زنجیرۀ بلوکی ایجاد و مدیریت می‌شوند.

برخی از مدل‌های رایج در حوزۀ توکِنومیک عبارتند از: 1) مدل تورم‌زدا یا  deflationary modelکه به شیوه‌های مطمئن برای محدودسازی مقدار توکن‌های در گردش در رابطه با قیمت آنها می‌پردازد؛ 2) مدل تورمی ‌یا  inflationary model که به اهداف و سازوکارهای افزایش عرضۀ توکن‌ها در طول زمان به منظور تشویق سرمایه‌گذاری می‌پردازد؛ و 3) مدل توکن مضاعف یا Dual-token model که به ترکیب مدل‌های تورمی ‌و تورم‌زدا برای سازگارسازی قوی عرضه و تقاضای توکن‌ها در شرایط مختلف بازار می‌پردازد.

نویسنده