مروری بر عملكرد سامانه الکترونیکی گمرك

درآمد گمرک و مشکلات تجار افزایش یافت!

• 04 آذر 1396 07:5 ق.ظ
• نادر نینوایی

گمرک ایران اعلام كرده، با هوشمندسازی مراحل تشریفات گمرکی از ابتدای امسال تطبیق اطلاعات بارنامه، ثبت سفارش و همه اسناد و مدارک ترخیص با اظهار صاحب کالا به صورت الکترونیکی و هوشمند انجام شده و با این شرایط امکان جعل اسناد وجود ندارد.

چند وقتی می‌شود که گمرک اخبار متعددی از دستاوردهای الکترونیکی شدن گمرکات کشور برای رسانه‌ها ارسال می‌کند و در آن بر افزایش درآمدهای خود به این طریق، رفع فساد، برچیده شدن کامل قاچاق و مواردی از این دست تاکید شده و البته همچنان می‌شود.

گمرک بعد از پیاده‌سازی سامانه خود حتی یک شکار بزرگ نیز داشت که متعاقب آن یک شرکت کره‌ای محکوم به پرداخت 4 هزار میلیارد تومان جریمه شد که باعث ورود نعمت‌زاده، وزیر صنعت وقت به موضوع شد که سرانجام آن پرونده را به حاشیه کشاند.

اگرچه همواره شفاف‌سازی و الکترونیکی شدن خدمات دولتی و ازجمله گمرک، در صدر خواسته‌ها و الزامات قانونی کشور بوده و باید با تمام توان از این اقدامات حمایت کرد، اما این یک روی سکه بوده و به‌معنای نادیده گرفتن برخی مسایل و مشکلات جدید که آنها نیز باید برطرف شوند، نیست.

برای مثال، در سوی دیگر ماجرا اما مدت‌زمان طولانی كه اجناس در گمرك معطل می‌مانند باعث شده تا فعالان حوزه فناوری اطلاعات كه كالاهای آنها گاه حتی بیش از یك ماه در گمرك معطل ترخیص می‌ماند، معترض باشند. فعالان حوزه فناوری اطلاعات كشور با توجه به سرعت بالای تغییرات حوزه فناوری و سرعت بالای معرفی محصولات جدید در این حوزه خواستار ترخیص لحظه‌ای اجناس هستند كه البته تاكنون این امر محقق نشده است.

پاسخ مسوولان گمرك البته این است که گاه علت طولانی شدن ترخیص كالاهای حوزه فناوری اطلاعات را به مساله استاندارد مربوط می‌دانند. مدیرعامل صنایع انفورماتیك كه تنها شركت تایید استاندارد كالاهای حوزه فناوری كشور است نیز برای این موضوع پاسخی دارد و می‌گوید: در بسیاری از موارد وجود بوروكراسی طولانی در كنار لزوم ثبت دستی مواردی كه در سامانه ثبت می‌كنند، یكی از عواملی است كه باعث طولانی شدن این روند شده است.

مرور مشکلات سامانه گمركی

آن‌طور كه واردکنندگان و صادرکنندگان حوزه فناوری اطلاعات می‌گویند، اخذ مجوزهای گمرکی کالاهای وارداتی همچنان با مشکل روبه‌رو است و در مواردی گفته می‌شود ضعف اینترنت و زیرساخت ارتباطی، سامانه گمرکی را مختل می‌کند.

در حقیقت ضعف زیرساخت ارتباطی، به‌خصوص اینترنت، سامانه جامع گمرکی را ضعیف كرده و این سازمان به‌تنهایی نمی‌تواند همه امور گمرکی را انجام دهد. یكی از فعالان اقتصادی با ذكر اینكه لازمه اخذ مجوز از طریق سامانه گمرك ارتباط حضوری و ارایه مدارک دستی است، می‌گوید: **در ارسال پاسخ‌ها با این سامانه مشکل وجود دارد. همچنین در ارتباط با دیگر سازما‌ن‌ها باید گپ‌های پنجره واحد تجارت فرامرزی گرفته شود كه این كار انجام نشده است.**

نباید فراموش كرد كه سامانه‌های مختلف اصولا برای آن به وجود آمده‌اند كه از لزوم حضور فیزیكی و پركردن فرم‌های دستی جلوگیری كنند، اما با شكل و حال فعلی عملكرد سامانه گمرك، تولیدكننده و صادركننده درعمل برای ترخیص اجناس خود علاوه بر پیگیری از سامانه، باید حضور فیزیكی هم در گمرك داشته باشند و برخی فرم‌ها را نیز به‌صورت دستی پر كنند. به این ترتیب با آمدن سامانه گمركی از سمت مراجعان، صرفا یک مرحله جدید به کار ایشان اضافه شده است.

از سوی دیگر، اگرچه در سال گذشته سامانه گمرک پنجره واحد را برای کنترل کالاها معرفی کرد، اما در همان زمان هم **شنیده می‌شد این سامانه به علت ضعف درونی خود روزنه‌هایی را برای افزایش قاچاق کالا به وجود آورده بود كه موجب می‌شد از طریق همین روزنه‌ها ترخیص‌کاران به کدفروشی اقدام كنند.**

با این وجود اما گمرک ایران مدعی است كه با هوشمندسازی مراحل تشریفات گمرکی از ابتدای امسال تطبیق اطلاعات بارنامه، ثبت سفارش و همه اسناد و مدارک ترخیص با اظهار صاحب کالا به‌صورت الکترونیکی و هوشمند انجام می‌شود و امکان جعل اسناد وجود ندارد.

بر همین اساس اعلام شده با ارتقای سامانه جامع گمرکی از ابتدای سال کنترل‌های گمرکی به‌صورت سیستمی انجام و تطبیق اطلاعات در همه مراحل ترخیص کاملا الکترونیکی و هوشمند انجام شده است.

افزایش درآمدهای گمركی در سال اخیر

مسوولان گمرک ایران می‌گویند با الکترونیکی کردن همه رویه‌های گمرکی، موفق شده‌اند درآمدهای خود را نسبت به زمان قبل از پیاده‌سازی سامانه جامع گمرکی به سه برابر افزایش دهند و سال گذشته با کسب 33 هزار میلیارد تومان مجموع درآمدهای وصولی، بهترین رکورد را در کسب درآمدها کسب کند. این در حالی است که واردات کالا به کشور در سال گذشته نسبت به قبل از پیاده‌سازی سامانه جامع گمرکی کاهش داشته است.

همچنین مجموع درآمدهای گمرکی در شش ماه امسال به 16 هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به مدت مشابه پارسال 37 درصد رشد نشان می‌دهد و به‌زعم مسوولان گمرك، عمده‌ترین دلیل آن هم اجرای گمرک الکترونیکی بوده است.

تایید استاندارد علت دیگر طولانی شدن ترخیص كالا

موضوع لزوم دریافت استاندارد برای كالاهای وارداتی و صادراتی از جمله موضوعاتی است كه گاه به‌عنوان یكی از مهم‌ترین دلایل طولانی شدن ترخیص كالا در گمرك عنوان می‌شود.

باتوجه به وجود تحریم‌های مختلف در حوزه فناوری اطلاعات برای كشورمان طبیعتا تاییدیه‌های بین‌المللی دریافت نشده و ثبت برند در خصوص بسیاری از كالاهای تولید داخل صورت نگرفته است. همین امر باعث می‌شود كه مركز صنایع انفورماتیك به‌عنوان تنها متولی استاندارد كالاهای حوزه فناوری اطلاعات طبق آنچه در سایت صادرات و واردات اعلام شده تمامی اقلام صادراتی مربوطه را به آزمایشگاه برده و آزمایش‌های مختلف مربوط به استاندارد و ایمنی را روی آنها انجام دهد. طبیعی است كه بررسی استاندارد و ایمنی كالاها نیز به‌خصوص در زمینه سخت‌افزاری امری زمانبر و البته پرهزینه است و همین صرف زمان و هزینه زیاد به اضافه پاره‌ای از عوامل و مشکلات دیگر، باعث شده تا برخی از فعالان اقتصادی عطای تولید یا واردات را به لقای آن بخشیده و در حوزه‌های دیگر مانند خواباندن پول در بانك، ساخت مسكن، قاچاق و موارد دیگر سرمایه‌گذاری كنند كه به‌هیچ‌عنوان به نفع كشور نیست.

نباید فراموش كرد كه مساله نامه‌نگاری‌های سازمان‌های دولتی با سازمان استاندارد نیز امری زمانبر است و به‌دلیل بوروكراسی موجود در این زمینه گاه چیزی بین 10 تا 15 روز دیگر هم بر مدت‌زمان ترخیص كالا افزوده می‌شود.

موضوعی که برای واردکنندگان قانونی کالاهای فناورانه که در کنار رقابت با قاچاقچیان، باید به‌سرعت محصول جدید را به بازار عرضه کنند؛ چون هر لحظه خبر ورود محصول جدیدتر می‌تواند بازار را از دست آنها خارج کند.

سایر مشكلات گمركی حوزه ICT

نباید از نظر دور داشت كه علت طولانی شدن فرایند ترخیص كالا در گمرك تنها به علت موارد ذكر‌شده نیست. وجود مشكلات متعدد در زمینه قوانین و مقررات گمركی و دست‌وپاگیر بودن برخی از این قوانین باعث شده تا ترخیص كالا از گمرك برای محصولات حوزه فناوری اطلاعات به موضوعی پیچیده و بسیار مشكل تبدیل شود.

از سوی دیگر، در زمینه تشخیص میزان تعرفه نیز به علت تنوع بی‌حد و حصر كالاهای حوزه فناوری كه چند هزار كالای مختلف را شامل می‌شود باعث شده كه تعرفه‌گذاری مطلوبی صورت نگیرد. به این ترتیب مسوولان گمرك در بسیاری از موارد بدون تشكیل كارگروه‌های تخصصی برای تعیین و ارزش‌گذاری دقیق هر كالا با یك رویه عمومی به تعرفه‌گذاری اقدام می‌كنند كه گاه باعث می‌شود توازن لازم در تعرفه‌ها وجود نداشته باشد. برای مثال، در حالی كه یك كالا پنج درصد تعرفه‌گذاری شده اما یك بخش كوچك از لوازم جانبی همان كالا به‌صورت جداگانه چند برابر ارزش‌گذاری شده است.

کارشناسان معتقدند طبیعی است كه میزان تعرفه باید به‌گونه‌ای قرار داده شود كه ضمن حمایت از تولید داخلی باعث نشود كه برای قاچاقچیان صرفه اقتصادی ایجاد شود و شاهد افزایش قاچاق باشیم و البته حقوق مصرف‌كننده نیز در این میان نباید نادیده گرفته شود. ضمن آنكه لزوم ترخیص سریع كالا، قبول كردن استانداردهای بین‌المللی برای كالاهای وارداتی و سریع‌تر شدن فرایند بررسی استاندارد در داخل كشور از جمله دیگر مواردی است كه باید مورد توجه قرار گیرد.

مرور اظهارات برخی فعالان عرصه تجارت نشان می‌دهد، اطلاعات ناکافی و دانش فنی ضعیف کارشناسان و مسوولان مربوطه، باگ زیاد سیستم و کندی شدید سیستم و طولانی شدن زمان ترخیص، سامانه ارزش‌گذاری تی‌اس‌سی و ارزش‌های غیر‌واقعی و بالا، نگرانی از رانت‌خواری سیستمی، اختلال‌های سامانه‌ای از جمله مشکلات گمرک الکترونیکی در حال حاضر هستند.

اگرچه در پایان بار دیگر تاکید می‌شود الکترونیکی شدن فرایندها از جمله در گمرکات کشور، مورد دفاع بوده و باید نسبت به رفع مشکلات و نگرانی‌های فعلی اقدامات لازم به‌عمل آید.