ICT ایرانی در هفته‌ای که گذشت

پای مافیا روی گلوی استارت‌آپ‌ها

• 07 بهمن 1396 07:7 ق.ظ

هفته قبل فضای ICT ایرانی تقریبا شاهد پوشش اخبار مربوط به یک همایش در حوزه بانکداری الکترونیکی بود که از وزیر ارتباطات و رییس کل بانک مرکزی گرفته تا تقریبا تمامی مدیران حوزه بانکی کشور در آن حضور داشتند.

اما از آنجا که همواره تلاش داریم تا رویدادهای بزرگ مانع و سایه‌ای بر سر سایر مسایل نباشند، به همین منظور موضوع اصلی گزارش این هفته را به انتشار نامه‌ای سرگشاده از سوی یک فعال استارت‌آپی خطاب به وزیر ارتباطات قرار دادیم که حاوی نکات بسیار قابل تاملی است که برای نخستین بار و به این صراحت رسانه‌ای می‌شود.

البته ما در هفته‌نامه عصر ارتباط از حدود دو سال قبل نسبت به شکل‌گیری پدیده موسوم به شرکت‌های فانتوم که با هویت‌های چندلایه و غیرشفاف به فضای کسب‌وکارهای مجازی نفوذ کرده و در حال ایجاد یک فضای مافیا‌گونه هستند، هشدارهای متعددی دادیم. اما حالا تقریبا مشخص شده که این شرکت‌ها، همانند موسسات مالی غیرمجاز که امکان شکل‌گیری آن توسط شهروندان عادی وجود ندارد، دارای ارتباطات و وابستگی‌هایی هستند که به آنها این فرصت و رانت را داده که با رفتارهای مافیایی تمامی رقبا و استعدادها را سرکوب و حذف کنند.

اگرچه نه هشدارهای ما و نه نگارش این نامه سرگشاده کمکی به گشایش و اتفاقی مثبت در این عرصه نخواهد کرد. چراکه ظاهرا مسوولانی که مسوولیت برخورد با این پدیده را دارند خود به نوعی حامی این جریانات هستند.

صدایی که بلند شد

اما همان‌طور که ذکر شد هفته قبل وکیل‌زاده یک فعال استارت‌آپی و عضو هیات مدیره اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی نامه‌ای سرگشاده خطاب به وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در اختیار رسانه‌ها قرار داد که هر چند واکنش و پاسخی از سوی وزیر را در پی نداشت اما نظر به اهمیت موضوع، نکات مهم آن در ادامه می‌آید.

در ابتدا برای روشن شدن موضوع، سعی می‌کنم مطالب خود را با مطرح کردن چند سوال شروع كنم:

جناب آقای وزیر،

1- در حال حاضر چند کسب‌و‌کار مطرح و شناخته شده در حوزه کسب‌و‌کارهای مجازی می‌شناسید؟

2- در راه‌اندازی و توسعه این کسب‌و‌کارها، ایده و نوآوری چه میزان نقش داشته و سرمایه‌گذاری چه میزان؟ کدام یک از این کسب‌و‌کارهای توسعه‌یافته به‌جای کپی‌برداری از نمونه خارجی بر اساس نوآوری شکل گرفته است؟

3- عمده سرمایه‌گذاری صورت گرفته بر روی این کسب‌و‌کارهای شناخته شده از داخل کشور بوده است یا خارج کشور؟ اگر پیش‌بینی دوستان از روند جذب سرمایه از خارج کشور برای توسعه این کسب‌و‌کارها به دلایل مختلف از جمله افزایش مجدد تحریم‌ها با مشکل مواجه شود، چه آینده‌ای در انتظار این کسب‌و‌کارهای وابسته خواهد بود؟ نتیجه بروز مشکل برای این دسته از کسب‌وکارها بر کل اکوسیستم چه خواهد بود؟

4- عمده حمایت‌های دولتی صورت گرفته، بیشتر شامل همین تعداد محدود کسب‌و‌کارها بوده یا کل اکوسیستم؟ در حال حاضر کدام یک از استارت‌آپ‌ها بیشترین کمک‌های مالی را از صندوق نوآوری و شکوفایی دریافت كرده و منتفع اصلی این سوبسیدها چه کسانی بوده‌اند؟

5- توجهات، حمایت‌ها و حتی بازدیدهای مقامات عالی‌رتبه سیاسی کشور معطوف به کدام بخش از اکوسیستم است؟ کل اکوسیستم یا بخشی خاص؟ آیا مسوولان از نوآوری و ایده‌ها حمایت می‌کنند یا صرفا از مجموعه‌هایی که به نحوی انحصار بازار را در اختیار گرفته‌اند؟

6. آیا به انحصارهای شکل گرفته در این اکوسیستم به اندازه کافی دقت داریم؟ آیا غیر از این است که شکل‌گیری هر انحصاری به زیان جامعه و به نفع عده‌ای خاص خواهد بود؟

در بخش دیگری از این نامه آمده است: آیا می‌دانستید که سرمایه‌های خارجی وارد شده به اکوسیستم، هزینه تبلیغات و مارکتینگ در سال‌های اخیر را در برخی موارد تا 10 برابر افزایش داده و خود مانعی برای ورود رقبای جدید به بازار شده است؟ دولت تا کنون چه اقدامی در این راستا انجام داده است؟

جناب آقای وزیر آیا می‌دانستید هزینه یک کمپین تبلیغاتی به اصطلاح 360 درجه صرفا برای یک دوره 45 روزه در شهر تهران، چیزی در حدود 5 میلیارد تومان است؟ کدامیک از استارت‌‌آپ‌های متکی بر خلاقیت و نوآوری توان تامین این هزینه‌ها را دارند؟

البته این فعال حوزه استارت‌آپ پیش از این نیز در دیدار حضور با وزیر ارتباطات گفته بود: چرا عمده حمایت‌ها از تعدادی از استارت‌آپ‌های خاص صورت می‌گیرد. چرا فقط برخی استارت‌آپ‌ها می‌توانند از تسهیلات صندوق نوآوری استفاده کنند؟ کل بازار استارت‌آپی ایران اکنون در دست دو سه VC است كه آنها اجازه ورود به استارت‌آپ‌های جدید را نمی‌دهند.

دیدار رییس رگولاتوری با مدیرعامل مخابرات

هفته قبل خبر دیگری که توجه ما را به خود جلب کرد، این بود که رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به شرکت مخابرات ایران رفت تا با مجید صدری مدیرعامل جدید شرکت مخابرات ایران دیدار کند.

شاید خبری‌ترین نکته این خبر همین رفتن رییس رگولاتوری به شرکت مخابرات ایران بود و سایر بخش‌های خبر که از طریق روابط عمومی شرکت مخابرات در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت شامل برخی تعارفات و گفت‌وگوهای مرسوم و تاکید بر همکاری‌های فیمابین بود.

البته صدری علاوه بر دوستی قدیمی با وزیر ارتباطات سابقه مشاوری رگولاتوری را نیز در کارنامه خود دارد، اما با این وجود حضور رییس رگولاتوری در دفتر کار او قابل توجه بود.

تله‌ای به نام آگهی‌های بی‌نام و نشان

پیش از این در هفته‌نامه عصر ارتباط بارها در خصوص روش کار عجیب درج نیازمندی‌ها و سایت‌های درج آگهی‌های اینترنتی هشدار داده بودیم. پلیس نیز قبل از این گفته بود که دو سایت اصلی ارایه تبلیغات اینترنتی، اکنون به بستری جدید برای خلافکاران و کلاهبرداران تبدیل شده است.

اما مثل بسیاری از دیگر موارد بلاتکلیف، در این مورد نیز همچنان شاهد بی‌توجهی کسب‌وکارهای اینترنتی هستیم که بعضا دارای وابستگی‌هایی هستند که مانع از آن می‌شوند که هشدارها راه به جایی ببرد. هفته قبل گزارش یکی از رسانه‌ها نشان داد که چه کلاهبرداری‌ها و اتفاقات خطرناکی به واسطه درج آگهی‌های وسوسه‌کننده اینترنتی در حال وقوع است که علاوه بر خسارات گاه جبران‌ناپذیر به مردم، زحمت پلیس و دستگاه‌های قضایی کشور را هم که از بودجه کشور ارتزاق می‌کنند را زیاد کرده است.

استقامتی، یک سرهنگ اداره آگاهی در این خصوص با بیان اینکه معاملاتی که بر پایه آگهی‌های بی‌نام و نشان یا اغواکننده در برخی شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌ها منتشر می‌شود، بستر را برای جرم و جنایت فراهم می‌کند گفته: باید دایره بازرسی و نظارتی در سازمان نیازمندی‌ها تشکیل شود تا اصالت آگهی‌دهندگان را تایید کنند تا در صورت نیاز بتوان مشخصات آنان را به دست آورد و پلیس نیز با آگاه‌سازی مردم می‌تواند نقش تاثیرگذارتری داشته باشد. البته باید یادآور شد توصیه‌های بسیاری در این زمینه ارايه شده است ولی همچنان شاهد هستیم طعمه‌های کلاهبرداران و دزدان با اطلاع از توصیه‌های پلیسی باز دست به این کار زده‌اند.

ادامه بی‌توجی به یک سامانه مهم

حالا می‌توان با قاطعیت گفت سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات زمانی افتتاح شد که به جز نرم‌افزار سایت هیچ اتفاق خاصی در آن رخ نداده بود و هیچ‌کدام از دستگاه‌های مسوول حتی به درستی در جریان الزام همکاری با این سامانه مهم نیز نبوده‌اند.

بعد از آنکه رسانه‌ها به طرح انتقادات زیادی از چگونگی راه‌اندازی این سامانه که شائبه یک حرکت انتخاباتی و تبلیغاتی را داشت، پرداختند، حالا بعد از گذشت بیش از شش ماه از افتتاح، آماری رسمی از سوی مسوولان این سامانه در وزارت ارشاد ارایه شده که نشان می‌دهد این انتقادات چندان اشتباه نبوده است.

معاون سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات با بیان اینکه این سامانه اکنون به صورت آزمایشی فعالیت می‌کند و در حال تغییر و افزایش خدمات است، گفت: حدود هزار دستگاه دولتی و خصوصی، مشمول پیوستن به قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات هستند که تاکنون تنها 144 دستگاه به سامانه مذکور پیوسته‌اند. بماند که از این 144 دستگاه، برخی همچنان حضور نمایشی داشته و حتی به شکل شفاف به پرسش مطرح شده از سوی برخی رسانه‌ها جواب غیررسمی و سربالا می‌دهند. در یک نمونه رسانه‌ها خواستار دریافت جزییات و متن انبوهی از تفاهم‌نامه‌های امضا شده محمود واعظی وزیر پیشین ارتباطات با کشورهای مختلف بودند که در نهایت پاسخی شفاهی با این مضمون در پی داشت که اطلاعات درخواست شده محرمانه است!

معاون این سامانه به نکته دیگری نیز اشاره کرده که نشان از توجیه نبودن دستگاه‌های ملزم به پیوستن به سامانه دارد. وی گفته: بسیاری از دستگاه‌ها سامانه موازی با سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات دارند و شاید نیازی به عضویت در این سامانه نداشته باشند که در جواب به این دستگاه‌ها باید گفت پاسخ‌دهی از طریق سامانه مذکور از کیفیت بالایی برخوردار است به نحوی که سوال‌کننده دوباره درخواست خود را تکرار نکند.

ویسپی ایرانی یا خارجی؟

پیام‌رسان ویسپی بعد از فیلتر تلگرام سر و صدای زیادی به دنبال داشته است. چیزی که در مورد این پیام‌رسان به شکل قاطع می‌توان گفت این است که ویسپی در کانال‌های فیلم و موسیقی ماهواره‌ای که مورد نقد مسوولان داخلی بوده و تبلیغات در آن برای سایرین ممنوع است، حضور بسیار فعالی در قالب تبلیغات و اسپانسری دارد.

اما آنچه ویسپی را خبرساز و به عبارت بهتر حاشیه‌ساز کرده است، تنها این مساله نیست. واقعیت آن است که با وجود آغاز تبلیغات هدفمند این پیام‌رسان در برخی سایت‌ها و رسانه‌های داخلی، هنوز ایرانی یا خارجی بودن آن با تلاش بسیار زیادی در اختفاست.

اگرچه بسیاری از رسانه‌ها بیکار نمانده و اطلاعات متنوعی از رابطه این پیام‌رسان با شرکت شاتل منتشر کرده‌اند. حتی مدیر یکی از پیام‌رسان‌های داخلی نیز به افشاگری در این مورد پرداخته و گفته است این پیام‌رسان مورد حمایت مسوولان دولتی نیز قرار دارد.

با این حال همچنان شرکت شاتل این موضوع را تکذیب می‌کند و خود ویسپی هم گویی چیزی به عنوان گوش و چشم و زبان ندارد تا پرسش‌ها و انتقادات مطروحه را دیده و به آن پاسخی دهد.