چرا زلزله کرمانشاه همچنان قربانی می‌گیرد؟

فاجعه «نبود اطلاعات تجمیعی در مدیریت بحران کشور»

• 28 بهمن 1396 07:2 ق.ظ
• نادر نینوایی

سال‌ها است که کارشناسان علوم ارتباطات اجتماعی این نقد را به ما ایرانیان وارد می‌دانند که اگرچه هریک به‌صورت انفرادی در زمینه تخصصی خود عملکردی مناسب داریم، اما در انجام موفق کارهای گروهی ناتوانیم.  همین روحیه فردمحوری در کنار نوعی بدبینی و نگاه‌های فوق امنیتی برخی افراد و سازمان‌هایمان، باعث شده تا در عمل حتی امکان تجمیع اطلاعات سازمان‌های دولتی وجود نداشته باشد. یک نمونه واضح این امر، تمایل نداشتن سازمان‌های مختلف و متاسفانه در راس آنها سازمان‌های امدادی برای متصل کردن زیرساخت‌های ارتباطی خود به یکدیگر با وجود تقاضاهای مکرر وزارت ارتباطات براي افزایش ظرفیت ارتباطی کشور است.

حالا به نوعی مشخص و افشا شده که همین مشکل نبود اطلاعات تجمیع‌شده سازمان‌ها و نهادهای مختلف باعث شده تا در هنگام بروز حوادث بحرانی و غیرمترقبه مانند زلزله کرمانشاه دست نیروهای امدادی به لحاظ اطلاعاتی کاملا خالی باشد و چند بی‌سیم ساده به تنها ابزار آنها برای اشتراک اطلاعاتشان تبدیل شود.

اهمیت ایجاد مرکزی برای تجمیع اطلاعات

در صورت وجود یک سامانه جامع که نیروهای تمام ارگان‌ها اعم از آتش‌نشانی، اورژانس، نیروهای پلیس، هلال احمر، ستاد بحران، نهادهای ارتباطی و سایر نهادها به آن متصل باشند و امکان مشاهده محل قرارگیری جغرافیایی هر یک از امکانات و نیروهای این ارگان‌ها روی یک نقشه الکترونیکی قابل رویت باشد، این امکان وجود خواهد داشت که در شرایط بحرانی از موازی‌کاری جلوگیری شده و امکانات لجستیکی هر ارگان به نقاطی که بیشترین نیاز به آنها وجود دارد اعزام شوند. با این شیوه هم سرعت اطلاع‌رسانی بهبود یافته و امکان مشاهده عملکرد سازمان‌های امدادی برای یکدیگر ممکن می‌شود و هم برای اطلاع از وضعیت سایر نیروهای امدادی نیازی نخواهد بود که این نیروها از طریق اطلاعات جزیی و تکه‌تکه با یکدیگر در ارتباط باشند.

هفته گذشته، مدیر مرکز کنترل هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات بر ضرورت ایجاد بستری مشترک برای در اختیار قرارگرفتن اطلاعات بخش‌های مختلف و استفاده از آن در زمان امدادرسانی تاکید کرده و گفته است: اگر امکان اشتراک‌گذاری این اطلاعات ميان دستگاه‌ها وجود داشته باشد و منبعی باشد که تمام اطلاعات مراکز امدادی و دستگاه‌ها در آنجا بارگذاری شود،‌ هر یک از سازمان‌ها می‌توانند بر اساس نیاز خود از این اطلاعات در راستای خدمت‌رسانی بهتر استفاده کنند. 

وی همچنین یادآور شده است: **یکی از اصلی‌ترین مشکلات ما به‌اشتراک گذاشته‌نشدن اطلاعات ميان دستگاه‌های اجرایی است و باید اطلاعات جامعی از سازمان‌های دیگر، فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند و حوزه‌های خدماتی که دارند در دسترس باشد.**

‌طبیعی است که با تحلیل این اطلاعات می‌توان خدمات بهتری به افراد حادثه‌دیده ارایه کرد. اگر امکان اشتراک‌گذاری این اطلاعات ميان دستگاه‌ها وجود داشته باشد و اگر منبعی باشد که تمام اطلاعات مراکز امدادی و دستگاه‌ها در آنجا بارگذاری شود،‌ این امکان برای هر یک از سازمان‌ها وجود دارد که بتوانند بر اساس نیاز خود از این اطلاعات در راستای خدمت‌رسانی بهتر استفاده کنند.

امکان اتصال سایر ارگان‌ها به نرم‌افزار موجود

چنان‌که اعلام شده، مرکز کنترل هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات از پنج سال قبل نرم‌افزار جامع اطلاعاتی مکانی را راه‌اندازی کرده‌ و اطلاعات مجموعه بر بستر GIS بارگذاری شده است. این نرم‌افزار که جمعیت هلال احمر به آن متصل است، به لحاظ زیرساختی ظرفیت آن را دارد که سایر ارگان‌ها نیز به آن متصل شده و ضمن به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات خود از خدمات آن منتفع شوند؛ اتفاقی که به‌دلیل ضعف نگاه گروهی و ظاهرا برخی ملاحظات امنیتی ارگان‌های مختلف تاکنون محقق نشده است.

ظاهرا اطلاعات تمام پایگاه‌های امداد و نجات سطح کشور و مراکز و انبارهای امدادی در این نرم‌افزار موجود است و در زمان بحران گروه‌های امداد می‌توانند از آن استفاده کنند. براي مثال، با کمک این نرم‌افزار نیروهای امدادی به‌سرعت می‌توانند تشخیص دهند که وقتی حادثه‌ای رخ می‌دهد کدام پایگاه نزدیک‌تر است و می‌تواند برای ارزیابی اعزام شود، یا نزدیک‌ترین مرکز درمانی به محل حادثه کجا قرار دارد.

این اطلاعات می‌تواند در اختیار سایر سازمان‌ها مانند اورژانس و راهداری قرار بگیرد تا در زمان بحران سرعت عمل تیم‌ها بیشتر شود. در این شرایط اگر ارزیابی اولیه را راهداری انجام داده باشد دیگر نیازی نیست که هلال احمر هم این کار را انجام دهد و می‌تواند از اطلاعات آنها استفاده کند. بنابراین به‌اشتراک‌گذاشتن این اطلاعات موجب می‌شود بتوانیم خدمات بهتری در شرایط بحرانی ارایه کنیم و در حوادثی مانند زلزله سرپل‌ ذهاب، امدادرسانی آن‌قدر زمانبر نباشد.

علت تاخیر در امدادرسانی به سرپل ‌ذهاب

حسین درخشان، مدیر مرکز کنترل هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات در اظهاراتی که البته تلخ است، با اشاره به اینکه این همکاری در زلزله کرمانشاه صورت گرفت اما به‌صورت سیستمی نبود، گفت: **در زلزله کرمانشاه ارتباط بسیار خوبی  با مرکز کنترل و هدایت عملیات اورژانس و راهداری داشتیم. براي مثال، ما اگر می‌دیدیم بخش‌های دیگر روستاهایی را ارزیابی کرده‌اند، دیگر به آن روستا نمی‌رفتیم و از اطلاعات آنها استفاده می‌کردیم یا اگر مسیری بسته بود، راهداری با اعلام این موضوع مسیری جایگزین را به ما معرفی می‌کرد. **این تجربه‌ای بود که باعث شد سرعت پاسخگویی بالا برود. البته در زلزله همین تقسیم کاری که صورت گرفت باعث شد وقتی مردم در قسمتی نیروهای هلال احمر را نمی‌دیدند احساس کنند که آنها منطقه را مورد توجه قرار نداده‌اند، درحالی‌که استفاده از اطلاعات بخش‌های دیگر موجب شد در زمان صرفه‌جویی کنیم و به جای حضور در منطقه‌ای که از سوی بخش‌های دیگر ارزیابی شده، به بخش‌های دیگر رسیدگی کنیم.

درخشان در پاسخ به این پرسش که مهم‌ترین موانعی که از به‌اشتراک‌گذاری این اطلاعات جلوگیری می‌کند، چیست؟ به خبرگزاری ایسنا گفته است: **بزرگ‌ترین مانع این است که سازمان‌ها همکاری مشترکی با هم ندارند. از طرف دیگر اطلاعات بعضی از سازمان‌ها هنوز دیجیتالی نشده است که این کار هم زمانبر است. بعضی سازمان‌ها هم از این اطلاعات به‌عنوان منبع قدرت استفاده می‌کنند و به این دلیل به‌اشتراک نمی‌گذارند.**

فواید انبوه نادیده و معطل دیگر

همه می‌دانیم که در شرایط بحرانی، ساعت‌ها، دقایق و حتی ثانیه‌ها بسیار پراهمیت و نجات‌بخش هستند، اما این تنها شرایط بحرانی چون حوادث بلاخیز نیست که نقش و کارکرد تجمیع اطلاعات نهادهای امدادرسان را برجسته و حیاتی می‌کند.

مدیر مرکز کنترل هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات به مساله پراهمیت، معطل‌مانده و کمتر دیده‌شده‌ای از فواید تجمیع اطلاعات پرداخته و با اشاره به اینکه بیشتر حوادث در بخش جاده‌ای و بین‌شهری رخ می‌دهد،‌ می‌گوید: **معمولا افرادی که در جاده‌ها دچار حادثه می‌شوند، از کسانی هستند که با منطقه آشنا نیستند و درصورتی‌که اتفاقی برای آنها رخ دهد، در آن زمان اطلاع دقیق از موقعیت مکانی خود را ندارد تا بتوانند ارایه کنند. در این شرایط سازمان‌های امدادی نیاز دارند از طریق موبایل حدود موقعیت مکانی افراد را شناسایی کنند تا بتوانند سریع‌تر در محل حاضر شوند. برای ایجاد چنین شرایطی نیاز است که هماهنگی بیشتری میان سازمان‌های امدادی، وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات رادیویی ایجاد شود.**

درخشان در مورد موانعی که برای در اختیار قرار گرفتن موقعیت مکانی وجود دارد، گفت: مباحث امنیتی از جمله مواردی است که مانع اجرایی شدن این کار و دسترسی نیروهای امدادی به موقعیت مکانی افراد می‌شود، در‌حالی‌که داشتن چنین اطلاعاتی اهمیت زیادی دارد و کمک زیادی به دسترسی سریع‌تر به حادثه‌دیدگان می‌کند.

نیاز به هماهنگی ارگان‌های مختلف و وجود نگاه ملی

در دوران دفاع مقدس با وجود فقدان امکانات امروزی شاهد همکاری‌های منسجم و گستردهای ميان نیروهای نظامی، عملیاتی و امدادی بودیم و به‌نظر می‌رسد با استفاده از این تجارب موفق و نیز با بهره‌گیری از تجارب موفق خارجی در زمینه فنی امکان و پیش‌زمینه لازم برای مجاب کردن دستگاه‌های مختلف براي اتصال به یک نرم‌افزار برای اشتراک‌گذاری اطلاعات وجود دارد.

البته ما باید به این سمت برویم که اطلاعات به‌صورت نرم‌افزاری ثبت شود تا هر دستگاهی بتواند از این اطلاعات استفاده کند. وقتی اطلاعات به‌صورت سیستمی ‌ثبت شود، دقت آنها بالاتر می‌رود. به هر حال وقتی اشتراک‌گذاری این اطلاعات به‌صورت گفتاری و از طریق بی‌سیم، جزئی، تکه‌تکه و ناقص باشد، احتمال خطا بالا می‌رود اما اگر اطلاعات به صورت سیستمی و جامع ‌ثبت شده باشند،‌ می‌توان آنها را تجزیه و تحلیل کرد و در زمان بحران بهتر خدمت‌رسانی کرد.

از سوی دیگر، اگر ارگان‌های مختلف که نقشی تعیین‌کننده در زمان بروز بحران دارند با تکیه بر یک نگاه ملی و پرهیز از تکروی به موضوع بنگرند، امکان ایجاد و اتصال ارگان‌ها به نرم‌افزاری براي بهبود عملکرد به‌هیچ‌وجه امری دور از ذهن نخواهد بود تا در آینده شاهد وقوع فاجعه در فاجعه نباشیم.