تروريسم و نقش ارتباطات در توسعه آن

• 16 بهمن 1395 07:6 ق.ظ
• پريسا خسروداد

بخش سوم

يکي از آثار شوم و ضد انساني حال حاضر که جهان را تحت تاثير خود قرار داده و موجب بروز تغييرات بسياري در سياست‌هاي جوامع بين‌المللي شده، «تروريسم» است که متاسفانه ارتباطات نقش بسزايي در توسعه و صادرات خشونت‌بار آن حتي به دور‌افتاده‌ترين نقاط آفريقا ايفا کرده است. رويکردي در اين خصوص وجود دارد که تروريسم با اتکا بر ارتباطات در دنياي امروزي، علاوه بر داشتن ماهيت نظامي، داراي ماهيت رسانه‌اي و اطلاعاتي نيز هست. در اين مقاله و چند شماره آتي، ضمن پرداختن به موضوع «تروريسم و نقش ارتباطات در توسعه آن»، به ارزيابي و تحليل اين مهم از ساير ابعاد مي‌پردازيم.

ايجاد شبکه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي

تشکيلات تروريستي اين واقعيت را به‌خوبي درک کرده‌اند که ارتباطات مي‌تواند نقش قابل توجهي در عضوگيري و گسترش شبکه آنها داشته باشد. آنها همچنين دريافته‌اند که هر يک از وسايل ارتباط جمعي، کارکرد خود را در جذب مخاطب و ارسال پيام دارد و در اين ميان، داعش به‌عنوان يك تشکيلات سازمان‌يافته تروريستي بيشترين بهره را از گسترش ارتباطات برده است. جايگاه ارتباطات و اطلاع‌رساني در فعاليت‌هاي تروريستي داعش به‌حدي است که اين تشکيلات داراي وزيري با عنوان وزير اطلاع‌رساني با نام «زياد خروفه» بود که به‌تازگي و در پي حمله هوايي به يکي از مواضع داعش در موصل کشته شد.

پس از اينکه شبکه‌هاي اجتماعي ويژه ارسال ويديو مانند يوتيوب به‌دليل در اختيار گذاشتن امکانات انتشار فيلم‌ها و پيام‌هاي رعب‌آور و وحشت‌انگيز به داعش تحت فشارهاي افکار عمومي قرار گرفتند، به وضع پروتکل‌هاي جديد و مسدود کردن حساب‌هاي کاربري متعلق به تروريست‌ها پرداختند و همين امر به‌تدريج باعث قوت گرفتن انگيزه راه‌اندازي رسانه‌اي تلويزيوني توسط گردانندگان اين تشکيلات شد. از سوي ديگر، تلويزيون به‌عنوان يک وسيله ارتباط جمعي، مي‌توانست علاوه بر ايفاي نقش بنگاه رسمي اطلاع‌رساني و خبرپراکني اين تشکيلات تروريستي به اقناع و تبليغ هر چه بيشتر براي عضوگيري و جذب مخاطب بپردازد. با اين رويکرد بود که داعش با استفاده از امکانات متکي بر ماهواره به ايجاد و راه‌اندازي تلويزيون اقدام کرد و نخستين برنامه‌هاي تلويزيوني خود را از طريق ماهواره نايل‌ست پخش کرد.

گرچه در خصوص اينکه چند شبکه ماهواره‌اي به‌طور مستقيم متعلق به شبکه تروريستي است اتفاق نظر وجود ندارد، اما تلويزيون ماهواره‌اي با عنوان BEIN که به‌صورت HD نيز هست شبکه رسمي داعش است که روي ماهواره نايل‌ست قرار دارد. پس از اينکه نايل‌ست ميزبان پخش شبکه تلويزيوني متعلق به داعش شد، انتقادها و موضع‌گيري‌هاي بسياري نسبت به کشور مالک اين ماهواره يعني مصر صورت گرفت و مصر متهم به ارايه خدمات ارتباطي به تروريست‌ها شد. اما شرکت نايل‌ست در مقابل قرار گرفتن در برابر اتهامات مذکور چنين ادعا کرد که فرکانس‌هاي ارسالي توسط شبکه تلويزيوني داعش هم‌راستاي فرکانس‌هاي ماهواره نايل‌ست است و به همين دليل جز از طريق ارسال پارازيت روي امواج اين تلويزيون نمي‌تواند مانع پخش آن شود. البته گفتني است که ادعاي نايل‌ست در راستاي تداخل فرکانسي با تلويزيون ماهواره‌اي داعش هرگز مورد پذيرش قرار نگرفت.

به‌جز شبکه تلويزيوني BEIN که تلويزيون رسمي شبکه تروريستي داعش است، اين شبکه تا کنون ادعاي راه‌اندازي 10 رسانه تصويري و سه رسانه صوتي در قالب راديو و تلويزيون را به ميان کشيده است که يکي از اين رسانه‌هاي تصويري همنام روزنامه تروريست‌هاي نام‌برده شده، يعني همان «دابق» است. نکته تامل‌برانگيز در خصوص تاثيرات توسعه ارتباطات متکي بر رسانه‌هاي تصويري بر گسترش تروريسم اين است که داعش ضمن واقف بودن به اين مهم از هر رسانه‌اي توقع کارکردهاي خاص خود را دارد و به همين منظور محتواهاي طبقه‌بندي‌شده و ويژه‌اي را براي هر يک از رسانه‌ها در نظر گرفته است، به‌گونه‌اي که سياست مديريت توليد محتوا براي شبکه تلويزيوني دابق به‌شكلي در نظر گرفته شده است که درگيري‌هاي مرگبار اين گروه تروريستي با ارتش عراق در اقصانقاط اشغال شده مانند موصل و يا نظاميان بشار اسد در کوباني را به‌نمايش بگذارد.

يکي ديگر از شبکه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي متعلق به داعش که به مدت کوتاهي از نايل‌ست پخش شد، «توحيد» نام داشت که بيشتر فعاليت‌هاي اين تشکيلات، منطقه سرت واقع در ليبي را پوشش مي‌داد. اين رسانه تصويري در ابتدا يک شبکه راديويي روي موج FM بود که پس از مدتي به تلويزيون ماهواره‌اي تغيير شکل داد. همان‌طور که پيشتر نيز اشاره شد، محتواي توليدشده در اين شبکه نيز از سياست‌هاي خاصي پيروي مي‌کرد، از جمله اينکه معطوف به اخبار ميدان جنگ و کشتار نبود، بلکه گسترش توحيد و آموزه‌هاي ديني اما در حقيقت سلفي و در نهايت تبليغ نگرش‌ها و دروس شيخ‌هاي تکفيري بود.

شبکه‌اي که تشکيلات تروريستي داعش، تمام تلاش خود را با جذب کاشناسان خبره حوزه رسانه و فني به‌منظور ايجاد آن به‌کار بسته است، شبکه تلويزيوني ماهواره‌اي «خلافت» (Califat Live) نام دارد که چگونگي زمان‌بندي برنامه‌هاي آن به‌صورت 24 ساعته همراه با پخش زنده و ضمن صرف هزينه‌هاي چند ميليون دلاري در نظر گرفته شده است. اما دليل حساسيت و برنامه‌ريزي‌هاي حساب‌شده تروريست‌ها براي شبکه تلويزيوني خلافت به اهدافي باز مي‌گردد که در پس فعاليت اين شبکه پيگيري مي‌شود. بررسي‌هاي انجام‌شده حاکي از اين است که خلافت داعش، علاوه بر اينکه رسالت مهم اطلاع‌رساني از طريق پخش اخبار و ويديوهاي جنگ را بر عهده دارد، داراي يک وظيفه خطير ديگر نيز هست و آن نقش تبليغات براي جذب مخاطب بيشتر عضوگيري از ساير کشورهاي جهان است.

راه‌اندازي تلويزيون ماهواره‌اي به اين معنا نيست که تشکيلات تروريستي داعش از نقش راديو به‌عنوان يک رسانه صوتي غافل مانده است. ايجاد اين ايستگاه راديويي به زماني باز مي‌گردد که شهر موصل توسط گروه‌هاي تروريستي اشغال شد و آنها تصميم گرفتند براي اطلاع‌رساني بهتر نسبت به ايجاد يک ايستگاه راديويي اقدام کنند. همچون ديگر رسانه‌هاي هدايت‌شده توسط داعش، ايستگاه راديويي مذکور که «البيان» نام دارد اهداف و سياست‌هاي خاصي را در گروه‌بندي مخاطب و توليد محتوا دنبال مي‌کند. از جمله اينکه مخاطبان و به‌عبارتي شنوندگان اين راديو افرادي در نظر گرفته شده‌اند که بنا به دلايلي از جمله قرارگرفتن در مناطق جنگ‌زده يا محاصره‌شده امکان دسترسي به تلويزيون، ماهواره، اينترنت و ساير وسايل ارتباطي را ندارند و ارسال محتواي شنيداري روي اين رسانه صوتي از منظر گردانندان آن مي‌تواند براي مخاطبان هم‌پيمان تروريست‌ها، اميدبخش و براي مخاطبان مخالف و ستيزه‌جو با آنها رعب‌انگيز و وحشت‌آور باشد. محتواي توليدشده در اين شبکه، علاوه بر پوشش اخبار چگونگي پيشرفت‌ها و فتوحات تروريست‌ها در مناطق تحت اشغال، شامل پخش سخنراني ابوبکر بغدادي و ديگر سرکردگان تشکيلات تروريستي داعش است. راديو البيان که بخش قابل توجهي از خاک افغانستان را پوشش مي‌دهد، روزانه داراي 9 ساعت برنامه است که از 8 صبح آغاز و تا 5 عصر ادامه مي‌يابد و علاوه بر دارابودن موج FM داراي امکان پخش اينترنتي نيز هست.

سلطه بر افکار عمومي با سينماي وحشت

عصري که ما در آن زندگي مي‌کنيم به‌دليل گسترش و شيوع رسانه‌هاي گروهي و تاثيراتي که در جامعه ايفا مي‌کنند، عصر ارتباطات ناميده مي‌شود و در ميان عناصر سازنده عصر ارتباطات، رسانه‌ها از جايگاه ويژه‌اي برخوردار هستند. در عصر ارتباطات، ابزارها و وسيله‌هاي متنوعي به‌منظور تاثير روي افکار عمومي و شکل‌دهي آن وجود دارد که در ميان آنها سينما، به‌‌دليل برخورداري از جاذبه‌هاي سرشار صوتي و تصويري بسيار مورد توجه قرار گرفته است. سينما از ديدگاه خبرگان علم ارتباطات داراي ويژگي‌هاي منحصر به‌فردي همچون گستردگي حوزه انتشار، امکان تداوم انتشار، فراگيري و پوشش مخاطبان در طيف‌هاي سني گوناگون است و همين قضيه تاثيرگذاري سينما را به‌عنوان يک رسانه دوچندان کرده است، به‌طوري که باعث شده تروريست‌ها از آن نه‌تنها براي انتقال جو رعب و وحشت در جهان، بلکه به‌منظور عضوگيري، عمليات رواني، هويت‌سازي و گسترش ايدئولوژي خود بهره بگيرند.

جرقه استفاد از اين امکان ارتباطي توسط تروريست، هنگامي زده شد که تروريست‌هاي داعش با استخدام چند فيلم‌ساز، کارگردان و فيلم‌بردار حرفه‌اي پرتغالي و طرح محتوا در قالب فيلم‌نامه به ساخت چند کليپ با کيفيت تصويري بالا اقدام کردند و پس از به‌اشتراک‌گذاري در شبکه‌هاي اجتماعي ضمن بازديد بالا مورد بازتاب گسترده جهاني قرار گرفت. معروف‌ترين اين کليپ‌هاي چند دقيقه‌اي، سوزاندن خلبان اردني در قفس و سر بريدن 21 مسيحي مصري در کنار دريايي در ليبي (اما بعدا مکان واقعي آن قطر اعلام شد) بود که ضمن انتشار سريع و گسترده توانست کمک شاياني به داعش براي انتشار جو رعب و وحشت در سرتاسر جهان بکند. در پي خدمتي که انتشار اين ويديوها که برخي آنها را از نظر کيفي با فيلم‌هاي هاليوودي مقايسه مي‌کنند، تروريست‌هاي داعش تصميم گرفتند تا اين بار به شکل ديگري از ارتباطات براي نيل به اهداف ضد بشري خود استفاده کنند، به‌طوري که آنها ساخت شهرکي سينمايي با نام «رسانه جهاديسم» در شهر حمص سوريه را در اتاق فکر رسانه‌اي خود دنبال مي‌کنند. گفته مي‌شود تامين اعتبار اين شهرک سينمايي توسط عربستان صورت مي‌گيرد و نيروي انساني آن را نيز کارمندان دو شبکه تلويزيوني «سما الوصل» و «نينوي الغد» که تکفيري‌هاي داعش با تصرف موصل، آنها را نيز به اسارت خود درآوردند، تشکيل مي‌دهند. البته داعش در راستاي ساخت اين شهرک سينمايي، کارکرد و شرح خدمات ديگري نيز براي آن در نظر گرفته است، از جمله اينکه درصدد است از مکان فوق براي ساخت مستندهاي کوتاه، توليد و انتشار ساير محصولات رسانه‌اي مانند عکس، پوستر، سي‌دي، بروشورهاي تبليغاتي و... استفاده کند. تشکيلات تروريستي داعش، همچنين مي‌خواهد از شهرک سينمايي رسانه جهاديسم به‌عنوان مکاني براي نمايش جديدترين و پيشرفته‌ترين ابزار ذبح و شکنجه براي تاثير هر چه بيشتر بر افکار عمومي بهره‌برداري کند.