سونامي گلدكوئست اين بار در فضای سایبری

مسوولان تعلل کنند، سرنوشت قمارخانه‌های اینترنتی تکرار می‌شود

• 31 شهریور 1397 07:2 ق.ظ
• مهراد کریم‌نیایی

خيلي ساده‌لوحانه است كه فكر كنيم با چند كليك روي صفحه لپ‌تاپ و يا موبايلمان به يكباره بتوان درآمد ميليوني كسب كرد، اما این وعده را سال‌ها است که سايت‌هاي «پرداخت در ازاي كليك» مطرح مي‌كنند.

اين روزها بازار اين شبه‌تجارت‌ها طبق معمول در سایه تعلل مسوولان در حال داغ شدن است و اپ‌ها، سايت‌ها و روبات‌هاي مختلفي بر بستر فضاي مجازي شكل گرفته‌اند كه كاربران را تشويق به كار در اين سبك فعاليت‌ها مي‌كنند. جالب آنكه اين روزها نسخه‌هاي فارسي و ايراني‌شده اين سبك كلاهبرداري نيز راه افتاده است و با تشويق كاربران ايراني به «بيگاري سايبري» نه‌تنها منفعتي به كاربران نمي‌رسد بلكه در بسياري از موارد جيب آنها را هم خالي مي‌كنند.

در اين ميان انبوه نهادهای ذی‌مدخل در این قضیه طبق معمول آنچه در مورد سایت‌های شرط‌بندی رخ داد، مساله را به یکدیگر حواله می‌دهند و این خطر وجود دارد تا سرنوشت سایت‌های قمار در کشور تکرار شود. در مورد سایت‌‌ها و اپلیکیشن‌های قمار نیز مشابه این چرخه تکرار شد و آنقدر تعلل شد تا کار به تبلیغات گسترده و علنی در شبکه‌های اجتماعی (سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها) رسید و برخی سایت‌ها نیز تبلیغات رسمی شروع کردند و بعد از انبوهی از تبلیغات طبق معمول کار پیشگیری به برخورد کشید و پای پلیس و مراجع قضایی و بانک‌ها و پرداخت الکترونیکی به میان کشیده شد.

**حالا اما برخی گزارش‌ها گواه آن است که برخی سایت‌های شرط‌بندی پس از جذب میزان مطمئن و قابل توجهی از جوانان، وارد فاز زیرزمینی شده و در آنجا با پرداخت‌های کارت به کارت عده‌ای در حال شرط‌بندی و کلاهبرداری‌های کلان هستند.**

در مورد سایت‌های موسوم به شبکه‌ای و گلدکوئستی نیز حالا شاهد نوعی تکرار این رویه هستیم. برای مثال مركز توسعه تجارت الكترونيكي وظيفه خود را صرفا اعطاي نماد مي‌داند و خود را مسوول رسيدگي به اين شبه‌كسب‌وكارهايي كه وقت، پول و انرژي مردم را هدر مي‌دهند، نمي‌داند. اتحاديه كسب‌و‌كارهاي اينترنتي هم با اين توجيه كه سايت‌ها و اپ‌هايی از این دست کسب‌وکار اینترنتی محسوب نمی‌شوند، مي‌گويد كه نمي‌تواند كاري در اين خصوص انجام دهد. پليس هم با اشاره به خلاهاي قانوني موجود به‌درستي اين موضوع را پيش مي‌كشد كه قوانين موجود اجازه برخورد موثر و كارا را از پليس سلب كرده است.

این در حالی است که برای مثال اگر متكديان براي جلوگيري از برخورد پليس دستمال دست گرفته و شيشه پاك مي‌كنند، يا دستمال كاغذي مي‌فروشند تا به جرم تكدي‌گري دستگير نشوند؛ سايت‌ها، روبات‌ها و اپ‌هاي كليكي نيز با بهانه كردن مواردي مثل بازاريابي محصولات رنگ و وارنگ يا خدمات مختلف به نوعي قانون را دور مي‌زنند.

از سوي ديگر باتوجه به هزينه‌هاي بالاي اينترنت درواقع كاربراني كه جذب اين اپ‌هاي كليكي و شبه‌هرمي مي‌شوند، حتي اگر درآمد ناچيزي هم داشته باشند اين درآمد صرف هزينه اينترنت مصرفي‌ و استهلاک گوشی‌هایشان مي‌شود.

**باتوجه به سير افزايشي اپ‌ها، سايت‌ها و روبات‌هايي كه به‌‌ویژه به واسطه مشکلات اقتصادی در ماه‌های اخیر كاربران را در سيستم‌هاي هرمي تشويق به ديدن تبليغ و يا بازاريابي محصول مي‌كنند، اگر دير بجنبيم و برخورد مناسب با آنها نداشته باشيم، اين بار شاهد شكل‌گيري گلدكوئستي بزرگ‌تر در فضاي مجازي خواهيم بود.**

این در حالی است که در شرايط فعلي براي خيلي‌ها اين شبهه وجود دارد كه اگر فعاليت‌هاي اين چنيني ممنوع است چرا با سايت‌ها و اپ‌هاي متخلف فعال در فضاي مجازي برخورد نمي‌شود. در زماني كه گلدكوئست نيز در ايران ريشه مي‌دوانيد خيلي‌ها با اين تفكر كه برخورد نكردن با گلدكوئستي‌ها به معني قانوني بودن فعاليت آنها است جذب اين شركت هرمي شدند؛ اتفاقي كه حالا در خصوص سايت‌ها و اپ‌هاي كليكي در فضاي مجازي در حال شكل گرفتن است.

روش كار سايت‌هاي كليكي

در حال حاضر هزاران سایت، اپليكيشن و روبات در زمینه «پرداخت در ازای کلیک» فعالیت می‌کنند که نمونه‌هاي داخلي آنها نيز كم نيستند. نحوه کار با آنها هم بسیار ساده بوده و همین موجب توجه طیف گسترده‌ای از کاربران به آنان شده است. با عضو شدن در این سایت‌ها، اپ‌ها يا روبات‌ها روزانه تعدادی لينك در اختيار فرد گذاشته مي‌شود که کاربر با باز کردن لینک‌های موجود به سایت تبلیغاتی مربوطه متصل می‌شود و پس از گذشت چند ثانیه (معمولا بین 5 تا 120 ثانیه) مبلغی برای کاربر منظور می‌شود و پس از آنکه موجودی وی به حد نصاب تعیین‌شده توسط سایت رسید، کاربر امکان می‌یابد که درخواست واریز وجه به حساب الکترونیکی خود را بدهد.

در خصوص بسیاری از این سایت‌ها درست در همین نقطه است که با واریز نشدن وجه درخواستی، کاربر متوجه کلاهبردار بودن آنها می‌شود. البته تعداد بسیار محدودی از این سایت‌ها وجه را برای کاربر واریز می‌کنند، اما باتوجه به نرخ بسیار پایین تعیین‌شده برای تبلیغ در عمل اگر کاربر هر روز پنج یا شش ساعت هم برای دیدن تبلیغات وقت بگذارد، آخر ماه هزينه برق و اينترنتش را هم تامين نمي‌كند؛ علاوه بر اين برای برداشت همين مبلغ ناچيز نيز باید صبر کند تا پولش به حد نصاب تعیین‌شده برسد.

جالب آنکه در بسیاری از این کسب‌وکارهای کلاهبرداری، کاربران برای ورود و شروع به‌کارحتی باید پولی نیز پرداخت کنند و در نهایت وقتی متوجه سرکاری بودن این کاسبی جدید شدند و اگر خوش‌شانس بودند، می‌توانند تنها پولی را که برای ورود داده‌اند، زنده کنند.

برخی از این سبك شبه‌تجارت‌ها البته مدعی هستند که به‌ازای هر مشتری جدیدی که کاربر به سایت یا اپلیکیشن معرفی کند نیز کمیسیونی برای وی در نظر می‌گیرند و میزان این کمیسیون به تعداد کسانی بستگی دارد که معرفی می‌کند. این سایت‌ها بعضا مدعی‌اند تا 10 زیر مجموعه کاربر را بین 1 تا 50 درصد کمیسیون می‌دهند.

اگرچه توجه به این سبک ادعاها می‌تواند برای برخی بسیار جالب توجه و وسوسه‌انگیز باشد، اما واقعیت این است که یک حساب سرانگشتي ساده نشان می‌دهد که در صورت صحت این ادعا به محض آنکه زیرمجموعه‌های کاربر به 10 برسد، هزینه‌ای که سایت باید به کاربر و زیر مجموعه‌هایش پرداخت کند، آن‌قدر زیاد خواهد بود که عملا باعث ورشکستگی آن می‌شود؛ لذا شکی در نادرستی این سبک ادعاها وجود ندارد.

چند نمونه داخلي با تبليغات گسترده ماهواره‌اي

همان‌طور که ذکر شد، در همین چند ماهه به یکباره چند سایت و اپلیکیشن داخلی برای کسب درآمد اینترنتی با تبليغات گسترده ماهواره‌اي معرفی و ارایه شده است که نگاهی گذرا به شیوه‌ عمل آنها روشن می‌کند حتی اگر این اپ‌ها و سایت‌ها به تعهدات خود عمل کنند، با توجه به نحوه عمل آنها درآمد بسیار ناچیزی برای کاربران خواهند داشت.

در بیشتر نمونه‌های داخلی شیوه کار به این‌گونه است که کاربران می‌توانند از طریق فروش محصولات و کالا‌ها و خدمات، دیدن تبلیغات و به‌اشتراک‌گذاری اپلیکیشن‌ها (App Sharing) کسب درآمد کنند. اگرچه در ظاهر این موضوع وسوسه‌کننده به‌نظر می‌آید، اما واقعیت این است که با توجه به شرایط قرار داده‌شده، در عمل رسیدن به یک درآمد ماهانه ثابت و قابل توجه رویایی بیش نیست.

برای مثال، در یکی از این اپ‌های داخلی برای فروش کالا پورسانت به فرد تعلق می‌گیرد، اما قیمت کالا چندبرابر ارزش واقعی آن تعیین شده است.

در خصوص شیوه کسب درآمد از دیدن تبلیغات نیز اگرچه گفته‌شده درآمد حاصل از مشاهده و بازکردن تبلیغات به‌صورت ماهیانه به کیف پول فرد واریز می‌شود، اما تعداد تبلیغات نمایش داده‌شده در هر روز از تعداد انگشتان دست فراتر نمی‌رود که با احتساب رقم حدود 50 تومانی برای دیدن هر تبلیغ، فرد نهایتا تا پایان روز فقط 500 تومان درآمد به دست آورده است‌ و حتی اگر هر روز این کار را انجام دهد، ماهانه نهایتا 15 هزار تومان درآمد خواهد داشت.

از سوی دیگر، درآمد حاصل از به‌اشتراک‌گذاری اپلیکیشن (App Sharing) تنها بعد از نصب و فعال‌سازی اپلیکیشن توسط فرد دعوت‌شده به اعتبار کیف پول افزوده می‌شود و صرف دیده‌شدن تبلیغ هیچ امتیازی نخواهد داشت. جالب آنکه حتی اگر فرد اپ را نصب کند، چیزی بین 80 تومان تا 500 تومان (بسته به اپ مورد استفاده) به کاربر اختصاص می‌یابد که چون مجاب کردن فرد به نصب یک اپ کار زمانبری است، عملا هیچ فایده‌ای ندارد.

در یکی از این اپ‌های کسب درآمد داخلی، هر یک از اعضا می‌توانند آشنایان خود را برای فعالیت و کسب درآمد به این برنامه دعوت کنند و هر دو طرف این دعوت (در صورت عضویت کامل فرد دعوت‌شده)، به‌ازای هر دعوت مبلغ دو هزار تومان دریافت کنند. البته از آنجا که هر فرد برای ثبت‌نام باید چیزی حدود 40 هزار تومان به توسعه‌دهنده اپلیکیشن واریز کند، در حقیقت تازه بعد از معرفی 20 نفر هزینه‌ ثبت‌نام خود را در می‌آورد. از سوی دیگر این شیوه چیزی شبیه فعالیت سایت‌های هرمی ‌نیز هست که علاوه بر غیرقانونی بودن می‌تواند باعث بروز مشکلات اقتصادی در کشور نیز بشود.

**نکته نگران‌کننده‌تر آنکه برخی اپ‌هایی که بازاریابان فریب‌خورده باید دیگران را مجاب به نصب و استفاده از آنها کنند، به‌هیچ‌وجه امن نبوده و در واقع حکم بدافزار و جاسوس‌افزارهایی را دارند که کاربران را آلوده کرده و اطلاعات حساس و مهم آنها را به سرقت می‌برند.**

پاسكاري نهادهاي مربوطه براي برخورد

اگرچه فعاليت‌ اپ‌هاي كليكي در اين مدت با هشدارهايي از سوي پليس و ساير نهادهاي مسوول به كاربران همراه بوده است، اما در عمل نهادهاي مربوطه، هر يك به دليلي حاضر به برخورد جدي و مستقيم با آنها نشده‌اند.

خلاهاي قانوني، مشخص نبودن حدود وظايف و اختيارات نهادهای مربوطه تا اين لحظه مانع برخورد جدي با اپ‌هاي كليكي بوده است. در اختيار داشتن درگاه‌هاي بانكي نيز به اين اپ‌ها كمك كرده كه در اين مدت به‌راحتي اقدام به جذب كاربر بپردازند.

سخنگوی اتحادیه کسب‌و‌کارهای اینترنتی در اين خصوص با ذكر اينكه نظارتی بر شبکه‌های اجتماعی نیست گفته: کسب‌و‌کارهایی که مدل آنها تخفیفی است حدود پنج سال است که در ایران راه‌اندازی شده و تعداد زیادی در ابتدای ورود این مدل به این عرصه وارد شدند و عده زیادی نیز شکست خوردند.

وي با بیان اینکه در برخی از سایت‌هایی که مجوز و یا نماد ندارند و نيز از طريق شبكه‌هاي اجتماعي نیز این‌گونه تخفیف‌ها ارايه می‌شود، اظهار كرده: متاسفانه نظارتی بر فعالیت این فروشندگان نیست.

وي البته در صحبت‌هاي خود اشاره‌اي به عزم اين اتحاديه جهت برخورد با كسب‌و‌كارهاي تخفيفي و كليكي نكرده و صرفا توپ را در زمين كاربران انداخته و گفته اگر تخلفی صورت گیرد آن‌طور که سایت‌های دارای مجوز و نماد قابل پیگیری هستند در این دسته این اتفاق به‌درستی رخ نمی‌دهد.

آخرين فرصت براي برخورد جدي با اپ‌هاي كليكي

علت شكل‌گيري بستر مناسب براي فعاليت سايت‌ها و اپ‌هاي كليكي تعلل در برخورد جدي و قانوني با آنها و پاسكاري مسووليت بين نهادهاي ذي‌ربط است.

طبق معمول آمار دقيقي از كساني كه درگير اين سيستم مي‌شوند، وجود ندارد، اما مي‌توان برآورد كرد كه حدود 90 درصد كساني كه جذب اين سبك فعاليت‌ها مي‌شوند بعد از مدت كوتاهي مي‌فهمند كه فعاليت اين اپ‌ها به نوعي كلاهبرداري است و براي جلوگيري از ضرر و زيان بيشتر در وقت و هزينه، فعاليت خود را متوقف مي‌كنند؛ اما در اين بين اين شركت‌هاي متخلف هستند كه به درآمدهاي بالا و بعضا دلاري مي‌رسند.

**بايد توجه كرد كه سايت‌ها و اپ‌هاي كليكي و شبکه‌ای در حال حاضر در فاز اعتمادسازي هستند كه مرحله خطرناكي است؛ درواقع آنها با تبليغات گسترده ماهواره‌اي و مجازي بذرافشاني خود را انجام داده‌اند و با بيان اين نكته كه اگر غيرقانوني بودند با آنها برخورد مي‌شد دنبال جذب كاربر هستند. **طبيعي است كه اگر اين مرحله سپري شود برخورد با آنها به مراتب سخت و سخت‌تر مي‌شود و باري ديگر گلدكوئستي ديگر شكل مي‌گيرد كه اين بار جمع كردن آن در فضاي مجازي به مراتب دشوارتر است.

در مرحله بعد و پس از جذب كاربران بالا حتي اگر اين اپ‌ها و سايت‌هاي كليكي فعاليت خود را زيرزميني كنند، به حدي مشترك و كاربر خواهند داشت كه بتوانند به حياتشان ادامه دهند.

همان‌طور که ذکر شد، فراموش نكنيم كه سايت‌هاي شرط‌بندي نيز همين مسير را رفتند و ابتدا با كمك تبليغ در فضاي مجازي و گرفتن درگاه بانكي خود را معرفي كردند و سپس به فعاليت زيرزميني پرداخته و حتي توانستند 10ها هزار كاربر جذب كرده و به شكل زيرزميني به فعاليت بپردازند. لذا اگر عزمي جدي براي برخورد با اين سبك كلاهبرداري‌ها وجود دارد همين حالا بهترين زمان براي برخورد با سايت‌ها و اپ‌هاي كليكي داخلي است و در غير اين صورت جمع كردن آن در آينده مشكل شده و حتي شايد به امري غيرممكن تبديل شود.