بستن پرونده طرح ناموفق تفکیک ترافیک اینترنت به سبک دولتی

مقصر مردم و سایت‌ها هستند!

• 19 آبان 1397 07:5 ق.ظ
• احمد محمدغریبان

موضوع تفکیک ترافیک اینترنت از جمله موضوعات مهمی است که از سال‌های دور تاکنون هفته‌نامه عصر ارتباط به‌شدت پیگیر سرنوشت آن بوده است. اهمیت این طرح به‌دليل هزینه کلانی است که از جیب مردم خارج شده و به جیب واسطه‌های اینترنتی می‌رود؛ چراکه آنها هزینه استفاده از اینترانت را معادل اینترنت محاسبه کرده و با مردم به نرخ دلار حساب می‌کنند.

از سوی دیگر تنها معدودی از سایت‌های داخلی هستند که سال‌ها از این رانت حمایتی برخوردار بوده‌اند و از آنجا که محاسبه میزان هدررفت از جیب مردم در اين زمينه تقریبا ناممکن است، همچنین از آنجا که این هزینه از مردم اخذ شده و صدای اعتراض کاربران از این بابت به جایی نمی‌رسد، کسی نیز پیگیر آن نیست.

هفته گذشته برای سومین بار گزارش سرنوشت طرح تفکیک ترافیک اینترنت را با آخرین اعداد و به‌اصطلاح پیشرفت‌های این طرح ناکام و شکست‌خورده به‌روز و منتشر کردیم تا شاید یکی از مسوولان این طرح در وزارت ارتباطات پاسخی داشته باشد که ظاهرا پاسخ آمد و آن‌هم چه پاسخ جالب و قانع‌کننده‌ای!

معاون وزیر ارتباطات گفته مقصر این طرح جنجالی مدیران سایت‌ها و خود مردم هستند که همکاری لازم را به عمل نیاورده‌اند! تا به این ترتیب پرونده این طرح را بسته، خود را از پاسخگویی و پیگیری اندک رسانه‌های پیگیر رها کرده و آن را در کارنامه کاری خود بگنجانند!

قبل از بررسی پاسخ جالب رییس رگولاتوری، مروری داریم به خلاصه اهم اطلاعات گزارش هفته قبل عصر ارتباط که به تاریخچه و آخرین آمار اجرای این طرح ناموفق باز می‌گردد.

دستاورد طرح تفکیک اینترنت از اینترانت؛ تقریبا هیچ

 در گزارش‌های پیشین بررسی‌هایی در این مورد تا تاریخ 15 اردیبهشت داشتیم که در 17 شهریور و 5 آبان با به‌روزرسانی اطلاعات، بار ديگر به بررسی دستاورد طرح تفكيك اينترنت پرداختیم.

آخرین دستاوردهای این طرح مهم نشان می‌دهد که از ارديبهشت‌ماه سال جاري آمار ميزان سايت‌هاي ثبت‌شده در «سامانه ثبت دامنه‌های اینترنتی با میزبانی داخلی» كه به‌عنوان محتواي داخلي شناسايي مي‌شوند، تغيير كرده و در آخرین به‌روزرسانی این گزارش از 416 به 707 رسیده بود که هفته قبل اين رقم به 813 سايت رسيده تا تاکیدی بر این باشد که این طرح همچنان و تقریبا متوقف است. اين در حالي است كه بر اساس آخرين آمار دامنه‌هاي ir ثبت‌شده روي اينترنت كه متعلق به ايران هستند نيز در اين مدت از 967 هزار به 985 هزار مورد رسيده است؛ يعني 18 هزار دامنه بر تعدادشان افزوده شده است.

پيشينه موضوع

نخستین بار تفکیک ترافیک داخلی و خارجی اینترنت و درنظر گرفتن تخفیف ۵۰ درصدی برای سایت‌هایی که در داخل میزبانی می‌شوند، در سال 1390 مطرح شد و سرانجام کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات در سال 95 با تصویب سه مصوبه تعرفه استفاده از خدمات ارتباطی در شبکه ملی اطلاعات را محاسبه و تعیین کرد تا اپراتورهای ارتباطی به تفکیک ترافیک اینترنت از اینترانت و اعمال آن به‌صورت شفاف برای کاربران ملزم شوند.

آخرین سری از این مصوبات، مصوبه ۲۴۸ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات بود که به تمامی اپراتورهای ارايه‌دهنده خدمات اینترنت تا ۳۰ دی‌ماه سال ۹۵ مهلت داده بود که امکان تفکیک ترافیک داخل و بین‌الملل را به نحوی برای همه کاربران ایجاد کنند که تعرفه و سرعت دسترسی به این سرویس متفاوت باشد و در همین مصوبه سقف تعرفه ارتباطات داخلی ۵۰ درصد سقف مصوبه تعرفه ارتباطات بین‌الملل تعریف شده بود.

گرچه مهلت اجرای این مصوبه چند بار به تعویق افتاد، اما سرانجام اپراتورهای ارايه‌دهنده اینترنت اعلام کردند از ماه‌های ابتدایی سال گذشته این تخفیف را اعمال کرده‌اند.

ابهاماتی که کلید خورد

تشخیص ترافیک داخلی نخستین ابهامی بود که ایجاد شد. حسین فلاح جوشقانی، معاون نظارت و اعمال مقررات سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی آن زمان، در پاسخ به این ابهامات گفت: جدا کردن تعرفه‌ها و قیمت اینترنت از اینترانت به شیوه‌های فنی مختلفی امکان‌پذیر است و قطعا این روش‌های فنی برای کاربران و مشترکان قابل لمس نیست، اما طبق بررسی‌ها واضح است که اپراتورهای ارايه‌‌دهنده خدمات اینترنت در حال اعمال و انجام تکالیف محوله مد نظر در این مصوبه هستند.

سرانجام این وعده و وعیدها این بود که نهایتا حدود 500 سایت به شکل دستی و از طریق وزارت ارتباطات انتخاب شدند تا دسترسی به آنها با اعمال تخفیف ۵۰ درصدی انجام شود؛ رانتی که هیچ‌گاه روشن نشد که چطور نصیب این 500 سایت شده بود.

موضوع تا جایی غیرمنطقی به نظر می‌رسید که در 14 بهمن‌ماه سال قبل سرانجام خود وزیر با انتقاد از این مدل پراشکال در اجرای مصوبه تفکیک ترافیک اینترنت، آن را فاقد اعتبار و منسوخ دانست و گفت «تمام» سایت‌های داخلی باید مشمول طرح تفکیک و برخوردار از 50 درصد تخفیف باشند.

وزیر ارتباطات در ادامه، از ایجاد سامانه‌ای زیر نظر سازمان فناوری اطلاعات به منظور وارد کردن اطلاعات سایت‌های داخلی خبر داد تا دارندگان محتوا بتوانند آي‌پي و آدرس سايت خود را اعلام کنند.

دستاورد سامانه تفکیک ترافیک اینترنت

اكنون بعد از گذشت نزدیک به سه ماه که خبری از خروجی سامانه تفکیک ترافیک اینترنتی نیست، تصمیم گرفتیم سری به «سامانه ثبت دامنه‌های اینترنتی با میزبانی داخلی» به آدرس icip.ito.gov.ir بزنیم و ببینیم در آنجا چه می‌گذرد.

حالا فهرست دامنه‌های ثبت‌شده در این سامانه از 413 سایت در 15 اردیبهشت 97 به عدد 707 سایت در شهریور سال 97 رسیده و در تاریخ یکم آبان‌ماه 97 این آمار به 813 سایت رسیده که البته برای ما قابل تایید نیست که حتی همین تعداد غیرقابل توجه از نظر فنی در حال حاضر مشمول تخفیف 50 درصدی هستند یا نه.

به عبارت دیگر، با آن 500 سایت مورد علاقه وزارت ارتباطات و 813 سایت فعلی در مجموع ظاهرا 1313 سایت مشمول دریافت این تخفیف‌ها شده‌اند. البته در فهرستی که اپراتورهای اینترنتی برای اعمال تخفیف در اختیار کاربران قرار می‌دهند فقط چند مورد به این تعداد اضافه می‌شود.

یکی از هزاران

این خروجی در واقع هیچ محسوب می‌شود؛ چراکه تنها آخرین آمار ثبت سایت‌های ایرانی تا اردیبهشت‌ماه سال 97 بالغ بر 967 هزار سایت بود که بر اساس آمار جدیدی که در شهریورماه سال جاری اعلام شده این آمار تا اين لحظه به 985 هزار مورد رسیده است.

در این میان تعداد سایر دامنه‌های پرکاربرد .comو .net‌ و سایر دامنه‌های مذکور را كه برخي از آنها در داخل ميزباني مي‌شوند باید به این آمار افزود تا خروجی طرح تفکیک ترافیک اینترنت ملموس‌تر شود.

از جنبه فنی اما کارشناسان ایرادهاي فراوانی را به تفکیک اینترنت از اینترانت وارد کرده‌اند و معتقدند دلایل فنی و ساختاری مانند محدودیت‌های آی‌پی، مانع از اجرا این طرح است و این پیش‌بینی را مطرح کرده بودند، اما معاون رگولاتوری یک سال پیش و پس از کش‌وقوس‌های بسیار درباره ابهامات و شفاف‌نبودن این تصمیم به آن تلویحا اشاره کرده و گفته بود: اپراتورهای ارتباطی با این مشکل فنی روبه‌رو هستند که یک سایت با یک آی‌پی آدرس، مرتب در حال تغییر است و از آنجا که اپراتورها در سیستم براساس آدرس آی‌پی کار می‌کنند، تغییر آدرس‌های آي‌پي اشکالات فنی بسیاری به همراه دارد؛ چراکه برای مثال این هفته این آدرس آي‌پي متعلق به یک سایت پربازدید ایرانی است و هفته بعد این آدرس آي‌پي دیگر داخلی نیست. به همین دلیل این اشکالات فنی، ابعاد اجرای کار را با مشکل مواجه می‌کند.

او گفته بود که بالغ بر ۴۰ جلسه در رگولاتوری با حضور همه اپراتورها در مورد تفکیک ترافیک اینترنت از شبکه ملی برگزار کردیم، اما هنوز به یک راهکار نهایی نرسیده‌ایم.

ورود کمیسیون تنظیم مقررات به اجرای طرحی که امکان عملی نداشت

در واقع کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات باز هم بدون توجه به امکان عملی اجرای مصوبات خود، در این مورد هم مصوبه‌ای داشته که ظاهرا سازمان تنظیم مقررات امکانات و الزامات اجرای آن را نداشته و یک سال پس از آخرین مهلت اجرا به آن اذعان کرده بود.

**وضعیت اجرای این مصوبه یعنی بهره‌مندی کمتر از یک هزار سایت از تخفیف ۵۰ درصدی نشان از بر زمین ماندن آن علاوه بر تمام ابهامات و ایرادات پیش‌گفته و رانت و امتیازهای داده‌شده دارد و همچنان کاربران ایرانی برای استفاده از سایت‌ها و ترافیک داخلی به جای تخفیف و برخورداری از قیمت‌های ریالی، همچنان با نرخ دلاری به پرداخت پول اینترنت اقدام می‌کنند و در مدل جدید تعرفه‌های اینترنتی که بیشتر آن شامل تخفیف سایت‌های داخلی است، امکان محاسبه این نرخ فراهم نیست.**

پاسخ شکست طرح رسید: مردم و سایت‌ها مقصرند

قاعدتا در تداوم این ابهامات و ایرادات و حداقل سه گزارشی که به تفصیل مشکلات و دستاوردهای غیرقابل قبول این طرح داشتیم، انتظار پاسخی دقیق از سوی مسوولان وزارت ارتباطات انتظار زیادی نبود که سرانجام پاسخ دو سال ابهام رسید: انداختن بار تقصیر بر گردن مردم و سایت‌ها.

حسین فلاح جوشقانی، معاون وزیر ارتباطات، یکشنبه گذشته درباره محاسبه نكردن تخفیف نیم‌بهای اینترنت برای سایت‌های داخلی از سوی اپراتورهای اینترنت و اعتراض کاربران و برخی دارندگان سایت‌های داخلی به این موضوع، یادآوری کرد که شورای فنی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در مصوبه‌ای، تمامی سایت‌های داخلی را ملزم کرده است که آي‌پي آدرس خود را در پورتال سازمان فناوری اطلاعات به ثبت برسانند.

او می‌گوید: هم‌اکنون بیش از یک‌هزار سایت داخلی در این سامانه ثبت‌نام کرده‌اند و از تخفیف نیم‌بهای پهنای باند برخوردار می‌شوند، سایر سایت‌های داخلی نیز باید در این سامانه ثبت‌نام کنند تا اپراتورها براساس این فهرست، تخفیف مدنظر را برای این سایت‌ها و کاربرانی که از آنها استفاده می‌کنند، لحاظ کنند.

اما چنان‌که معاون وزیر ارتباطات اذعان می‌کند، حتی برای سایت‌های ثبت‌نام شده هم ترافیک نیم‌بها محاسبه نمی‌شود. او می‌گوید: در حال حاضر یکی از مشکلاتی که در محاسبه تخفیف نیم‌بهای اینترنت برای سایت‌های داخلی وجود دارد، این است که این سایت‌ها به‌طور مداوم آدرس آي‌پي خود را تغییر می‌دهند و با وجودی که حتی یک‌بار در سامانه به ثبت رسیده‌اند اما به‌دلیل تغییر آي‌پي آدرس، اپراتورها اطلاعی از داخلی بودن آنها ندارند و ترافیک‌شان نیم‌بها محاسبه نمی‌شود، بنابراین آنها باید مدام نسبت به به‌‌روزرسانی آدرس سایت خود در سامانه اقدام کنند، در غیر این‌صورت زمانی که کاربران به این سایت‌ها متصل می‌شوند به دلیل نبودن آدرس در فهرست، شامل تخفیف نیم‌بها نمی‌شوند.

**معاون وزیر ارتباطات که بخشی از تقصیر شکست این طرح را متوجه سایت‌ها می‌داند؛ مردم را هم در این قصور سهیم می‌داند** و می‌گوید: بخش دیگری از عدم محاسبه تخفیف نیم‌بها برای ترافیک داخلی پهنای باند، به استفاده کاربران از فیلترشکن و VPN برمی‌گردد؛ چراکه در این صورت هم حتی اگر کاربر وارد سایت‌های داخلی شود، ترافیک پهنای باند از خارج از کشور وارد شده و تخفیف پهنای باند شامل آن نمی‌شود.

باز هم آماری که بالا می‌رود و ملموس نیست

نکته جالب توجه آنکه به‌تازگي وزیر ارتباطات در توییتی خبر از جهش 60 درصدی مصرف پهنای باند داخلی در پنج ماه گذشته داده بود؛ موضوعی که کاربران اینترنت در کشور عمدتا هیچ اثری از آن در قبوض اینترنت خود ندیده و جلوی مصرف اینترنت داخلی آنها عدد صفر مشاهده می‌شود.