وقتی صدای رسا و واحدی از شرکت‌ها بلند نمی‌شود

دلمان برای FCPها بسوزد یا نه؟

• 01 دی 1397 07:5 ق.ظ
• دانیال رمضانی

ششم آبان‌ماه سال 94 سایت وزارت ارتباطات خبری منتشر کرد که در آن، عباسی شاهکوه، معاون وقت بررسی‌های فنی و صدور پروانه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری) و مدیرعامل فعلی شرکت ارتباطات زیرساخت از اعطای پروانه ایجاد و بهره‌برداری از شبکه ارتباطات ثابت (FCP) به 7 شرکت در آینده نزدیک خبر داد و گفت: پس از نزدیک به دو سال مطالعه و نظرخواهی و همکاری همه‌جانبه تمام ذی‌نفعان، نخستین گروه از واجدین شرایط شامل 6 شرکت از بین بزرگ‌ترین PAPهای موجود و یک شرکت ISDP پروانه را دریافت می‌کنند.

در آن مقطع وی همچنین گفته بود: اعطای این پروانه در راستای تجمیع بیش از هزار پروانه موجود در حوزه ارتباطات ثابت صورت می‌گیرد و با اعطای پروانه FCP رویکرد گذشته مبتنی بر پروانه‌های تک‌سرویسی، استانی و وابسته به فناوری، به پروانه‌های مستقل از فناوری، چندسرویسی و سراسری تغییر کرد.

وی از دیگر مزایای این اتفاق به افزایش سرمایه‌گذاری و اشتغال‌زایی عنوان کرد و افزود: با صدور پروانه FCP مجموعه‌های بزرگ اقتصادی شکل می‌گیرد که می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید و ایجاد اشتغال کمک کند. همچنین کاهش تنوع پروانه‌ها و بازیگران این عرصه موجب بهبود نظارت و کاهش هزینه‌های سربار می‌شود.

گام و آزمون نخست

به سبک و سیاق خاص دولتمردان و آن‌طور که این مسوول دولتی نیز گفته، قاعدتا روی این آزمون نیز نزدیک به دو سال فکر شده و انبوهی از فواید و کارکردها برای این تصمیم مطرح شد.

به عبارت دیگر ساختار و قالب پروانه‌های جدید ارتباطات ثابت (FCP) و خدمات ارتباطی (Servco) با هدف تجمیع پروانه‌های سابق ارتباطی و اینترنتی اعم از ‌PSTN،PAP ،ISDP  و ISP شکل گرفت. تمامي دارندگان پروانه‌های گذشته نیز جهت ادامه فعالیت در این حوزه، ملزم به خرید مجوزهای جدید شدند.

در نهایت نیز آن‌طور که سابقه اخبار نشان می‌دهد، کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات تا خردادماه سال 95 با تقاضای 23 شرکت برای فعالیت در حوزه‌های FCP و Servco موافقت و لایسنس فعالیت آنها را صادر کرد.

عمر پروانه‌های FCP و Servco به ترتیب 10 و 5 سال است.

به عبارت دیگر، گام نخست مسوولان کمیسیون رگولاتوری ظاهرا حذف بیش از هزار دارنده پروانه‌های ارایه خدمات اینترنتی و ارتباطی بوده تا به این ترتیب روش غلط قبلی اصلاح شده و بازیگران این عرصه را به کمتر از 30 مورد کاهش دهند تا علاوه بر محاسنی که ذکر شد، امکان کنترل بهتر بازار و بازیگران این عرصه نیز فراهم شود.

هر چند در آن مقطع بسیاری از بازیگران خرد و متوسط عرصه اینترنت، معترض بودند که کسب‌وکار، پرسنل و سرمایه‌گذاری ایشان با این تغییر مدل و پروانه به خطر می‌افتد، اما به هر حال تصمیم مذکور گرفته شد و در آن مقطع مسوولان دولتی، شرکت‌های کوچک و متوسط را به تجمیع با رقبای بزرگ‌تر یا دیگر همکاران خود تشویق کردند.

به هر حال این اتفاق رخ داد و از انجمن شرکت‌های اینترنتی که زمانی حافظ منافع شرکت‌های این عرصه محسوب می‌شد نیز هیچ‌گاه آمار دقیق و روشنی از آثار منفی این تصمیم منتشر نشد و خود این انجمن نیز به سرنوشت شرکت‌های اینترنتی، یعنی فراموشی و تعطیلی دچار شد.

گام و آزمون دوم

دو سالی گذشت و سروصداهای گام نخست که خوابید و هزار و اندی شرکت اینترنتی از جلوی دست و پای مسوولان حذف شدند، نتیجه آزمون نخست اما ظاهرا باز هم راضی‌کننده و همسو با هدف نهایی نبود.

در سال 96 تعداد 17 شرکت FCP فعال و در حال کار بودند که گام و آزمون دوم در دستور کار قرار گرفت. در اظهاراتی کاملا مشابه آنچه در سال 94 بيان شده بود، همان فرد مسوول یعنی عباسی‌شاهکوه بار دیگر پا به عرصه خبر گذاشت تا ظاهرا فاز و گام دوم برنامه نهایی و کلان رگولاتوری را رسانه‌ای کند.

چهاردهم آبان‌ماه سال 96، وی از رفع موانع احتمالی ورود شرکت‌های FCP به بازار بورس یا ادغام آنها با یکدیگر خبر داد و گفت: «ادغام شرکت‌های FCP هزینه‌های تمام‌شده شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها را کاهش می‌دهد و با شکل‌گیری اپراتورهای بزرگ‌تر در بازار‌ICT، هدف 5/2 برابر شدن این بازار در طول برنامه ششم، بهتر محقق می‌شود.

وی با اشاره به تاکید وزیر ارتباطات و رویکرد کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات در تدوین مقررات این حوزه به منظور کمک به بورسی‌شدن و ادغام شرکت‌ها، افزود: بورسی‌شدن شرکت‌ها به شفاف‌سازی امور آنها و جذب سرمایه کمک می‌کند و رگولاتوری نیز اين آمادگی را دارد كه با تدوین مقررات جدید یا اصلاح مقررات قبلی، وارد شدن شرکت‌ها به بورس و ادغام آنها با یکدیگر را تسهیل کند.

به گفته عباسی، در حال حاضر ۱۷ شرکت FCP پروانه فعالیت دارند اما ممکن است برای ایجاد شبکه در سطح شهرها به‌طور جداگانه با موانع مختلفی روبه‌رو شوند، درحالی‌که با ادغام با یکدیگر مشکلات آنها کمتر می‌شود؛ ضمن آنکه زمینه فعالیت و رقابت ميان چند شرکت بزرگ در مقایسه با تعداد زیادی از شرکت‌های در حد متوسط راحت‌تر و به‌صرفه‌تر است.

یک ادغام پرسروصدا

واقعیت آن است که ظاهرا زمانی به مراتب قبل‌تر از آبان 96 تصمیمات برای جمع‌وجور کردن بازار شرکت‌های اینترنتی از هزار و اندی به 17 شرکت و در نهایت به تعدادی کمتر از این گرفته شده بود. اگرچه هیچ‌وقت جایی به‌صراحت اعلام نشده که وزارت ارتباطات قصد دارد در نهایت بازار اینترنت ثابت کشور را به دست چند شرکت بسپارد و سایر فعالان و رقبا را برای همیشه از آن خارج کند، اما برخی شنیده‌های تاییدنشده حکایت از آن داشت که ظاهرا بازار به شکل همیشگی، تضمینی و انحصاری در دست دو یا سه شرکت (اپراتور) بماند کفایت می‌کند. بعدها کمی شفاف و مشخص شد که وزیر ارتباطات، ادامه کار و حضور تنها پنج شرکت در این عرصه را مدنظر دارد.

**البته اینکه سرانجام همای سعادت روی شانه کدام شرکت‌ها بنشیند یا آن را بنشانند، مساله غامض و پیچیده‌ای محسوب می‌شود، چون تجمیع غول‌های باقی‌مانده فارغ از اینکه از غولی تنها اسمش را یدک بکشند و در بستر بیماری افتاده باشند یا آنکه تخت گاز در بازار بتازند، کار سختی است؛ چراکه برخی از این شرکت‌های باقی‌مانده، خاستگاه و وابستگی‌های اقتصادی و سیاسی (پیدا و پنهان) خاص خود را داشته و جمع کردن آنها از بازار و تجمیع با یکدیگر به‌سادگی و با شعار، وعده‌ها و تشویق‌های ساده دولتمردان محقق نمی‌شود. **

کمااینکه در سال 96 شاهد وقوع یک تجربه و تجمیع ناموفق بودیم. یک هفته قبل از اظهارات معاون سازمان رگولاتوری مبنی بر تشویق به ادغام FCPهای باقی‌مانده، یعنی در تاریخ هفتم آبان‌ماه سال 96 خبری رعدآسا در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور چرخید. تیتر خبر این بود: «های‌وب» شرکت «پارس‌آنلاین» را خرید

در آن مقطع ایمان میری، مدیرعامل شرکت های‌وب (یکی از دارندگان پروانه FCP) در بخشی از پست اینستاگرام خود این‌گونه نوشت: «لازم می‌دانم از مساعدت‌ها و راهنمایی‌های وزیر محترم ارتباطات جناب آقای مهندس جهرمی و رییس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، جناب آقای مهندس فلاح در کمک به دستیابی به این توافق سپاسگزاری کنم. امیدوارم این اتفاق باعث شروع جریانی برای تجمیع شرکت‌ها برای دستیابی به اهداف کلان حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در این زمان گردد.»

اما مرور تاریخ همیشه درس‌های جالب‌توجه و شیرینی دارد. بد نیست مروری بر بیانه مشترک دو شرکت «های‌وب» و «پارس‌آنلاین» داشته باشیم که در آن آمده بود: «بسیار مفتخریم تا در سال «اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال»، به استحضار فعالان بازار سرمایه و فناوری اطلاعات و ارتباطات برسانیم که دو شرکت «های‌وب» و «پارس‌آنلاین» با تجمیع فعالیت‌ها، شبکه و دارایی‌های خویش در قالب شرکت «های‌وب»، به ارتقای بهره‌وری و توسعه روز‌افزون دسترسی به خدمات ارتباطی کشور شتاب بخشد.

این اقدام به منظور تحقق‌بخشیدن به برنامه‌های اعلامی جناب آقای مهندس آذری‌جهرمی، وزیر محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات مبنی بر «شفاف‌سازی بازار و تشویق اپراتورهای غیردولتی برای استفاده از ظرفیت‌های بازارهای مالی به‌ویژه از طریق حضور در بورس» صورت گرفته و امید است تا در پی حضور موفق شرکت «های‌وب» در بازار بورس و اوراق بهادار تهران، این تصمیم که برای نخستین بار در صنعت ICT کشور اتخاذ شده است، زمینه‌ رشد پایدار و رقابت‌پذیری این صنعت در ابعاد ملی و بین‌المللی را فراهم آورد. لازم به ذکر است که اثرات این توافق بر سهام شرک «های‌وب» در آینده نزدیک و طی یک کنفرانس مطبوعاتی به آگاهی عموم خواهد رسید.»

در آن مقطع وزیر ارتباطات نیز که از این ادغام خرسند بود با بیان اینکه ادغام‌های دیگری نیز در راه است، گفته بود: ادغام شرکت‌های اینترنتی قدمی مثبت برای توسعه اینترنت ثابت در کشور است. از ابتدا و در وزارت ارتباطات گذشته به دنبال کاهش ارایه پروانه ارتباطی بودیم، اما از آنجا که نمی‌توانستیم شرکت‌ها را مجبور به عدم دریافت پروانه کنیم، در نهایت 17 شرکت موفق به دریافت پروانه شدند.

وزیر ارتباطات تاکید کرد: در حال حاضر و بعد از گذشت تقریبا 5/1 سال هنوز این شرکت‌ها نتوانسته‌اند براساس تعهدات خود عمل کنند و در کل کشور تنها 14 هزار پورت فیبر نوری واگذار شده است.

جهرمی با تاکید بر ضرورت توسعه بازار اینترنت ثابت، گفت: «این بازار نیاز به سرمایه‌گذاری بالایی دارد و این درحالی است که 17 شرکت توان تامین این سرمایه را ندارند. در نهایت هفته گذشته (5/1 سال قبل) جلسه‌ای با حضور سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و 17 شرکت FCP برای رسیدن به یک راه‌حل برگزار کردیم. جمع‌بندی این جلسه در نهایت به این موضوع ختم شد که شرکت‌ها برای ادغام با یکدیگر مذاکره کنند.»

ادغام پرسروصدا اما ناموفق

همان زمان در هفته‌نامه عصر ارتباط در گزارش‌هایی، به طرح انبوهی از پرسش‌ها و ابهامات خود و دیگر فعالان عرصه اینترنت در کشور پرداختیم که طبعا انتظار پاسخ نداشتیم! چون ظاهرا پاسخی برای این ابهامات وجود نداشت.

از جمله اینکه فریدون قاسم‌زاده، مدیرعامل افرانت در بخشی از یک یادداشت که بیشتر جنبه کد و هشدار داشت، این‌گونه نوشت: «با توجه به تحولات اخیر و نیز به دنبال پخش اخبار ادغام چند شرک  FCPبه نظر می‌رسد با توجه به رونق بازار خدمات اینترنت پرسرعت، فشار رقابت و افزایش بلوغ دست‌اندرکاران بازار اینترنت کشور، فرایند M&A (Merger & Acquisition)  و Consolidation در بازار ICT ایران شروع ‌شده است که چنانچه این امر با نظارت دولت در جهت جلوگیری از ایجاد منوپولی (Monopoly) و نظارت جدی سازمان بورس بر شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی به‌موقع از طریق بورس همراه شود، می‌تواند سرآغاز خوبی براي رشد و ایجاد تحولات جدید در صنعت ICT کشور و انتقال از بازار متفرق (fragmented market) به بازار چندقطبی (Oligopoly) باشد که در آن نه انحصار وجود دارد و نه لازم است ده‌ها یا صدها شرکت با هم رقابت بی‌حاصل کنند؛ بلکه در عوض تنها تعداد محدودی شرکت بزرگ که در فرایند  M&Aتشکیل می‌شوند در بازار فعالیت و با هم رقابت خواهند کرد. این تحول همچنین می‌تواند مقدمات تشکیل شرکت‌های بزرگ‌تری را فراهم كند که نه‌تنها در زمان ورود شرکت‌های خارجی به کشور امکان همکاری یا رقابت با آنها را دارند بلکه در مراحل بعد می‌توانند در بازارهای بین‌المللی فعالیت كنند.»

از قضا برخلاف پیش‌بینی وزیر ارتباطات مبنی بر ادغام‌های بیشتر میان شرکت‌های FCP، ادغام پرسروصدای های‌وب و پارس‌آنلاین نیز همان‌طور که قابل پیش‌بینی بود و نگرانی‌هایی هم در مورد آن ابراز شده بود، در بازار بورس به‌شدت به در بسته خورد و منتفی شد. علت چراغ قرمز بورس به این ادغام نیز در گزارش‌های مبسوط و مفصلی که در هفته‌نامه عصر ارتباط و برخی دیگر رسانه‌ها منتشر شد، به شکل خلاصه به دستکاری و غیرواقعی بودن ارزش‌گذاری‌های ارایه‌شده از سوی شرکت های‌وب باز می‌گشت.

تعرفه‌های فرسایشی برای FCPها

آذرماه سال 96 یعنی یک ماه بعد از خبر پرهیاهوی ادغام های‌وب و پارس‌آنلاین و منتفی شدن شایعه ادغام آسیاتک در این دو شرکت و همچنین سکوت و به نوعی استقبال نكردن دیگر FCPهای مطرح از ادغام با یکدیگر، مصوبه پربحث و پرحاشیه به شماره 266 کمیسیون رگولاتوری به تصویب رسید.

این مصوبه گذشته از نارضایتی گسترده کاربران اینترنت در کشور، شرکت‌های FCP را در وضعیت سختی قرار داد و انبوهی از اعتراضات بانام و بی‌نام را به همراه داشت و البته طبعا به‌هیچ‌وجه مورد توجه مسوولان رگولاتوری و وزارت ارتباطات قرار نگرفت.

در نتیجه افزایش اعتراضات جسته‌گریخته، مسوولان وزارت ارتباطات هر بار یک زمان را برای اصلاح این تعرفه‌ها وعده داده و هر بار نیز این وعده‌ها را به زمانی دیگر به تعویق و باز هم به تعویق انداختند.

**همین تغییر مدل قیمت‌گذاری اینترنت از سوی کمیسیون رگولاتوری، اما فشار زیادی به شرکت‌های FCP وارد کرد و باعث تعدیل نیرو و کاهش درآمد این شرکت‌ها به‌ویژه در استان‌ها شد. کمااینکه در مواردی حتی برخی از این شرکت‌ها را تا مرز تعطیلی کامل نیز پیش برده است؛ اتفاقی که در نهایت منجر به ریزش کاربران اینترنت ثابت و مهاجرت آنها به سوی دو اپراتور موبایل کشور یعنی همراه‌اول و ایرانسل شده است.**

مهرماه سال 97 اما وزیر ارتباطات آب پاکی را روی دست شرکت‌های FCP ریخت و در حاشیه نمایشگاه تلکام با بیان اینکه مشکل اپراتورهای ارایه اینترنت ثابت، کیفیت است نه قیمت، گفت: **در گذشته شما روی سرویس G3، متوسط دو تا سه مگابیت پهنای باند سرعت داشتید و ADSL خانه به شما 7 تا 8 مگ سرعت می‌داد، اما الان وقتی سرعت موبایل به‌طور متوسط 25 مگ است و سرعت خانه روی همان 6 مگ مانده، شما علاقه‌ای به سوییچ کردن روی اینترنت ثابت ندارید. بنابراین دلیل اصلی از دید ما که بررسی می‌کنیم، قیمت نیست بلکه کیفیت و کمیت سرویس است.**

وزیر ارتباطات با بیان اینکه سرویس ADSL در مقابل LTE شانسی ندارد، افزود: برای اینکه بازار اپراتورهای ثابت بزرگ شود، باید خدمات فیبر ارایه دهند، از جمله FTTC و یا سراغ VDSL بروند و تکنولوژی خود را رشد بدهند، اما تاکنون در این حوزه سرمایه‌گذاری نکردند. برای سرمایه‌گذاری هم می‌گویند، بازگشت سرمایه مهم است.

جهرمی ادامه داد: اگر 17 شرکت بخواهند سرمایه‌گذاری کنند، برگشت نمی‌شود. حرف ما این است که آنها باید از راه‌حل‌های ادغام استفاده کنند و یک شرکت شوند، یک شبکه را توسعه دهند تا هزینه سرمایه‌گذاری پایین بیاید و بازار توجیه داشته باشد. البته آنها می‌گویند این کار رقابت را از بین می‌برد، حرف ما این است که اپراتورها ابتدا شبکه را توسعه دهند و نگران رقابت نباشند.

مقاومت FCPها می‌شکند؟

‌وزیر ارتباطات اما قبل از آن هم به شرکت‌های FCP انتقاداتی داشته تا نشان دهد بر سر حرف و موضع خود مبنی بر الزام به ادغام آنها قرار دارد. 19 مرداد 97 وزیر ارتباطات درباره بیان مشکلاتی از سوی شرکت‌های FCP با شرکت مخابرات ایران گفته بود: اکنون مشکل عمده از سمت مخابرات نیست بلکه از بخش خصوصی (شرکت‌های اف.سی.پی) ناشی می‌شود. این شرکت‌ها باید با مخابرات قرارداد امضا کنند، خدمات بگیرند و سرویس بدهند **اما اینها در بخش توسعه ثابت سرمایه‌گذاری نمی‌کنند و پول‌های خود را از بخش توسعه ثابت خارج کرده و در حوزه‌های دیگر مانند ساختمان‌سازی و کارهای دیگر هزینه می‌کنند.**

هفته قبل اما رییس جدید رگولاتوری به تکرار مواضع قبلی وزیر ارتباطات مبنی بر لزوم ادغام حدود 11 شرکت فعال و باقی‌مانده FCP پرداخت. اگرچه برخی شرکت‌های FCP بنا به ملاحظاتی همچون نگرانی و بدهی‌های کلان به شرکت مخابرات ایران، شرکت ارتباطات زیرساخت و سازمان رگولاتوری از مواجهه و پاسخ به وزیر ارتباطات و معاونانش امتناع می‌کنند، اما هفته قبل محمدباقر اثنی‌عشری، رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور درباره مشکلات ارایه‌دهندگان اینترنت ثابت پاسخی تلویحی و نرم داد و گفت: این شرکت‌ها به دلیل نرخ پایینی که اپراتورهای موبایل برای دیتا ارایه می‌دهند، با ریزش مشتری روبه‌رو هستند زیرا در ۱۰ سال گذشته، اپراتور ثابت رشد کمی داشته و اکنون رشدش منفی شده است؛ مردم هم ترجیح می‌دهند با توجه به تعرفه پایین موبایل، ADSL خود را تمدید نکنند و از موبایل استفاده کنند اما درنهایت این موضوع در درازمدت برای ایران خوب نیست.

رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور در پاسخ به راه‌حل وزارت ارتباطات برای ادغام شرکت‌های ارایه‌دهنده اینترنت ثابت، گفت:** تاکید وزارت ارتباطات این است که FCPهای باقی‌مانده باید ادغام شوند و به پنج تا برسند، اما سازوکار آن هنوز تعریف نشده است. از طرفی باید توجه داشت که شرکت‌های موجود FCP هم برای توسعه کارشان سرمایه‌گذاری و امکاناتی را فراهم کردند و به همین دلیل این کار، به این راحتی انجام نمی‌شود.**

دلمان برای FCPها بسوزد یا نه؟

خلاصه سخن اینکه ظاهرا هر دو طرف این ماجرا یعنی وزارت ارتباطات و شرکت‌های باقی‌مانده FCP برای ادامه کار خود به نوعی بن‌بست خورده‌اند.

وزیر ارتباطات معتقد است كه FCPها باید به سمت سرمایه‌گذاری و توسعه فیبرنوری بروند و این کار از طریق تجمیع آنها با یکدیگر امکان‌پذیر است. شرکت‌های FCP نیز به علت نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بسیار کلان و نگرانی از بازگشت سرمایه، همچون اپراتور فیبر نوری (ایرانیان‌نت) و شرکت مخابرات، قید سرمایه‌گذاری کلان و گسترده در این خصوص را زده‌اند و ظاهرا به حفظ بازار و مشتریان محدود خود، که البته همچنان در رقابت با اپراتورهای موبایل رو به کاهش است، اکتفا کرده‌اند.

روزی روزگاری شرکت‌های PAP که عمدتا همین شرکت‌های FCP امروزی هستند، برای حفظ و توسعه بازار اینترنت ثابت، اقدام به ایجاد یک دبیرخانه مشترک کرده بودند و خارج از سایر تشکل‌ها، سازمان‌ها و اتحادیه‌ها و انجمن‌های موجود در آن زمان، به اتخاذ مواضع واحد و پیشبرد اهداف خود مشغول بودند و در این راه توفیقات خوبی هم داشتند و تقریبا تمامی کاربران اینترنت در گذشته از مسیر آنها به اینترنت متصل شدند. اما اکنون مشخص نیست چرا شرکت‌های FCP و سایر شرکت‌های وابسته به آنها، تصمیم و اقدام خاصی برای بقا و حفظ موقعیت خود انجام نمی‌دهند.

اگرچه احتمالاتی در این خصوص متصور هستیم، اما در مجموع وقتی صدایی واحد و بلند از خود شرکت‌های FCP به گوش نمی‌رسد، ما نیز می‌مانیم که دلمان برای آنها بسوزد یا نه؟