«سامانه سپام» وعده‌ای که بی‌سرانجام‌ می‌ماند

جایگزین داخلی سوییفت در بن‌بست فراموشی

• 23 شهریور 1398 07:4 ق.ظ
• سياوش روشنی

مساله جایگزینی پیام‌رسانی به جای سوییفت در داخل کشور جدید نیست و سال‌هاست همچون شبکه ملی اطلاعات دغدغه ایجاد کانال موازی با این کانال جهانی سوییفت وجود دارد. یکی از این کاندیداهای قدیمی برای جایگزینی، سامانه سپام بود. سابقه اخبار را که جست‌وجو می‌کنید همیشه به یک مساله تکراری می‌رسید و آن استقبال و مکاتبه طرف‌های خارجی بر بستر پیام‌رسان سپام است!

موضوعی که البته ظاهرا اتفاق نمی‌افتد و این سوال را ایجاد می‌کند که هزینه و فلسفه راه‌اندازی و نگهداری از سامانه‌ای که کسی از آن استقبال نکرده و نمی‌کند چیست و تا چه زمانی باید آن را حفظ کرد؟ اما در حالیکه این گزارش آماده ارسال به چاپ بود، ناگهان از بانک مرکزی خبر رسید که ایران و سوریه بر سر استفاده از سامانه سپام تفاهماتی داشته‌اند.

اگرچه اصولا اطلاعی از جزییات دقیق تفاهم‌نامه‌های خارجی منتشر نمی‌شود و به سبک وزارت امور خارجه کلیاتی نظیر تاکید بر همکاری‌های دو جانبه، ارتقای سطح مشارکت‌ها و مسایلی مبهم از این دست خبری می‌شود، لذا با افزودن بخش مذاکرات ایران و سوریه درباره سپام، بر این نکته تاکید می‌شود که تفاهم‌نامه مذکور عملیاتی بشود یا به سرنوشت وعده‌های پیشین دچار نشود، اطلاعی در دست نیست و خدشه‌ای به اصل گزارش حاضر وارد نمی‌کند.

مرور تاریخچه سپام

بعد از آنکه در سال 91 تحریم‌های بانکی شدت گرفت و بسیاری از بانک‌های ایرانی در لیست قطع اتصال شبکه بین‌المللی بانکی قرار گرفتند، محمود بهمنی رییس وقت بانک مرکزی، سامانه‌ای تحت عنوان سپام راه‌اندازی کرد که با دور زدن سوییفت، مراودات مالی بین بانکی را دنبال کند.

به صورت عملی اواسط سال 92 بود كه بانک مرکزی رسما در اقدامی جدید برای دور زدن تحریم، سامانه پیام‌رسانی الکترونیک مالی (سپام) را برای فائق آمدن بر فشار تحریم‌های بین‌المللی به ویژه احتمال قطع دسترسی به شبکه‌های ارتباطی جهانی نظیر سوییفت، طراحی و پیاده‌سازی کرد.

در آن مقطع محمود احمدی دبیر کل وقت بانک مرکزی با ابلاغ بخش‌نامه‌ای خطاب به بانک‌های دولتی و خصوصی اعلام کرد: سامانه پیام‌رسانی الکترونیک مالی (سپام) با توجه به نیاز شبکه بانکی به ایجاد زیرساخت یکپارچه، متمرکز و استاندارد برای پیام‌رسانی در کشور از یک سو و فائق آمدن بر فشارهای ناشی از تشدید تحریم‌های بین‌المللی به ویژه احتمال قطع دسترسی به شبکه‌های ارتباطی جهانی نظیر سوییفت از سویی دیگر، طراحی و پیاده‌سازی شد.

در بند دیگری از این بخش‌نامه تاکید شده بود که این سامانه اساسا مبتنی بر تفکر ایجاد مسیر خدمت متمرکز استوار بوده و به واسطه آن تمام اعضا می‌توانند در محیطی امن و در قالبی استاندارد به تبادل انواع پیام‌های مالی بپردازند .

دبیركل وقت بانك مركزی در آن مقطع همچنین اشاره داشت که زیرساخت سپام در دو سامانه مهم تحت عنوان سپام ارزی و سپام ریالی میزبانی می‌شود. سپام ارزی از یک سو می‌تواند پیام‌های ارزی شبه‌سوییفتی را بدون نیاز به شبکه سوییفت، میان اعضا در داخل کشور مبادله کرده و از سویی دیگر با اتصال به شبکه جهانی سوییفت، ارتباط اعضا با آن شبکه را میسر كند. سپام ریالی، پیام‌های فارسی نظیر پیام‌های اعتبار اسنادی داخلی‌ـریالی را مبادله می‌کند.

دبیر کل وقت بانک مرکزی در ادامه بخش‌نامه ابراز داشته که از نتایج و دستاوردهای منحصر به فرد این سامانه می‌توان به مواردی نظیر ایجاد زیرساخت یکپارچه و استاندارد پیام‌رسانی با حفظ محوریت بانک مرکزی اشاره كرد. همچنین به گفته این مقام مسوول برخورداری از شبکه‌ای امن برای تبادل اطلاعات مالی بدون دغدغه خاطر رصد اطلاعات توسط بیگانگان، برخورداری از قابلیت کنترل و نظارت بر کل فرایندهای انجام گرفته در چرخه تبادلات داخلی مانند گشایش و تنزیل اعتبار اسنادی داخلی‌ـریالی و کاهش هزینه‌های ارزی غیرضروری از دیگر دستاوردهای این سامانه به حساب می‌آمد.

این مقام مسوول در آن مقطع همچنین تاکید داشت که ضروری است، در خصوص بهره‌برداری کامل از سپام ارزی، ارسال تمام پیام‌های داخلی بین بانک‌های کشور که از طریق روش‌های ناامن و غیرمتعارف نظیر فکس رمزدار انجام می‌شود، از طریق سپام انجام گیرد.

باوجود گذشت شش سال از این اظهارات اما همچنان خبری از اجرای سامانه سپام نیست و این طرح مهم روی زمین مانده است.

سپام چیست؟

سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی سپام به‌منظور الکترونیکی کردن مراودات بانکی و ایجاد زیرساخت یکپارچه خدمت‌رسانی راه‌اندازی شده‌ است. با راه‌اندازی کامل این سامانه، می‌توان تمامی سیستم‌های بانکی را توسط آن تحت پروتکل‌های استاندارد مبادلات مالی به یکدیگر متصل و ارتباطات، مکاتبات و مراودات میان بانک‌ها و بانک مرکزی را به صورت کاملا الکترونیکی و امن میسر کرد و ابزارهای نظارتی بانک مرکزی بر این مراودات روی آن قابل پیاده‌سازی است.

همچنین با استفاده از سپام نه تنها برای اولین بار، یک زیرساخت پیام‌رسان واحد مالی ملی در کشور برای تمام مراودات مالی عمده بانک‌ها از قبیل اعتبارات اسنادی ارزی و ریالی، ضمانت‌نامه‌های ارزی و ریالی، حوالجات ارزی، مکاتبات، استعلام‌ها و مذاکرات از طریق یک شبکه واحد پیام‌رسانی قابل انجام بوده، بلکه امکان اتصال به بانک‌های خارجی در خارج از کشور را می‌توان به گونه‌ای فراهم کرد که بدون به‌کارگیری امکانات موسسه سوییفت و نگرانی‌های مربوط به آن، با زبانی مشترک و آشنا، تعاملات مالی با آخرین فناوری‌های موجود را انجام داد.

اما طبق تعریفی که بانک مرکزی در تارنمای خود قرار داده سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی سپام به‌منظور الکترونیکی کردن مراودات بانکی و ایجاد زیرساخت یکپارچه خدمت‌رسانی راه‌اندازی شده‌ است. با راه‌اندازی کامل این سامانه، می‌توان تمامی سیستم‌های بانکی را توسط آن تحت پروتکل‌های استاندارد مبادلات مالی به یکدیگر متصل و ارتباطات، مکاتبات و مراودات میان بانک‌ها و بانک مرکزی را به صورت کاملا الکترونیک و امن میسر کرد و ابزارهای نظارتی بانک مرکزی بر این مراودات روی آن قابل پیاده‌سازی است.

با وجود بر شمرده شدن تمام نكات مثبت سامانه سپام توسط مسوولان بانك مركزی اما این سامانه هرگز به شكل كارآمد اجرایی نشد.

آخرین وعده‌ها

اواخر مرداد ماه سال 97، در حالی كه شش سال از اولین وعده‌ها برای اجرایی شدن سپام می‌گذشت این بار ناصر حكیمی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی وعده داد كه سپام می‌تواند جایگزین سوییفت در تعاملات مالی ایران با کشورهای دیگر شود و مهم‌ترین مانع در این بخش، پیدا کردن کشورهایی است که این مساله را بپذیرند.

معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در این جلسه گفت: مهم‌ترین مانع در زمینه استفاده از پیام‌رسان‌های جایگزین سوییفت، پیدا کردن کشورهایی است که این مساله را بپذیرند و حاضر باشند با ما در پیام‌رسانی غیر از سوییفت مبادله کنند.

وی افزود: گلوگاه صنعت بانکداری در ایران سیستم و شبکه نیست چون سیستم آن در بانک مرکزی وجود دارد و یکی دو روز قابل راه‌اندازی است و کاملا مشابه سوییفت است. حتی زمان آموزش هم نمی‌خواهد.

حکیمی گفت: این موضوع را در سال‌های ۹۰ و ۹۱ هم دنبال کردیم و سیستم سپام را راه انداختیم که امروز قابل استفاده است و تنها باید قرارداد آن با کشورهای طرف مقابل منعقد شود.

این صحبت‌های معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی اما بیش از هر چیز آدم را یاد فردی می‌اندازد كه در خصوص نتیجه خواستگاری مدعی بود كه کار تمام است چون او در جلسه خواستگاری حضور یافته باقی قضایا به عهده دیگران است.

آخرین اخبار از سپام

از حدود یک سال قبل به این سو دیگر خبر جدیدی در خصوص سامانه سپام یافت نمی‌شود. اواخر آبان ماه سال 97، یک مقام آگاه در بانک مرکزی با اشاره به آغاز فرایند اتصال بانک‌های خارجی به سامانه پیام‌رسان مالی ایرانی، گفت: بانک مرکزی در حال ایجاد و استقرار بسترهای دیگر ارتباطات مالی در جهان است.

این مقام مسوول با تایید اینکه همه بانک‌های ایرانی به این سامانه متصل شده‌اند، در پاسخ به این سوال که این سامانه در چارچوب سپام است، گفت: بله تقریبا در همان چارچوب است.

این مقام آگاه تاکید کرد: البته بستر فقط سپام نیست و بانک مرکزی در حال ایجاد بسترهای جدید است و حتی قرار است با برخی از بانک‌ها کانال‌های متفاوت دیگری راه‌اندازی ‌شود.

در همین مقطع اتحادیه صنعت رمزنگاری و بلاک‌چین روسیه اعلام كرد یک توافق همکاری با آزمایشگاه بلاک‌چین ایران که یکی از سازمان‌های متخصص در زمینه بلاک‌چین و مسوول معرفی فناوری دیجیتال است، به امضا رسانده است.

یوری پریپاچکین، رییس اتحادیه صنعت رمزنگاری و بلاک‌چین روسیه گفته بود: تجربه و تخصص شرکتش می‌تواند در ایران که وضعیت به علت قطع سوییفت پیچیده‌تر از روسیه است، مورد استفاده قرار بگیرد.

پریپاچکین خاطرنشان کرد: بر اساس اطلاعات ما، توسعه فعال یک شبکه ایرانی مشابه سوییفت در حال انجام است. ابزارهای رمزنگاری اقتصادی می‌تواند کاملا به‌طور موثر برای دور زدن محدودیت‌ها استفاده شود و به همین دلیل است که از این پتانسیل باید در این موقعیت ژئوپلتیکی استفاده کرد.

همكاری با سوریه بر بستر سپام

اما همانطور که در ابتدای گزارش آمد، هفته قبل ایجاد بانک مشترک ایران و سوریه و اجرای مفاد تفاهم‌نامه بانک‌های مرکزی ایران و سوریه در دیدار نمایندگان بانک‌های دو کشور مورد بررسی قرار گرفت.

عبدالناصر همتی در نشست مشترک با رییس کل بانک مرکزی سوریه با اشاره به توافقات صورت گرفته بین بانک‌های مرکزی ایران و سوریه ابراز امیدواری کرد که اقدامات عملیاتی بین بانک‌های دو کشور در راستای گسترش همکاری‌های اقتصادی به سرعت اجرا شود.

نمایندگان بانک‌های ایرانی حاضر در این جلسه نیز با مرور تعاملات بانکی گذشته با بانک‌های سوری و اعلام آمادگی برای افزایش روابط بانکی با این کشور، به راه‌اندازی سیستم سپام بین بانک‌های دو کشور اشاره کردند و پیشنهادات اجرایی خود را در خصوص موضوعاتی اعم از ایجاد بانک مشترک ایران و سوریه، استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری دو کشور، تقویت خطوط اعتباری بین بانک‌های دو کشور، رفع مشکلات ضمانت‌های بانکی طرفین، راه‌اندازی سیستم کارت‌های پرداخت مشترک بین شهروندان دو کشور و سایر موارد مطرح کردند.

باتوجه به تعلل هفت ساله در تعیین تکلیف و اجرایی شدن سامانه سپام می‌توان این‌طور برداشت كرد كه نمونه اخیر به چه سرنوشتی دچار خواهد شد.