بلاتکلیفی قوانین مالیاتی و بیمه‌ای موجب شده است

خطر ورشکستگی در کمین کسب‌وکارهای اینترنتی

• 16 اردیبهشت 1396 07:5 ق.ظ
• نادر نینوایی

کسب‌وکارهای جدید مبتنی بر ICT و اینترنت، بعد از ظهور ناگهانی خود با انتقادها و اعتراض‌های متعددی از سوی کسب‌وکارهای سنتی در خصوص مسایلی همچون نداشتن مجوز فعالیت، دامپینگ، فروش کالای قاچاق و... مواجه شدند و این اعتراضات حتی به برگزاری تجمعاتی نیز منجر شد.
اما اکنون این تجارت‌های نوپا با مخاطرات جدید و جدی در فضای کسب‌وکار مواجه شده‌اند؛ به این مفهوم که بررسی‌ها نشان می‌دهد چنانچه هرچه سریع‌تر قوانین صریح و شفافی در خصوص امور بیمه‌ای و مالیاتی در حوزه کسب‌وکارهای جدید به وجود نیاید، هیچ بعید نیست که در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد ورشکستگی، بدهکاری‌های بزرگ و حتی مشکلات قضایی برای گردانندگان آنها باشیم. 
این خطری است که محمدرضا طلایی، رییس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات و اقتصاد و رسانه اتاق بازرگانی ایران مطرح کرده و می‌گوید در بررسی‌های اولیه‌ای که داشتیم به این موضوع رسیدیم که نبود قوانین بیمه‌ای و مالیاتی متناسب با زمینه فعالیت این کسب‌وکارها از یک‌سو و ناآشنایی مدیران این کسب‌وکارها با پیچیدگی‌های قانونی از دیگر سو، تهدیدی جدی برای آینده کاری این مشاغل به‌شمار می‌رود. طلایی که دو دهه فعالیت در صنعت تولید نرم‌افزار و ریاست اتحادیه صادرکنندگان نرم‌افزار را در سابقه کاری خود دارد، چندی است که در کمیسیون فاوای اتاق بازرگانی، شناسایی مشکلات و خطرهای جدید در آینده کاری کسب‌وکارهای فناورانه و اقدامات اولیه برای رفع این معضل را در دستور کار قرار داده‌اند. به همین منظور گفت‌وگویی را با وی ترتیب دادیم تا در خصوص خطرهایی که استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوپای حوزه ICT  کشور را تهدید می‌کند اطلاعاتی را به‌دست آوریم.
طلایی معتقد است در صورتی که وزارت ارتباطات، دولت و مجلس هرچه سریع‌تر در خصوص وضع و اجرای قوانین شفاف در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی اقدامی نکنند، وقوع سونامی نابودی این کسب‌و‌کارها قریب‌الوقوع است. به همین دلیل و برای روشن شدن هرچه بیشتر این مشکلات به گفت‌وگویی با وی پرداختیم که در پی می‌خوانید.

*برای شروع، در خصوص ارتباط فعالیت‌هایتان با موضوع کسب‌وکارهای اینترنتی توضیح دهید و بگویید مسوولیت‌تان در اتاق بازرگانی تا چه اندازه به این مشاغل مرتبط است؟
اتاق بازرگانی برای کل حوزه فناوری اطلاعات و نیز بخش اقتصادی رسانه کمیسیونی تشکیل داده که از سال 86 آغاز به‌کار کرده است و در حال حاضر در اواسط سومین دوره فعالیت آن هستیم. مسوولیت این دوره طی انتخابات داخلی به عهده من گذاشته شده است. از ابتدای این دوره سعی کرده‌ایم که تقریبا تمام دست‌اندرکاران حوزه ICT چه در بخش خصوصی و چه دولتی را دعوت کنیم که استقبال خوبی نیز از این فضا شد. هدف این کمیسیون، پایش محیط کسب‌وکار در حوزه فناوری اطلاعات و ارایه راهکار و حل مشکلات و معضلات موجود بوده است.  
تاکنون نیز در مباحث مختلفی از جمله برنامه ششم توسعه، آیین‌نامه حمایت از صادرات نرم‌افزار، مقررات‌زدایی و حقوق و مالکیت فکری در کمیسیون، بحث و تبادل نظر انجام دادیم. در واقع اتاق بازرگانی به‌عنوان پارلمان بخش خصوصی در ساختاری شبیه به مجلس شورای اسلامی، 19 کمیسیون دارد که ما یکی از آنها هستیم. با توجه به آنکه کسب‌وکارهای جدید، نوع جدیدی از فعالیت‌های اقتصادی محسوب شده و در حال یافتن جایگاه خود هستند ما نیز در اتاق بازرگانی همچون مشاغل سنتی در حال بررسی موانع و مشکلات احتمالی در توسعه این کسب‌وکارها و اعلام نتایج حاصله به قوای سه‌گانه و سایر مراجع ذی‌ربط برای تصمیم‌گیری هستیم.
*اصولا نگاه اتاق بازرگانی به حوزه ICT و فناوری‌های نوین چگونه است؟
اگرچه در دهه هفتاد فقط دو تشکل‌ حوزه ICT در اتاق بازرگانی وجود داشت، اما در دهه 80 شاهد رشد تشکیلات اقتصادی حوزه ICT به شکل تخصصی بوده‌ایم و از همان زمان اتاق به‌دنبال جذب فعالان حوزه ICT بوده است. به همین منظور با تاسیس تشکل‌های مختلف سعی شده امور تخصصی هر حوزه به خود آن حوزه واگذار شود و پس از مدتی نیز که دیدیم تعداد تشکل‌ها افزایش یافت کمیسیون آن را تشکیل دادیم تا تشکل‌ها را زیر یک چتر واحد ببریم. کمیسیون‌ها نقش مشورتی و تصمیم‌سازی دارند و اطلاعات و دیتای مورد نظر اتاق را تامین می‌کنند. پس با پیشرفت فناوری در کشور، اتاق نیز فضا را برای این عرصه باز کرده است و با توجه به اینکه کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری ارتباطات در حال عوض كردن فضای کسب‌وکارها در کشور هستند، در اتاق بازرگانی تصمیم گرفتیم به‌زودی سمینارهای نقش ICT در توسعه اقتصاد را در همه شعب اتاق برگزار کنیم و این اطلاع‌رسانی را انجام دهیم و معتقدیم کشور می‌تواند با حوزه فناوری اطلاعات متحول شود. 
البته این اتفاق با برنامه‌هایی می‌افتد که بخش خصوصی اعلام می‌کند و نه با برنامه‌های دولتی چون حرکت دولتی‌ها در حوزه فناوری اطلاعات کند رخ می‌دهد. اگرچه دولت فعلی در زمینه افزایش سرعت اینترنت دستاوردهایی داشته اما دولت‌های مختلف از دهه هشتاد مشغول كار روی پروژه دولت الکترونیکی هستند و با این سرعت ما نمی‌توانیم اثرگذار باشیم و معضلات کشور را با ICT حل کنیم.
 اگر دیدگاه دولت به حوزه ICT تغییر کند و آن را یک فرصت خوب ببیند، با پتانسیلی که در بخش خصوصی وجود دارد و با کمک اتاق بازرگانی، مطمئن باشید حوزه ICT به جای آنکه واگن انتهایی اقتصاد کشور باشد به لوکوموتیو و پیشران آن تبدیل خواهد شد.
*پس با این تفاسیر شما در اتاق بازرگانی کسب‌وکارهای نوین را به چشم یک فرصت می‌بینید، درست است؟
بله، دو شیوه مختلف در برخورد کشورها با ICT وجود دارد یا باید مانند آمریکا آن را به‌عنوان یک ابزار برای توسعه بخش‌های اقتصادی دید یا خود ICT را به‌عنوان یک منبع درآمد در نظر گرفت که در هند این‌گونه است. ما در ایران از هر دو شیوه به‌صورت نصفه‌نیمه استفاده کرده‌ایم که با وجود تلاش‌ها در هیچ‌یک هنوز موفقیت‌های بزرگی به‌دست نیاورده‌ایم.
*اجازه دهید به بحث کسب‌وکارهای نوپا و اینترنتی ورود کنیم. تا کنون چه جلساتی در خصوص آنها در اتاق داشتید و معضلات و مشکلات آنها را چگونه ارزیابی کرده‌اید؟
این کسب‌وکارهای نو در همان حوزه دوم هستند، یعنی در خود حوزه ICT یک تحولی را به وجود آورده‌اند که می‌تواند درآمد ایجاد کند. در جهان با انقلاب فناوری اتفاقی عظیم افتاده و از این فناوری در حوزه‌های بی‌شماری استفاده می‌شود. در کشور ما نیز، هم در حوزه حمل‌ونقل و هم پلتفرمی و فروشگاه‌های اینترنتی اتفاقات خوبی افتاده است. در بعضی بخش‌ها کسانی که مثلا فروشگاه سنتی دارند فروشگاه اینترنتی نیز راه انداخته‌اند، اما در بعضی بخش‌ها مانند حمل‌ونقل این اتفاق نیفتاده است که دلیل آن نیز انجام نگرفتن یک آینده‌پژوهی دقیق و مدون توسط بخش دولتی است. 
یعنی وزارت ارتباطات و حتی شورای‌عالی فضای مجازی باید در این زمینه از قبل پژوهش و آینده‌پژوهی انجام بدهند و البته این پژوهش‌ها برای آینده نیز مد نظر قرار گیرد. ما نباید اجازه دهیم اول یک فناوری وارد شود و بعد در خصوص آن تصمیم‌گیری کنیم تا دیگر شاهد اتفاقاتی که در چند ماه اخیر در کشور افتاده نباشیم.
کسب‌وکارهای اینترنتی با حذف واسطه‌ها به‌دنبال کاهش هزینه‌ها هستند و همین موضوع باعث می‌شود به درآمد اقتصادی یک خانواده کمک شود و حتما می‌بایست دولت روی این موضوع تمرکز بیشتری داشته باشد.
اگرچه فعالیت در این حوزه آغاز شده اما بخش‌های مختلف این موضوع از جمله بحث مالیاتی و بیمه‌ای دیده نشده است، یعنی در مورد مالیات بر ارزش افزوده در این حوزه ما با صراحت در قوانین و آیین‌نامه مطلبی را نداریم.
شاید عده‌ای این کسب‌وکارهای اینترنتی و جدید را مشمول قانون سنتی‌ها فرض کنند، اما کار این کسب‌وکارهای نوین به‌کل متفاوت است.
بگذارید با ذکر مثالی این موضوع را مشخصا مطرح کنم.** مثلا در خصوص تاکسی‌یاب‌های اینترنتی وقتی مسافر فاکتوری از این اپلیکیشن‌ها می‌گیرد، تاکسی‌یاب فروشنده و مسافر خریدار محسوب می‌شوند و تاکسی‌یاب از راننده خود فاکتور دریافت نمی‌کند‌، بنابراین کل مبلغ جزو درآمد شرکت تاکسی‌یاب اینترنتی محسوب می‌شود و باید بر اساس آن مالیات پرداخت کند. در حالی‌که در واقع اینطور نیست و کل درآمد نصیب شرکت مذکور نشده است.**
اما روش درست آن است که شرکت تاکسی‌یاب از راننده که پیمانکارش است فاکتوری اخذ کند که بر اساس بررسی‌های اولیه ظاهرا همه این‌گونه عمل نکرده‌اند. بدیهی است که با ادامه عمل به این شیوه در خصوص مسایل بیمه نیز مشکلاتی پیش می‌آید، چون مساله کارفرمایی و پیمانکاری به میان می‌آید و متعاقب آن حق بیمه.
ما در اتاق بازرگانی جلسه‌ای برای همین موضوع برگزار کردیم و از کمیسیون مالیات و تامین اجتماعی اتاق نیز نمایندگانی را دعوت کردیم، این مساله کامل توضیح داده شد و متوجه شدیم هنوز چنین موضوعی در سازمان مالیاتی و تامین اجتماعی دیده نشده و به این ترتیب بی‌شک این کسب‌و‌کارهای نو در آینده با مشکلاتی مواجه می‌شوند.
از سویی این کسب‌وکارهای نوپا با توجه به قوانین و مقررات مالیاتی و بیمه‌ای باید در برابر دولت پاسخگو باشند و از طرف دیگر خود دولت برای آنها قانون و روشی مدون تعیین نکرده است.
**در فروشگاه‌های اپلیکیشن نیز این مشکل وجود دارد، اپ‌های ارایه‌شده روی این فروشگاه‌ها توسعه‌دهندگانی دارند که بخش اعظم درآمد فروش اپ‌ها به آنها اختصاص می‌یابد و فرشگاه فاکتوری را از آنها اخذ نمی‌کند. به این ترتیب فروشگاه اپلیکیشن باید به‌ازای کل مبلغ فروش اپلیکیشن‌ها مالیات بپردازد و تنها بخشی از آن را دریافت کند.
عملا می‌توان گفت سازمان امور مالیاتی و تامین اجتماعی آینده‌پژوهی لازم برای این حوزه را انجام نداده است. باید با انجام مطالعه و الگوبرداری از دیگر کشورها به این موضوع توجه می‌شد که تاکنون این‌گونه نشده است.**
مطمئنا این کسب‌وکارهای نو با توجه به توسعه روز افزونشان به‌زودی شاهد اتفاقاتی در بخش قوانین این حوزه خواهند بود.
*پس بررسی‌های اولیه شما نشان می‌دهد دچار کمبود و خلأ قوانین و مقررات متناسب با فضای این کسب‌وکارها هستیم؟
بله، توجه داشته باشید که در خصوص کسب‌وکارهای جدید، به هر حال موضوع درآمدهای دولت از مشاغل جدید نیز مطرح است. باید به این موضوع توجه كرد که قوانین و مقررات توسط بخش دولتی تنظیم می‌شوند که با توجه به نبود قوانین و مقررات امکان جریمه هم وجود ندارد. پس یا سازمان مالیاتی و تامین اجتماعی باید بگویند که ما در خصوص بیمه و مالیات کاری به کسب‌وکارهای حوزه ICT نداریم یا موضوع را مشخص کرده و قوانینی ایجاد کنند که براساس نیاز این بخش باشد.
برای مثال، اگر در حوزه املاک دیگر مشاور املاکی وجود نداشته باشد و همه‌چیز به شکل اینترنتی صورت گیرد، آنگاه قراردادهایی که اکنون میان طرفین امضا می‌شود کجا ثبت می‌شود و مالیات مبالغ رد‌وبدل شده چگونه باید محاسبه شود؟ این دست مسایل دارند دنیایی را به وجود می‌آورند که متولیان بخش دولتی ما به آن توجه ندارند. 

*مشخص است که درآمدهای هنگفتی از طریق کسب‌وکارهای اینترنتی به‌دست می‌آید، کما اینکه به گفته معاون علمی رییس‌جمهور، تنها در یک نمونه پنج شرکت نوپای اینترنتی دو هزار میلیارد تومان درآمد کسب کرده‌اند. یا در خصوص تاکسی‌یاب‌های اینترنتی گفته می‌شود که یکی از آنها 30 هزار و یکی دیگر 10 هزار راننده به‌کار گرفته‌اند که بحث بیمه و مالیات 40 هزار نفر مطرح می‌شود. از طرفی دریافت حق بیمه و مالیات از حقوق دولت محسوب شده و باید اخذ شود. از طرف دیگر استفاده از قوانین و شیوه دریافت بیمه و مالیات به سبک سنتی نیز می‌تواند شرکت‌های حوزه ICT را به تعطیلی بکشاند که منطقی نیست. به‌نظر شما چه راه‌حل سومی برای این مساله وجود دارد که هم منافع کسب‌وکارهای نوپا و هم دولت را تامین کند؟
فرار مالیاتی در کسب‌وکارهای سنتی نیز وجود داشت که با استفاده از ایجاد شناسه ملی برای شرکت‌ها و کدملی برای اشخاص امکان ردگیری فرار مالیاتی به وجود آمد. پس دولت وقتی متوجه شد که در کسب‌وکارهای سنتی فرار مالیاتی اتفاق می‌افتد با اصلاح شیوه، قوانین و مقررات خود را سامان داد.
اكنون کسب‌و‌کار جدیدی به‌وجود آمده که سرعت رشد آن هم خیلی زیاد است و شاید شاهد آن باشیم که تعدادی از مشاغل به‌کل برچیده شده یا به حوزه اینترنتی منتقل شوند، چون هزینه‌های آنها راکاهش می‌دهد. **لذا برای کسب‌وکارهای نو باید قوانین و مقررات خود آن کسب‌وکار ایجاد شود. اگر این اتفاق نیفتد یا دولت از بخشی از درآمدهای خودش محروم می‌شود یا اگر دولت با قوانین سنتی وارد این عرصه شود، سونامی تعطیل شدن کسب‌و‌کارهای جدید را در آینده نزدیک خواهیم داشت که خود ضربه بزرگی به اشتغالزایی در کشور است.**
*همان‌طور که ذکر شد، در خصوص تاکسی‌یاب‌های اینترنتی بحث 40 هزار راننده مطرح است و قاعدتا این تعداد از سوی ممیزان بیمه‌ای و مالیاتی مشمول پرداخت‌های قانونی می‌شوند که با توجه به میزان و روش کسب درآمد مشاغل نوپا، می‌تواند هزینه‌ها و جرایم بالایی روی دست آنها بگذارد.
بله و **این معضل بزرگی است، چون اگر بیمه و دارایی بر اساس قوانین حاکم بر مشاغل سنتی با این مشاغل جدید برخورد کند عملا بدهکاران جدیدی به وجود می‌آیند و در آینده نزدیک تعداد زیادی بدهکار مالیاتی و بیمه‌ای خواهیم داشت. درواقع نبودن قوانین شفاف در حوزه کسب‌وکارهای نو معضلات بزرگی را ایجاد می‌کند و نهادهایی همچون وزارت ارتباطات و شورای‌عالی فضای مجازی که شناخت و ارتباط بیشتری از این کسب‌وکارها و فضای کاری آنها دارند، باید در این زمینه به‌سرعت وارد عمل شده و پاسخگو باشند.**
*آیا در جلسه اتاق به این جمع‌بندی و اطمینان رسیدید که اگر قرار باشد وضع فعلی یعنی خلأ و کمبود قوانین ادامه یابد سرانجام این کسب‌وکارهای نو به نابودی کشانده می‌شوند؟
بله و به همین منظور **در جلسه اتاق مصوب شد جلسه‌ای با حضور نماینده بیمه تامین اجتماعی و دارایی و نیز با حضور خود شرکت‌های ICT و شرکت‌های نوین تشکیل شود تا روش‌های کسب‌وکارهای جدید مطرح شده و در خصوص آن تصمیم‌گیری شود.**
*برای جمع‌بندی درباره اینکه هم بخش خصوصی و هم دولتی برای رفع این معضل به نتیجه برسند و با سونامی تعطیلی و نابودی کسب‌وکارهای اینترنتی مواجه نشویم چه باید کرد؟
**به اعتقاد من، دولت به یک آینده‌پژوهی به روش بخش خصوصی و نه به روش کند دولتی در این حوزه نیاز مبرم دارد. علاوه بر این، دولت باید به نیازهای بخش خصوصی بیشتر و بهتر توجه کند و بداند که این نیازها فقط در حوزه تامین مالی نیست.** اول باید قوانین و مقررات لازم ایجاد شود و بعد به تامین نیازهای مالی پرداخته شود. همچنین شرایط سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات باید تسهیل شوند. علاوه بر این باید به توسعه صادرات فناوری اطلاعات بیشتر توجه شده و روش‌های مختلف آن مد نظر قرار گیرند. برای مثال ما هنوز در شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات اینترنت هشت مگ در اختیار داریم که به‌هیچ‌عنوان کافی نیست. بدون اینترنت پرسرعت مثلا در حوزه صادرات نرم‌افزار امکان صادرات وجود ندارد و حداقل برای شرکت‌های این حوزه باید امکان دسترسی با سرعت بالاتر به اینترنت فراهم شود. 
*با تشکر از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.