بررسی دامنه بحران سیاسی قطر در شبکه های اجتماعی

• 27 خرداد 1396 07:10 ق.ظ
• میثم لطفی

عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، بحرین و چند کشور عربی دیگر هفته گذشته به اتهام حمایت از تروریسم روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند و در پی آن تمامی راه‌های زمینی، دریایی و هوایی کشورهای مذکور به سمت قطر مسدود شد تا ضمن قطع واردات بسیاری از کالاها، شمار زیادی از بانک‌ها سطح مبادلات خود را با این کشور کاهش دهند. طی روزهای اخیر حتی ژاپن نیز دوحه را به دنبال تحولات اخیر منطقه تحت فشار قرار داد و درخواست خرید گاز با قیمت پایین‌تر را ارایه کرد. به هر حال هم‌اکنون بینش از یک هفته از این بحران می‌گذرد و اگرچه شرایط تقریبا آرام شده است، اما در رسانه‌های سنتی  و اجتماعی همچنان موجی از بحران دیده می‌شود.

با فشارهای وارد شده از سوی کشورهای عربی ساکنان قطر بسیار خشمگین شدند و عکس‌العمل گسترده نشان دادند. روز پنجم ژوئن 2017 که این تحریم‌ها آغاز شد، چند ساعت پس از انتشار نخستین اخبار تمامی شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک، توییتر،‌ اینستاگرام و اسنپ‌چت با موج گسترده مخالفت قطری‌ها مواجه شدند و طولی نکشید که CuttingTiesWithQatar# به عنوان محبوب‌ترین هشتگ در شبکه‌های اجتماعی انتخاب شد.

بحران دیپلماتیک قطر همچنین تاثیرات اصلی خود را در دنیای آنلاین بین شبکه‌های اجتماعی نمایان کرد و موج گسترده عکس‌العمل کاربران را به دنبال داشت. این طور که دانشگاه نورث‌وسترن در پایان سال 2016 میلادی اعلام کرد، ضریب نفوذ اینترنت در قطر 93 درصد است و به همین خاطر پس از بحران مذکور بزرگترین عکس‌العمل‌های مردم در دنیای مجازی مشاهده شد.

با این روند کاربران امارات متحده عربی هشتگ UAEwillhosttheWorldCup# را منتشر کردند و توضیح دادند قطر صلاحیت برگزاری مسابقات جام جهانی 2022 را ندارد و بهتر است این مسابقات در کشور امارات برگزار شود. لازم به ذکر است در منطقه خاورمیانه نیز این عبارت به عنوان محبوب‌ترین هشتگ در توییتر برگزیده شد. البته قطر هم در مقابل بیکار ننشست و پاسخ آنها را با هشت YouAreDreaming# داد و اعلام کرد این اتفاق فقط در رویای اماراتی‌ها صورت می‌گیرد. از دیگر هشتگ‌هایی که در این میان مورد توجه زیاد قرار گرفت QatarFundsTerrorism# به معنی فعالیت‌های قطر برای حمایت از گروه‌های تروریستی بود که دوحه پاسخ آن را نیز با هشتگ دیگری داد و از هویت خود در شبکه‌های مجازی دفاع کرد.

یک کاربر اماراتی در این خصوص روی شبکه اجتماعی توییتر نوشت: «یک شهر کوچک با تاریخ مفصل کودتاها و خیانت‌ها! از قطر چه انتظار دیگری می‌توان داشت». یک کاربر سعودی نیز با به اشتراک گذاشتن توییت دیگری گفت: «تو با سه خیابان و دو رستوران خود برای ما باعث دردسر شده‌ای. حتی محله الصوایدی ما از قطر بزرگتر است. تنها چند هفته طول می‌کشد تا قطر به یکی از شهرهای عربستان تبدیل شود». در این میان کاربران قطری با استفاده از هشتگ ILoveQatar# تمامی این توییت‌ها را پاسخ دادند و به زبان‌های مختلف از هویت و حیثیت خود دفاع کردند.

«خالد هروب» استاد دانشگاه نورث‌وسترن در حوزه سیاست خاورمیانه در این خصوص گفت:‌ «**بخشی از جنگ سیاسی میان دو کشور به شبکه‌های اجتماعی انتقال یافت و همین مساله باعث شده است مردم دو کشور هم مقابل یکدیگر قرار بگیرند. حضور شبکه‌های اجتماعی دامنه اختلافات سیاسی بین کشورها را گسترده‌تر کرده است و به همین خاطر حل مشکل مذکور نسبت به قبل دشوارتر است**».

او در ادامه توضیح داد: «رسانه‌های رسمی و غیررسمی، شبکه‌های تلویزیونی و شبکه‌های اجتماعی خود را در یک نبرد تمام‌عیار بین قطر و دیگر کشورهای عربی می‌بینند و اگرچه رسانه‌های سنتی را می‌توان کنترل کرد، ولی باید گفت برای کنترل شبکه‌های اجتماعی هیچ راه‌حلی وجود ندارد».

البته به نظر می‌رسد حضور سیاسی کاربران در شبکه‌های اجتماعی بسیار گسترده و قابل ملاحظه بوده است. زیرا در پی این اتفاقات دولت کشورهای امارات و بحرین به صورت رسمی اعلام کردند هر یک از ساکنان آنها که روی شبکه‌های اجتماعی مختلف از قطر حمایت کند و پیام همسو با قطر را به اشتراک بگذارند مورد پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت. در این خصوص دادستانی کل امارات هشدار داد هرگونه ابراز همبستگی با قطر در شبکه‌های اجتماعی جرم تلقی می‌شود و با مجرمان برخورد خواهد شد.

به هر حال فراتر از بحران سیاسی پیش آمده، این روزها بزرگترین منازعات بین قطر و دیگر کشورهای عربی در شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود. «جمال الضیابی» مشاور سیاسی ارشد ابوظبی روز گذشته با انتشار یک توییت نوشت:‌ «نگرانی زیادی دارم که برای قطر مشکل گسترده در زمینه مواد غذایی پیش آید و این کشور بتواند از ایران و ترکیه نیاز خود را برآورده کند».

در پی مشکلات پیش آمده تمامی همکاری‌های تجاری میان قطر و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مسدود شد و بسیاری از ساکنان این کشور در روزهای اول نگران قحطی و محدود شدن کالاهای ضروری شدند. در این میان ساکنان عربی دیگر کشورها هشتگی را با عنوان QatariStomach# منتشر کردند و در آن به زبان عربی نوشتند که قطری‌ها نمی‌توانند در مقابل این تحریم‌ها دوام بیاورند و خیلی زود شکست را قبول می‌کنند.

در مجموع اگرچه تا پیش از این، رجزخوانی‌های سیاسی میان دو کشور در رسانه‌های سنتی عکس‌العمل خود را نشان می‌داد، اما شبکه‌های اجتماعی به عنوان مدرن‌ترین ابزار رسانه‌ای به صورت متفاوت بین کشورها خط و نشان می‌کشند و این مساله باعث شده است مردم کشورها هم بتوانند در این نزاع‌های سیاسی حضور پررنگ داشته باشند. این مساله برای قطری‌ها بسیار مشهود بوده است. بحران در این کشور به دنبال صحبت‌های اخیر «‌تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی» امیر قطر ایجاد شد و این کشور برای آنکه بتواند اتحاد خود را حفظ کند، سراغ شبکه‌های اجتماعی رفت. طی یک هفته گذشته شعار «ما همه تمیم هستیم» در تمام شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌شد و این شعار با هشتگ ILoveQatar# به اشتراک گذاشته شد. انتشار این پیام در شبکه‌های اجتماعی حتی به حفظ موقعیت آن در دیگر کشورها هم کمک کرد. از آنجایی که بیشترین تعداد مهاجران قطر از کشور هند هستند و مجموع آنها به 2 میلیون نفر می‌رسد، زمانی که شعار مذکور به اشتراک گذاشته شد هندی‌ها نیز در داخل و خارج از مرزهای قطر این پیام را به اشتراک گذاشتند و از آن حمایت کردند.

در مجموع با این اتفاق مشخص شد شبکه‌های اجتماعی تا چه اندازه می‌توانند در حفظ حریم سیاسی یک کشور موثر باشند و مردم را در نزاع‌های سیاسی دخیل کنند.