عباس پورخصالیان
در ایام برگذاری مناظرات تلویزیونی میان نامزدهای انتخابات ریاست دولت چهاردهم، ازجملۀ مباحث مطرح شده توسط نامزدها، اینترنت و مسایل مربوط به آن بود. البته در انتخابات عمومیدر اروپا و آمریکا نیز اینترنت و فضای سایبری موضوع مناظرات است اما … «میان ماه من تا ماه گردون، تفاوت از زمین تا آسمان است». خودتان قضاوت کنید:
- موضوعات چالشبرانگیز و نقاط مناقشه در میان نامزدهای ریاست جمهوری در انتخابات اخیر آمریکا در قرن بیست و یکم معمولاً موضوعاتی مانند بیطرفی شبکه، حریم خصوصی برخط، نظارت دولتی و تنظیم مقررات پلتفرمهای رسانههای اجتماعی بوده و هستند زیرا که نامزدها اغلب راجع به این گونه مسایل مورد سؤال قرار میگیرند و برنامههای آنها برای رسیدگی به مسایل مذکور در صورت انتخاب شدن، مورد پرسش جدی بسیاری ازکاربران است، با علم بر این که رییس جمهور منتخب همه ابزارهای لازم برای حل و فصل چالشهای مطرح را در اختیار دارد.
- و در انتخابات پارلمان اروپا در سال 2024 نیز چالشهای مرتبط با امنیت سایبری در کارزارهای انتخاباتی مطرح شدند زیرا که در هفتههای منتهی به انتخابات پارلمان اروپا در سال 2024، چندین حمله از نوعِ DDoS به وبگاههای دولتهای عضو اتحادیه کشورهای اروپایی از جمله در بلغارستان، فرانسه، سوئد و دانمارک انجام شده بود؛ حملاتی بسیار بزرگ که تهدیدی جدی برای امنیت انتخابات نیز به شمار میآمد و تامین امنیت انتخابات اروپا را که کاری پیچیده است نیازمند همکاری بین دولتها، سازمانها و بخش خصوصی [برای کاهش تهدیدات سایبری و اطلاعات نادرست] میکرد. شایان توجه است که تمرکز بیشتر پرسشها روی هماهنگسازی تلاشها برای حفاظت از یکپارچگی روند انتخاباتِ برخط بود؛ به این دلیل که به قول آژانس امنیت سایبری اتحادیه اروپا (ENISA)، تعداد حملات مخرب دیجیتالی علیه زیرساختهای اینترنت در اروپا از زمان حمله روسیه به اوکراین در سال 2022، دو برابر شدهاند. این حملات، عمدتاً گروههای مخالف روسیه و ارایهکنندگان خدمات مرتبط با انتخابات را هدف قرار داده بودند. همچنین امکان استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای ایجاد کارزارهای فراپخش اطلاعات نادرست نیز یکی دیگر از نگرانیهای فزاینده در جریان انتخابات اروپا در سال 2024 بود.
در مقابل، نگرانی اغلب ما ایرانیان مقیم کشور در جریان هر انتخابات و بخصوص در جریان انتخابات اخیر و حتی پس از آن، حداقل عبارت است از دو مورد مزمن زیر:
- تشدید اختلالات اینترنتی در هفتههای منتهی به روز انتخابات عمومی،
- علاوه بر تشدید اختلالات مذکور یا در نتیجۀ آن: تحمیل هزینه چند هزار میلیاردی به مردم و اپراتورها، جلوگیری از گسترش شبکه، مسدودسازی پروتکلهای مورد نیاز کسبوکارها و وارد کردن آسیبهای جبرانناپذیر به مردم و پیکر نحیف اقتصاد دیجیتالی کشور.
آنوقت در چنین اوضاع و احوالی، متن بخشی از صحبتهای ۶ نامزد محترم انتخابات در خصوص فضای سایبری و شبکۀ ملی اطلاعات عبارت بودند از پراکنده گوییهای زیر (البته بدون نام بردن از نامزد مربوط):
- صحبت در خصوص فیلترینگ، از پذیرش نسبی آن تا ردّ کلی:
- «فیلترینگ در مقطعی، تصمیم درست و قابل دفاعی بود، اما استمرار آن نگرانکننده است»
- «فضای مجازی، فضای زندگی مردم است. با فیلترینگ مخالفم، چون خطرات و فساد در بر دارد»
- «در حوزه فیلترینگ مثل سال ۱۴۰۱ که فضای کشور امنیتی است، استثنائاتی وجود دارد»
- «الان بچههای ما در دنیا در حوزه گیم میتوانند در تراز دنیا حرکت کنند. اما با این سرعت اینترنت و رفتار فیلترینگ بهجای مصونسازی، خطر را بیشتر کردیم. هم خسارت مالی دیدیم و هم خسارت اخلاقی»
- «بعد از فیلترینگ، استفاده از ویپیان از ۲۲ درصد به ۶۷ درصد افزایش یافته است»
- «اگر به ریاستجمهوری برسم خیلی از ممنوعیت و محدودیتهای اینترنتی را برمیدارم»
- «اگر بحرانی ایجاد شود موافقم که محدودیت گذاشته شود ولی وقتی شرایط عادی است چه نیازی به محدودیت وجود دارد»
- «خیلی از شغلها را با فیلترینگ از دست دادیم و زندگی خیلیها به هم ریخته است. از طرف دیگر هم عدهای کاسب شدهاند و دارند فیلترشکن میفروشند»
- «ما همه موافقیم فیلترینگ نباشد و با زنان کرامتگونه برخورد کنند اما معلوم نیست چه کسی حجاببانها را در مترو میگذارد»
- «فیلترکردن پیامرسانها مردم آزاری است»
- «یک دهه توسعه زیرساختها در کشور متوقف بود؛ محدودیتهایی که اعمال شد دقیق نبود؛ در جذب نیروی انسانیِ متخصص ناموفق بودهایم»
- «رشد سرعت اینترنت بهخاطر فیلترشکنها محسوس نیست»
- «تلگرام ۴۰ میلیون مشترک در ایران دارد که نشان میدهد محدودیتهای آن ناموفق بوده است»
- «موضوع فیلترینگ از مصونیت جدا ست»
- «آقایانی که از فیلترینگ صحبت میکنند بیپروایی کردند و امکان ظهور و بروز پیامرسانها را برای ما جوری فراهم کردند که مبتنی بر ضوابط کشور ما نبود»
- «بعد آمدند همین رفقایی که در ستادهای شما هستند دکان فیلترشکن باز کردند»
- «حداقل از آمریکاییها یاد بگیریم که وقتی به تیکتاک رسیدند محکم سر این موضوع ایستادند»
- «بیشترین فیلترینگ در زمان خود آقای […] صورت گرفته است؛ در این خصوص با مردم شفاف سخن بگویید»
- صحبت در خصوص مسایلی غیر از فیلترینگ:
- «همه داریم مشکلات را میگوییم اما چه کسی مسئول بوده است؟»
- «دولت یازدهم، دوازدهم و سیزدهم را در کمکاری در حوزۀ فضای مجازی مقصر میدانم»
- «دوستان به من میگویند چرا خودتان نکردید. باید دولتها راهبرد روشن داشته باشند و ظرفیت را پراکنده نکنند. وقتی ۶ پیامرسان و ۳۰ تا کارخانۀ خودرو درست میکنیم و رقابت مضر ایجاد میکنیم قدرت رقابت واقعی گرفته میشود»
- «چرا پیامرسانهای خارجی سرورشان را داخل ایران نمیآورند؟ چون نتوانستیم حریم شخصی کاربران را تضمین کنیم»
- «برای اینترنت اتوبان ساختهایم اما هر ۵ متر در آن مانع گذاشتهایم»
- «اینترنت مثل آب حیات است و فیلترینگ زندگی مردم را مختل کرده. قرار من با شما انتخاب وزیری است که بساط بازی VPNها را جمع و امنیت کاربران را تضمین کند»
- «ما باید از ابتدا روی ایجاد یک پیامرسان بسیار قوی تمرکز میکردیم»
- «در دولت یازدهم پیشنهاد کردم یک پیامرسان در سطح جهانی ایجاد کنیم»
- «کاربران فعال فضای مجازی را تحسین میکنم»
- «پلتفرمها نقش فزایندهای در حکمرانی دارند. در بحث نرمافزارهای داخلی کارهای ارزشمندی انجام شد».
- «امروز نشان جای ویز را گرفته چون خدمات خوبی داده. خیلی از سکوهای دیگر هم همینطور.
- پیامرسانهای بله، سروش، ایتا، روبیکا، نشان، بلد، اسنپ، تپسی، کافه بازار و بادصبا کار بزرگ انجام دادند»
- «با نگاه فعالانه در فضای کسبوکارهای اینترنتی میتوان اشتغال ایجاد کرد و زنان و خانوارهای ما به درآمد برسند»
- «در حوزۀ فضای مجازی، عملکرد و اجرا دچار اشکال هستیم»
- «دولتهای یازدهم و دوازدهم در بحث شبکۀ ملی اطلاعات کاری انجام ندادند»
- «بالای ۷۵ درصد شبکه ملی اطلاعات پیش رفته و در آینده نزدیک سرعت اینترنت حل میشود و اعصابخردی مردم برداشته میشود»
اینها تنها بخشی از صحبتهای کلی و شعارگونۀ 6 نامزد در مورد اینترنت، فیلترینگ، فیلترشکن و شبکه ملی اطلاعات بودند که اگر تکراری نمیبودند و سنجیده و کارشناسانه مطرح میشدند باید مورد نقد جدی قرار میگرفتند!
ولی وقتی نامزدی میگوید که «اینترنت مثل آب حیات است» و با «آب حیات» نامیدن اینترنت، معلوم است که فقط شعار میدهد، نمیتوان این گونه صحبتها را جدی گرفت. زیرا که او احتمالاً میداند که «آب حیات» در بعضی از اساطیر، اکسیری جادویی و چشمهای است که میتواند کسانی را که در آن غوطه ور میشوند، روئینتن گرداند یا کسانی را که از آب آن چشمه مینوشند، شفا دهد، جوان یا حتی احیا کند ولی این چشمه جادویی چنان پنهان شده و مستور است که قهرمان داستانهای اساطیری باید برای یافتن و بهرهمندشدن از آن، خطرها کند؛ در حالی که امروزه، اینترنت به هیچ وجه مانند چشمهای جادویی و مستور نیست بلکه اقیانوسی است با بندرهایی فراوان و کشتیهایی در دسترس همگان! حکومتها و همه کاربران آنچنان در تار و پود اینترنت تنیده شدهاند که دیگر احدی را یارای دوری از آن نیست!
اگر آنچه را که در اینترنت جاری و ساری است بتوان با تمثیل «آب حیاتبخش» (و نه با استعارۀ «آب حیات») بیان کرد، همه میدانند که آن آب حیاتبخش البته که در اینترنت یافت میشود اما به ندرت!
از اکتبر سال 2022 که ChatGPT فعالیت خود را در اینترنت شروع کرد و سپس دهها چتبات هوشمند دیگر به رقابت با آن و با یکدیگر پرداختند، ماهیت اینترنت دگرگون شده زیرا این چتباتها، هم آب حیاتبخش تولید میکنند و هم مقدار معتنابهی «آب آلوده»! سریعتر و حجیمتر از هر کاربر اینترنت!
موضوع روز مجامع اینترنتی جهان، اخلاقیسازی روباتهای هوش مصنوعی است و موضوع همیشگی و تکراری و بیحاصلِ نامزدهای پست ریاست جمهوری ما ایرانیان مقیم کشور طی بیش از دو دهۀ اخیر: فیلترینگ و فیلترشکن! با برنامههای توسعه، یک گام به پیش میگذاریم و با فیلترینگ و فیلترشکن، دو گام، به پس!
