قابل توجه خانواده‌ها و متقاضيان ورود به دانشگاه:

رشته IT را انتخاب نكنيد؛ بيكار مي‌مانيد

• 27 مرداد 1397 07:2 ق.ظ
• نادر نینوایی

حدود سه سال قبل بود که تيتر يك هفته‌نامه را به «معماي بازار تشنه استخدام و فارغ‌التحصيلان بيكار IT» اختصاص داديم و در قالب گفت‌وگويي كه با يكي از فعالان حوزه آموزش كشور داشتيم، اين هشدار مطرح شد كه دروس مرتبط با IT در دانشگاه‌هاي ايران متناسب با هيچ تقاضا و نيازي در بازار کار كشور نبوده و فارغ‌التحصيلان اين رشته بیکار می‌مانند.

حال اما بعد از گذشت سه سال، وزارت کار برای چندمین بار طی سال‌های گذشته تاکید کرده که رشته فناوری اطلاعات بیکارترین فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را به خود اختصاص داده است.

IT بيكارترين رشته دانشگاهي

نوزدهم مردادماه سال جاری، معاون توسعه کارآفرینی واشتغال وزیر کار با ذكر اینکه بخش عمده‌ای از اشتغال حوزه خدمات بی‌کیفیت و ناپایدار است، گفت: فناوری اطلاعات بیکارترین فارغ التحصیلان دانشگاهی را به خود اختصاص می‌دهد.

معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار با تاکید بر اینکه بخش قابل توجهی از ارزش افزوده در دنیا مربوط به بخش فناوری اطلاعات است، اظهار كرده: ۳۰ درصد از زیرساخت‌ها در دنيا مربوط به حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و ۷۰ درصد دیگر نیز در حوزه تولید محتوا در بخش فناوری اطلاعات است اما در ایران این‌گونه نیست.

وي همچنين گفته است: به‌رغم ظرفیت بالای اشتغال در حوزه تولید محتوا در بخش فناوری اطلاعات اما به دلیل فقدان مهارت فارغ‌التحصیلان این رشته برای ورود به بازار کار، بخش آی‌تی بیکارترین فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را به خود اختصاص می‌دهد.

معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار یکی از مشکلات امروز بازار کار را عدم انطباق قابلیت‌های نیروی کار با نیاز واقعی اشتغال کشور عنوان کرده و افزوده است: فارغ‌التحصیلان دانشگاهی باید برای ورود به بازار کار و به‌دست آوردن شغل مورد نظر بتوانند مهارت‌های مورد نیاز را کسب کنند.

نکته جالب توجه آنکه این مقام مسوول در سال 95 نیز درست عین همین اظهارات را بیان کرده بود و مشخص نیست، از آن زمان تا کنون آیا اصلا اقدامات جبرانی در دستور کار قرار گرفته یا صرفا به اظهار تاسف و سخنرانی و تبدیل شدن به تیتر رسانه‌ها بسنده شده است.

اين اظهارات در حالی مطرح می‌شود که از سال‌ها قبل و پیش از آنکه مسوولان دولتی بر این مساله «تاکید کنند» نیز گزارش‌های متعددی از اشکالات و شکل‌گیری ناقص این رشته دانشگاهی در کشور مطرح بود که همه این موارد همچنان نادیده گرفته شد تا جوانان بیشتری چهار سال از وقت و انرژی و پولشان را صرف این رشته کنند.

تاریخچه ایجاد رشته IT در ایران

ورود رشته IT به مجموع رشته‌های ارايه‌شده در دانشگاه‌های کشور به ابتدای سال 1380 و همزمان با اوج گرفتن مباحث مربوط به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی در ایران بازمی‌گردد. سرانجام در سال 1381 بود که رشته مهندسی فناوری اطلاعات به‌طور رسمی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مورد پذیرش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت، به‌گونه‌ای که رشته مهندسی فناوری اطلاعات در پایه لیسانس به‌طور همزمان در سه دانشگاه علم و صنعت، امیرکبیر و شیراز تدریس شد.

چهار سال بعد از آنکه نخستین ورودی‌های رشته فناوری اطلاعات در ایران فارغ‌التحصیل شدند، زمزمه‌های زیادی در خصوص ناکارآمدی این رشته جدید دانشگاهی و منطبق نبودن دروس ارایه‌شده با نیازهای بازار کار شروع شد.

‌مرور یک گزارش که 12 سال قبل (مهرماه سال 85) به قلم یکی از نویسندگان فعلی هفته‌نامه عصر ارتباط، منتشر شد جالب توجه است. این گزارش مدتی نه‌چندان طولانی از ایجاد رشته دانشگاهی IT در هفته‌نامه بزرگراه فناوری چاپ شد نیز گواه این موضوع بود که این رشته و دروس درنظر گرفته‌شده برای آن از اساس بی‌فایده و اتلاف وقت و توان دانشجویان بوده است.

در بخشی از آن گزارش آمده بود: «بررسی مفاهیم درسی رشته فناوری اطلاعات نشان می‌دهد بیشترین مفاد دروس اصلی این رشته با نرم‌افزار مشترک است، اما تحت عناوین دیگری ارایه می‌شوند.

یکی از استادان IT دانشگاه تهران با بیان عدم انطباق محتوای درسی با نیازهای دانشجو می‌گوید: در رشته فناوری اطلاعات هنوز دیدگاه سنتی ضرورت وجود درس ریاضی در همه رشته‌های مهندسی دیده می‌شود و واحدهای قابل توجهی در این حوزه به درس ریاضیات اختصاص یافته است، در‌حالی‌که جای واحدهایی که واقعا مورد نیازند خالی است.

به گفته وی، درحالی‌که سخت‌افزار نقش کلیدی و مهمی را در فناوری اطلاعات به‌خود اختصاص می‌دهد، تنها 15 واحد از مجموع 61 واحد درسی در دوره کارشناسی به موضوع سخت‌افزار اختصاص یافته است. وی معتقد است مجموع دروس ارایه شده در این رشته بیشتر از نرم‌افزار و الکترونیک سرچشمه گرفته است و این قضیه موجب شده تا سطح دانش متقاضیان این رشته وسیع، ولی عمق آن مختصر و کوتاه باشد.»

به هر تقدیر مرور گزارش‌ها و انتقادات به بهترين نحو گوياي اين امر است كه خروجي دانشگاه‌ها در حوزه IT مطلوب نبوده و فارغ‌اتحصيلان دانشگاه‌هاي كشور مهارت عملي لازم را ندارند.

تجربه خواندنی فارغ‌التحصیلان رشته IT

يكي از فارغ‌التحصيلان رشته ICT كه البته با علاقه هم اين رشته را انتخاب كرده، در وبلاگش مطالب قابل تاملي را در خصوص وضع نابسامان اين رشته دانشگاهي در كشور منتشر كرده است.

وي نوشته: متاسفانه در دانشگاه به اطلاعاتم چیزی اضافه نشد حتی از اساتید خودم اطلاعات بیشتر و به‌روزتری داشتم اساتیدی که فقط در پی جست‌وجوی افرادی بودند تا پروژه‌های دوره ارشد یا دکتری خود را گردن کسی بیندازند تا کارشان مفت تمام شود، زیرا اهرمی به نام نمره در اختیار داشتند.»

اين مطالب درواقع واقعيت‌هايي هستند كه در دانشگاه‌هاي كشور وجود دارد و البته تا اين لحظه نيز اقدامي اساسي براي برطرف كردن اين نقاط ضعف انجام نشده است.

يكي ديگر از مشكلات رشته  ICT از نظر اين فارغ‌التحصيل فناوري اطلاعات، نبود امكان ادامه تحصيل در آن است؛ گويا برای دوره کارشناسی ارشد هنوز خبری از این رشته نیست و فارغ‌التحصيلان باید در گرایش‌های مرتبط با IT ادامه تحصیل دهند.

اين فارغ‌التحصيل فناوري اطلاعات خطاب به علاقه‌مندان گفته: دوستان من قصد ترساندن شما را ندارم اما در این آشفته‌بازار متقاضيان اين رشته حتما بايد در حین تحصیل در این رشته یا رشته‌های مرتبط با کامپیوتر سعی كنند، یکی از آموزش‌های فنی حرفه‌ای را یاد بگیرند تا در بازار کار که همه کار با ویندوز و ورد را بلدند بتوانند حرفی برای گفتن داشته باشند؛ چراكه کارفرمایان به شخص کاربلد نیاز دارند.

بازار کار هم تا دلتان بخواهد وجود دارد اما این شما هستید که با یادگیری علوم مختلف برای خود کسب‌وکار راه می‌اندازید. یادتان باشد که به دانشگاه و اساتید به‌هیچ‌وجه تکیه نکنید، از همین دوران دانشجویی به یادگیری مطالبی در خصوص طراحی وب، کدنویسی سایت‌ها، کار با شبکه‌های کامپیوتری، کار با سرورهای لینوکسی و ویندوزی بپردازید تا سطح دانش‌تان بالاتر برود... با خودتان روراست باشید، دوران دانشجویی بالاخره روزی تمام می‌شود. خانواده‌تان به امید اینکه در آینده کاره‌ای می‌شوید به‌سختی در حال پرداخت شهریه دانشگاه‌ها هستند که ترم به ترم در حال افزایش است، پس با انتخاب درست رشته‌تان ناامیدشان نکنید. اگر این راه را بروید و خوب نباشید، اول به خودتان و عمر و جوانی‌تان خیانت کرده‌اید و بعد به خانواده‌تان.

اگر تمايل داريد از ساير راهنمايي‌هاي اين فارغ‌التحصيل ICT استفاده كنيد مي‌توانيد به آدرس اينترنتي bit.ly/2nz4eAK مراجعه كنيد.

يك فارغ‌التحصيل دانشگاهي ديگر در رشته‌هاي مرتبط با كامپيوتر اما در وبلاگش (bit.ly/2BaBhF4) ‌نوشته با فعاليت در رشته آي‌تي نمي‌توان درآمد مناسبي داشت.

وي با ذكر وضع نامناسب اشتغال در رشته‌هاي مرتبط با كامپیوتر و آي‌تي به متقاضيان اين رشته توصيه كرده در بازار رقابتي فعلي، با توجه به تعداد زياد فارغ‌التحصيلان رشته‌هاي مرتبط با رايانه حتما سعي كنند براي خودشان سابقه كاري دست‌وپا كرده، زبان انگليسي خود را پيشرفت داده و به جاي انتظار براي مشاهده آگهي استخدام شركت‌هاي دولتي، جذب شركت‌هاي خصوصي شوند.

نبود مهارت‌محوري در دانشگاه‌ها

یک واقعیت تلخ این است که در ایران 90 درصد کسانی که تحصیلات آی‌تی دارند فاقد مهارت‌های لازم و اجرایی در این زمینه هستند كه دلایل این امر هم متعدد است.

 دليل اصلي اما آن است كه ما نتوانسته‌ایم مهارت‌محوری را به جای آموزش‌محوری در جامعه جا بیندازیم. پس در فرهنگ جامعه ما بحث مهارت هنوز جا نیفتاده است و اولویت همچنان مدرک است، یعنی افرادی را در حوزه آی‌تی فارغ‌التحصیل می‌بینید که وقتی از دانشگاه بیرون می‌آیند هیچ مهارتی ندارند. **چون هنوز در دانشگاه‌های ما روی منابع قدیمی کار می‌شود و مهارت از دانشجو نمی‌خواهند و نتیجه آن می‌شود که فارغ‌التحصیلان کارشناسی و کارشناسی ارشد حالا هر گرایشی اعم از سخت‌افزار، نرم‌افزار یا آی‌تی مهارت انجام کار تخصصی را ندارند.** آن درصد کمی هم که توانایی جذب شدن به بازار کار را دارند، عمدتا خودشان در کنار تحصیل به مهارت‌ورزی پرداخته‌اند.

حساب کنید که فرد از زمانی که وارد دانشگاه می‌شود عملا چهار سال را با مطالعه اطلاعات سال‌های دور از دست می‌دهد یعنی چهارسال دوباره کسب مهارت‌ها به عقب می‌افتد. علاوه بر این، علت دیگر ضعف خروجی‌های دانشگاه‌های ایران این است که در انتخاب رشته دانشگاه استعدادسنجی نمی‌شود و بیشتر علاقه خانواده طرف و بحث موقعیت اجتماعی رشته در انتخاب رشته مطرح است، در‌حالی‌که در دنیا از کودکی کار استعدادیابی آغاز می‌شود.

جاي خالي موسسات آموزش‌محور در كشور

قانون وظیفه توسعه مهارت را در حوزه آموزش عالی به موسسات آموزش عالی آزاد واگذار کرده است. موسسات هم طبق آخرین آمار تا پایان سال 92 حدود 24 میلیون نفر ساعت دوره‌های مهارتی را در سطح کشور آموزش داده‌اند ولی هنوز این خیلی با استانداردهای روز جهانی فاصله دارد.

علت آن است که باید فرهنگ آن جا بیفتد و بپذیریم کسی که دارای گواهی‌نامه صلاحیت آن شغل است در جامعه از سوی مردم و تمام مشاغل پذیرایش باشند نه اینکه باز از او مدرک دانشگاهی بخواهند. این یکی از مواردی است که هنوز لنگ می‌زند یعنی هنوز معیار ما در انتخاب افراد برای استخدام، کاغذی است که از دانشگاه می‌آورند.

در دنيا اما موسسات موفق آموزشي و مهارت‌محور غير دانشگاهي مثل سيسكو و مايكروسافت وجود دارند، كه كساني که کارت مهندسی اين شركت‌ها را دريافت كرده‌اند به عنوان اینکه این مهارت را کسب کرده‌اند میزان حقوقشان چه در داخل کشور و چه در خارج از آن بسیار بیشتر از دارندگان مدرک دانشگاهی ما است.

حالا پرسش این است که این موضوع چرا نباید در كشور ما بومی‌سازی شود؟ مگر موسسات آموزش عالی ما کمتر از شرکت مایکروسافت هستند اگر بخواهند این کار را پیاده بکنند هم امکانات سخت‌افزاری و هم نرم‌افزاری آن را دارند؛ مشکلی که وجود دارد تایید نکردن آن سبک کار توسط جامعه یا بازار کسب‌و‌کار ما است.

در صورتی‌که اگر همین فرد با یک مدرک MCSI پایش را از این مملکت بیرون بگذارد، زیر ماهی 10 هزار دلار درآمد نخواهد داشت چون آن شرکت خارجی مطمئن است که مایکروسافت مدرک را بی‌دلیل به او نداده است. اما شما وقتی با مهندسی آی‌تی پایتان را از این كشور بیرون می‌گذارید به دروسی که خوانده‌اید و به مدرک‌تان اعتماد ندارند. چون به کسی که دوره مایکروسافت را گذرانده می‌گویند بنشینید پای سیستم و شبکه ایجاد کنید، کسی که مهارت دارد می‌تواند این کار را بکند اما کسی که تحصیلات آکادمیک در ایران دارد حتی اگر گرایش شبکه یا سخت‌افزار داشته باشد، تسلط کامل ندارد.

جمع‌بندي و نتیجه‌گیری

سال‌ها است كه شركت‌هاي IT ايران يك صفحه ويژه استخدام متقاضيان دارند كه البته عموما مدرك تحصيلي در اين صفحه از متقاضيان كار خواسته نمي‌شود بلكه تسلط بر زبان‌هاي برنامه‌نويسي روز جهان يا ساير تخصص‌هاي نوين حوزه فناوري اطلاعات را از افراد مطالبه مي‌كنند. درواقع شركت‌هاي IT کشورمان نیز به اين نتيجه رسيده‌اند كه این مدرک متقاضی نیست که باید برای آنها کار کند بلکه این توانایی فنی و تجربه عملی یک متقاضی است که فارغ از مدرک تحصیلی او به کارشان می‌آید.

بد نیست این را هم بدانید كه در عرصه جهاني نيز مدیران بسیاری از غول‌های سایبری امروز دنیا، عموما يا دانشگاه را نيمه‌كاره رها كرده‌ يا اصولا در رشته غيرمرتبط تحصيل كرده‌اند!با اين تفاسير و نيز با توجه به اين امر كه دانشگاه‌هاي كشور دانش‌محور بوده و باعث پرورش خلاقيت و نيز آموزش مهارت‌هاي كاربردي و جديد به دانشجويان نمي‌شود؛ همچنين با علم به اينكه دانشگاه‌ها به دليل انتفاع مالي تمايلي به كاهش پذيرش و يا كاربردي كردن و مهارت‌محور كردن دروس نشان نمي‌دهند، لذا به متقاضيان دانشگاه توصيه مي‌كنيم با توجه به نبود فرصت استخدام، براي تحصيل در رشته‌IT  وارد دانشگاه نشوند.

باتوجه به روشن شدن بيكاري فارغ‌التحصيلان رشته‌هاي مرتبط با حوزه آي‌تي قصد داريم تا نكاتي را براي مردم و متقاضيان اين رشته روشن كنيم.

براي رفع اين مشكل دو راه‌حل وجود دارد كه شامل حذف يا كاهش معني‌دار ظرفيت پذيرش رشته‌هاي حوزه فناوري اطلاعات يا كاربردي شدن اين دروس با بازبيني آنها است كه تاكنون هيچ‌يك از اين اقدامات انجام نشده است.

در خصوص حذف رشته‌ها كه مشخص است به دليل انتفاع مالي كه براي دانشگاه‌ها وجود دارد اين اتفاق نمي‌افتد و وعده كاربردي كردن اين رشته هم نه‌تنها مطرح نشده بلكه حتي اگر مطرح هم بشود براي اجرا حداقل نياز به يك دهه زمان براي تدوين دروس و سرفصل‌ها و آشنايي اساتيد با سرفصل‌هاي جديدي دارد كه عموما از آنها اطلاعي ندارند.

باتوجه به جميع اين شرايط همان‌طور كه سه سال قبل گفتيم، باز هم به متقاضيان رشته IT توصيه مي‌كنيم پول، زمان و انرژي خود را براي ورود به دانشگاه در اين رشته صرف نكنند؛ چراكه تحصيلات آكادميك در اين رشته كمكي به آنها براي ورود به بازار كار نمي‌كند.