قنتیجه حباب‌سازی و تزریق منابع دولتی را گزارش کنید

به دنبال آماری از شکست دانش‌بنیان‌ها و استارت‌آپ‌ها

• 21 مهر 1397 07:3 ق.ظ
• کاوه درفشانی

همه می‌دانیم که هیچ‌کس با وعده‌های قمارگونه نمی‌تواند به جذب سرمایه‌های بخش خصوصی و مردم اقدام کرده و مثلا بگوید این کار 80 درصد شکست می‌خورد و 20 درصد احتمال موفقیت دارد كه اگر اين‌طور باشد، مطمئنا خبری از مشارکت بخش خصوصی و تزریق پول‌های شفاف نخواهد بود.

اما با تغییراتی در این منطق می‌توان پول‌های غیرشفاف و منابع دولتی را به اسم حمایت، تسهیلات، کارآفرینی، اشتغال، حمایت از جوانان، جلوگیری از «خروج مغزها!»، جلوگیری از واگذاری بازار به رقبای قدرتمند خارجی و دیگر عناوینی که از زبان و دهان برخی مسوولان دولتی نمی‌افتد، خرج کرد.

با همین مستمسک، برخی مسوولان دولتی پیش افتاده و با اتکا به آمار و ارقام چند نمونه انگشت‌شمار موفق که اتفاقا در همان آمار و ارقام نیز شبهات زیادی وجود داشت و شفافیتی در کار نبود، هزاران میلیارد تومان از منابع دولتی را به اسم شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها در سال‌های اخیر خرج كرده و به عبارتی هدر دادند.

شرکت‌هایی که برخی از آنها در اساس دانش‌بنیانی و استارت‌آپ بودن آنها نيز محل شبهه بوده و هست، آن‌هم در شرایطی که حتی تعریفي مشخص، شفاف و قانونی از استارت‌آپ‌ها نیز وجود ندارد.

اینجا همه‌چیز گل و بلبل است

معاونت علمی ریاست‌جمهوری از جمله نهادهای دولتی است که همیشه همه‌چیز در آن گل و بلبل است و هرچه هست، آمار رشد و پیشرفت و پیشرفت است. مروری بر اخبار این نهاد نشان از آن دارد که همواره خبر از اعطای تسهیلات، منابع مالی، رشد تعداد شرکت‌ها، امضای تفاهم‌نامه‌ها، برگزاری همایش‌ها، سخنرانی، سخنرانی و رشد و پیشرفت در جريان است.

در عمل اما گزارش‌های دقیق، مستند و قابل راستی‌آزمایی از خروجی این حمایت‌ها و آثار آن بر کشور وجود ندارد.

هر دستاورد در ظاهر موفق (البته غیرشفاف) هم که از رهگذر تزریق رانت، تسهیلات و منابع دولتی در بوق و کرنا می‌شود، سروکله کلی نهاد دولتی پیدا می‌شود که مدعی خروجی عملکرد خود هستند.

اگرچه این یک اصل کلیشه‌ای شده است که نهادهای دولتی همیشه دست به هر کاری که می‌زنند، موفقیت‌آمیز است و به همین دليل از مرور آمار عملکرد یک نهاد کوچک در گوشه‌ای از ایران گرفته تا نهادهای کلان و بزرگ، پاورپوینت‌ها و گزارش عملکردها همواره نشان از پیشرفت دارد.

این در حالی است که از همان ابتدای این رویکرد، یعنی اعطای تسهیلات، رانت‌ها و پول‌های دولتی گفته می‌شد که این مساله به زیان شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها بوده و از چند سال قبل زنگ خطر سونامی ورشکستگی این شرکت‌ها به صدا درآمده بود و ما نیز در هفته‌نامه عصر ارتباط بارها به آن پرداختیم.

از اواسط سال گذشته اما مسوولان مربوطه که ظاهرا دریافته بودند دیگر تزریق بی‌رویه پول و امکانات به استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان دچار مساله و افزایش ابهامات شده و برخی پیگیر خروجی‌های احتمالی هستند، یک تغییر رویه و رویکرد کاملا متفاوت از شعارهای قبلی و الزامات حمایتی خود را در دستور کار دادند و از مضر بودن حمایت‌ها گفتند؛ چراکه حالا دیگر وقت آن رسیده بود که مسوولان مربوطه پاسخگوی نتیجه عملی اقدامات و سیاست‌های خود باشند.

در نتیجه حالا همان‌ها که خود مدعی حمایت مطلق از این کسب‌وکارها بودند، با صد‌وهشتاد درجه تغییر رویکرد به تکرار نظرات مخالفانی پرداختند که از ابتدای این راه یعنی از چند سال قبل، مدل مذکور را غلط می‌دانستند.

آذرماه سال قبل بود که سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، گفت: روزهای اولی که در نظر داشتیم استارت‌آپ‌ها را آغاز کنیم، مطالعه‌ای را به جوانان فعال در سیلیکون‌ولی سفارش دادیم. این مطالعه نتیجه نسبتا منسجمی داشت که چرا سیلیکون‌ولی تنها در کالیفرنیا است؟ چرا در اروپا نیست؟ حتی چرا دوبی با وجودی که ۳۰ سال قبل بنا داشت سیلیکون‌ولی راه‌اندازی کند، هنوز این اتفاق نیفتاده است؟

وی ادامه داد: پاسخ تنها این بود که ما احتیاج به یک زیست‌بوم داریم و البته این به معنای سیستم دولتی داشتن نیست. همه باید در این بازی حضور داشته باشند. نیروی انسانی، جوان بودن، زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری، زیرساخت‌های علمی، خلاقیت، پارک‌ها، مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها و غیره هرکدام یک فاکتور مهم هستند.

ستاری افزود: یکی از بحث‌های مهمی که اکوسیستم کارآفرینی ایران در آن ضعف دارد، نبود سرمایه‌گذاری جسورانه (VC) است. ما باید به این برسیم که وام دادن به استارت‌آپ‌ها خیانت به آنهاست. معاونت علمی پیش ‌از این از طریق صندوق‌های وابسته به بیش از دو هزار شرکت وام داده است؛ اما امروز اثرات آن را می‌بینیم. بسیاری از این شرکت‌ها شکست‌خورده‌اند و امروز باید پول‌های وام‌گرفته را پس بدهند. وام برای شرکتی است که از آب و گل درآمده و می‌تواند بازار، قیمت، رقبا و ریسک‌ها را پیش‌بینی کند؛ اما این در اختیار یک استارت‌آپ نیست. هیچ‌کس نمی‌داند یک ماه بعد چه اتفاقی برای یک استارت‌آپ و شرکت نوپا می‌افتد!

تکرار تغییر رویکرد معاونت علمی

اواخر دي‌ماه سال گذشته برخلاف آنچه در سال‌هاي قبل از سوي دولت شنيده مي‌شد، مدیر صندوق مالی توسعه تکنولوژی با اختصاص وام بيشتر به استارت‌آپ‌ها مخالفت كرده و گفت: ارايه هرگونه وام به استارت‌آپ‌ها یک خیانت به جامعه استارت‌آپی است و مسوولان باید این مساله را متوجه شوند.

رضا زرنوخی در نشست خبری وزیر ارتباطات با استارت‌آپ‌ها درباره مسايل و مشکلات کسب‌وکارهای نوپا گفت: استارت‌آپ‌ها در حال فعالیت هستند و مساله مشکلات آنها ناشی از عدم بهره‌وری و ناکارآمدی دولت در این حوزه است. باید موضوع استارت‌آپ‌ها و مسايل استارت‌آپ‌ها را عمیق دید. من از دعوای آینده اکوسیستم استارت‌آپی ایران نگران هستم.

درحالي‌كه تا پيش از اين وام وجوه اداره‌شده وزارت ارتباطات به سمت برخي استارت‌آپ‌هاي بعضا كم‌نام و نشان سرازير بود اما با اين اظهارات به نظر مي‌رسيد تغيير رويه برخورد با استارت‌آپ‌ها كليد خورده است و با افزايش ابهام درباره دلايل اعطاي وام به برخي استارت‌آپ‌هايي كه طرح توجيهي مشخصي نداشتند، دولت فتيله اعطاي وام را پايين كشيده است.

در اين مقطع، مدیر صندوق مالی توسعه تکنولوژی همچنين گفت: بر اساس گزارش‌های منتشر شده، تا امروز 700 تا 800 میلیارد تومان در حوزه سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها هزینه شده که تمامی این بودجه از بخش خصوصی تامین شده؛ موضع دولت در استارت‌آپ‌ها، استارت‌آپ سواری است اما باید دولت کمک کند.

تایید ورشکستگی دانش‌بنیان‌ها

19 اسفندماه سال گذشته، بهروز سلطانی، ريیس صندوق نوآوری و شکوفایی با تاييد ورشكستگي برخي شركت‌هاي دانش‌بنيان به دليل اقدامات دولتي‌ها  توضيح داد: برخی از دستگاه‌های دولتی با شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی قراردادی را امضا کردند و برای پرداخت اولیه این شرکت‌ها به سمت صندوق نوآوری و شکوفایی هدایت شدند تا تسهیلات خود را از طریق این صندوق دریافت کنند.

وي ادامه داد: این شرکت‌ها نیز پروژه‌ها را اجرایی و محصول مورد نظر را به دستگاه‌های اجرایی تحویل داده‌اند که در حال حاضر به بهره‌برداری رسیده، ولی در این رابطه از پرداخت تعهدات مالی خود از سوی دستگاه‌ها خودداری شده است. این امر موجب شده است تا شرکت‌های دانش‌بنیان به ورطه ورشکستگی نزدیک شوند.

وی خاطرنشان کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیلات این صندوق را دریافت کرده‌اند و باید بازپرداخت کنند، ولی به دلیل عدم پرداخت دستگاه‌های دولتی، این شرکت‌ها قادر به بازپرداخت تسهیلات صندوق نیستند و از سوی دیگر دستگاه‌ها با ارسال نامه‌ای به ما اعلام می‌کنند که به دلیل آنکه ما اعتبارات این شرکت‌ها را نداده‌ایم، شما نیز از این شرکت‌ها درخواست پول نکنید.

به گفته سلطانی، 10 تا 20 درصد پول‌های صندوق به چنین شرکت‌هایی اعطا شده است و از آنجایی که این شرکت‌ها برای بازپرداخت چک داده‌اند ولی قادر به بازپرداخت این تسهیلات نیستند، لذا صندوق نوآوري به آنها یک فرصت سه‌ماهه داده که این امر از نظر بازرسان سازمان بازرسی مردود است.

ريیس صندوق نوآوری و شکوفایی در خصوص علت چنین پدیده‌ای گفت: علت آن است که دستگاه‌های دولتی اعتبارات مربوط به یک طرح را بلوکه نمی‌کنند و در نهایت پولی برای بازپرداخت طرح‌ها برای ارايه به شرکت‌ها ندارند، از این رو شرکت‌ها ورشکست می‌شوند.

وی اضافه کرد: در حال حاضر بدهی دولت به شرکت‌های خصوصی حدود 92 هزار میلیارد تومان است.

تولدهای کاذب و مرگ در سکوت

نشریات وابسته به کسب‌وکارهای اینترنتی و سرمایه‌داران این حوزه یکی از پرسروصداترین ابزارهای این عرصه هستند که برای بقای خود و تداوم تزریق پول‌های بی‌حساب و کتاب دولتی، تولد کوچک‌ترین استارت‌آپ‌ها را با کاذب‌ترین شکل ممکن در بوق و کرنا کرده و البته همچنان نیز می‌کنند.

مرور تیترهای برخی از این سایت‌ها و نشریات از سال‌های گذشته تا کنون موضوعی است که توجه مسوولان دولتی را می‌طلبد تا خود مرور کنند نتیجه انتشار این پوسترهای تبلیغاتی و تولدهای کاذب و شلوغ‌کاری‌ها، اکنون چیست و چه خبری از سرانجام انتشار عکس‌های تمام‌قد جوانان و آغاز به کار استارت‌آپ‌ها است؛ چراکه این کسب‌وکارها از ابتدای سال جاری یک به یک و در سکوت تعطیل می‌شوند و به‌هیچ‌وجه خبری از هیاهوی راه‌اندازی آنها نیست. در چنين شرايطي مسوولان حمايت‌كننده دولتي نيز با رد نظرات قبلي خود مدعي هستند كه مي‌بايست شرايط گلخانه‌اي براي استارت‌آپ‌ها برداشته شود تا بدون دريافت وام و تسهيلات رشد طبيعي داشته باشند.

در شرايط فعلي حالا مديران دولتي نيز به صف منتقدان اعطاي تسهيلات به استارت‌آپ‌ها پيوسته‌اند و البته شايد هم قصد دارند با فرار به جلو از پاسخ دادن به اين پرسش كه چرا پيش از اين وام‌هاي ميلياردي غيرشفاف به برخي از  استارت‌آپ‌ها پرداخت كردند، طفره بروند.

لزوم ارایه آمار ریزش‌ها در کنار رویش‌ها

زمانی قرار بود چند شرکت انگشت‌شمار به ظاهر موفق در حوزه دانش‌بنیان‌ها و استارت‌آپ‌ها که البته در خصوص آمار و اطلاعات و حتی موفقیت آنها ابهامات زیادی وجود دارد، به قولی یونیکورن شده، برخی راهی بورس شوند و برخی هم با صادرات محصولات و خدمات خود منطقه و جهان را در دست بگیرند.

حالا اما نهادهای نظارتی که این روزها بیشتر به تماشاچی تبدیل شده‌اند باید دستگاه‌های مسوول این وضعیت را وادار به پاسخگویی و ارایه آمار از میزان شکست‌ها، خروجی هزینه‌ها و تناسب آن با منابع صرف شده و به هدر رفته باشند؛ چراکه از رسانه‌ها کاری بیش از طرح مساله ساخته نیست و کسی پاسخگوی آنها نیست.

اکنون اما هر قدر جست‌وجو کنید جایی آماری از شکست‌ها نیست و کلمات دانش‌بنیان و استارت‌آپ را که در گوگل سرچ می‌کنيد، همه‌چیز گل و بلبل است و فقط آمار تزریق پول‌ها و حمایت‌ها را می‌یابید و خبری از اطلاعات مستند و متقن از شکست‌ها و ناکامی‌ها نیست.

براساس آمار اعلام‌شده توسط صندوق نوآوري و شكوفايي بالغ بر ۳۵۰۰ میلیارد تومان در سال ۹۶، به ۱۲۵۰ شرکت از طریق اعتبارات بانکی ارايه شده است. این در حالی است که این صندوق در مدت چهار سال ۲ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان اعطا کرده است. این آمار در شرایطی نقل شده که تاکنون آماری از تاثیر این تسهیلات بر رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و میزان شکست آنها منتشر نشده و برخلاف اعلام آمار دقیق رویش‌ها و حمایت‌های مالی، خبری از اعلام دقیق ریزش‌ها و خروجی عملیاتی نبوده و صرفا به اظهار نگرانی و اعلام کلی ورشکستگی این قبیل کسب‌وکارها اشاره می‌شود.