وزارت آموزش و پرورش یکی از نهادهای کلیدی و مهم در آموزش میلیون‌ها کودک و نوجوان کشور به شمار می‌رود که با توجه به درگیری این قشر با فضای مجازی و از سوی دیگر آسیب‌پذیری بالای آنها می‌تواند و البته باید نقش مهم و بسزایی در این راستا ایفا کند.
اما آیا این مهم به‌درستی در این وزارتخانه بزرگ پیگیری و اجرا می‌شود؟ برخی منتقدان معتقدند ما در حال تلنبار کردن سندها و سامانهها در وزارت آموزش و پرورش هستیم که پس از افتتاح‌های پشت سر هم مسوولان عملا خاک می‌خورد و ناکارآمد هستند.
اكنون بعد از ورود چندباره و بعضا بی‌فرجام آموزش و پرورش به طراحی سامانهها و طرح‌های مرتبط با فضای مجازی در مدارس، شاهد طراحی و اجرای سامانه نماد از سوی این وزارتخانه هستیم.
نمادی برای ثبت آسیب‌های اجتماعی در مدارس
«نماد» عنوان اختصاری طرحی با نام «نظام مراقبت اجتماعی دانشآموزان» است که در سال 1394، در قالب ائتلاف 9 دستگاه و با هدف دستیابی به چارچوب همکاری نظام‌یافته برای مداخله سریع، به‌موقع و موثر در آسیب‌های اجتماعی دانشآموزان، طراحی و آغاز و به‌طور محدود در سال‌های تحصیلی 96-1395 و 97-1396 اجرا شد. مطابق برنامه زمان‌بندی طرح، مقرر شد تا سال 1400 این طرح در تمام مدارس کشور مستقر شود تا همکاری ميان دستگاه‌ها از طریق یک سامانه جامع نرم‌افزاری، نظام‌یافته و هوشمند شود.
نادر منصورکیایی، مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش می‌گوید: طرح «نماد»، چهار بخش مهم دارد که شامل غربالگری، آموزش‌های ارتقایی، سامانه ارجاع و ارایه خدمت است. در بخش سامانه الکترونیکی ارجاع نیز سامانه‌ای طراحی و راه‌اندازی شده، که قرار است تمام عملیات شبکه‌سازی مراکز ارایه خدمت، انجام غربالگری، آموزش‌های ارتقایی و نیز ارجاع برای مداخلات تخصصی و مددکاری، یکپارچه شده و به صورت نرم‌افزاری هدایت و پیگیری شود.
به گفته او در سال تحصیلی 96-1395 که اولین سال اجرای طرح نماد بود، 72 مدرسه از 12 شهر و شش استان تحت پوشش قرار گرفتند و امسال هم به عنوان دومین سال اجرای طرح، 509 مدرسه کشور تحت پوشش طرح نماد قرار گرفتند.
حالا به گفته مسوول این طرح، سامانه نرم‌افزاری و نیز فرایندهای مربوط به ارجاع بین‌سازمانی هم طراحی شده است که تمام دستگاه‌های عضو ائتلاف و مراکز تابعه آنها در تمامی شهرهای مجری طرح، در این سامانه، کارتابل اختصاصی خود را دارند و موارد ارجاعی را مشاهده کرده و می‌توانند خدمت مورد نیاز دانشآموزان را ارایه کرده و پیگیری کنند. این مسوول آموزش و پرورش همچنین می‌گوید که در سال جدید می‌خواهند از سامانه تحت موبایل و نیز اپلیکیشن طرح هم بهره‌برداری کنند تا ذی‌نفعان طرح از هر نقطه‌ای و در هر زمانی داده‌ها را گزارش کنند.
**طراحی و پیاده‌سازی سامانه نظام مراقبت اجتماعی از دانشآموزان (نماد) با سرمایه‌گذاری 15 میلیارد ریالی بنیاد برکت در اردیبهشت‌ماه سال گذشته رونمایی شد. در زمان رونمایی اعلام شد که همگام‌سازی اطلاعات سامانه سنجش و پرونده تعیین سلامت الکترونیکی دانشآموزان از مواردی است که قرار است در این سامانه انجام شود و دیتاسنتری نیز برای پشتیبانی از سامانه طراحی شده است.**
منتقدان از تلنبار كردن سامانهها می‌گویند
همه‌چیز آن‌گونه که گزارش‌های رسمی آموزش و پرورش نشان می‌دهد شسته‌رفته و بی‌عیب و نقص نیست؛ سامانه‌ای که حالا به‌زعم مسوولان آموزش و پرورش به دنبال شناسایی آسیب‌های اجتماعی دانشآموزان و رفع آن است در همین چند جمله و خبر خلاصه نمی‌شود، بلکه کارشناسان شبیه سایر ورودهای دیرهنگام آموزش و پرورش به حوزه‌های این‌چنینی به آن منتقدند.
کوروش محمدی، رییس انجمن آسیب‌شناسی ایران سامانه نماد در فضای فعلی آموزش و پرورش را یک خطای بزرگ دانسته و می‌گوید: در مدارس متوسطه برای ۴۰۰ دانش‌آموز و اختصاص یک مشاور، چگونه می‌خواهند طرح نماد را پیش ببرند.
او با طرح این پرسش که آیا سامانه نماد قرار است با این آموزش و پرورش و فضای فعلی کار خود را پیش ببرد؟ ادامه می‌دهد: آیا قرار نیست تحولی در روش‌های ناکارآمد تعلیم و تربیت اتفاق بیفتد؟ امروز یکی از بدترین مشکلات جامعه، سند و سامانه است که روی هم تلنبار می‌شود و پشت سر مسوولان خاک می‌خورد.
رییس انجمن آسیب‌شناسی ایران تاکید می‌کند: به نظر می‌رسد راه‌اندازی این سامانه نوعی هدر دادن هزینه‌ها و خیانت به جامعه است. تا زمانی که نتوانیم برای آموزش و پرورش فکر اساسی و آن را از ناکارآمدی خارج کنیم تا دانش‌آموز کارآمد تربیت کند، هرچه سامانه و سند رونمایی کنیم، هیچ فایده‌ای ندارد.
خروجی نامعلوم برخی دیگر از سامانهها
اما **نماد تنها سامانه‌ای نیست که کارشناسان نسبت به آن منتقدند؛ نماد سامانه‌ای است که به انبوهی از سامانه‌های ناکارآمد و نصفه‌نیمه این وزارتخانه اضافه می‌شود. آموزش و پرورش با انبوهی از این دست سامانهها و طرح‌ها مواجه است؛ از شبکه اجتماعی دانشآموزان که سال‌هاست حرف آن زده می‌شود، تا تلویزیون اینترنتی دانشآموزان و سامانه اقلام دانش‌آموزی و هوشمندسازی مدارس و ... **
این در حالی است که برخی مسوولان سازمان فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات با وجود این همه سامانه و اقدامات به ظاهر فناورانه وزارت آموزش و پرورش، از قهر این وزارتخانه با دولت الکترونیکی گلایه‌مند بوده و معتقدند وزارت آموزش و پرورش هنوز در ارایه بسیاری از امور ساده الکترونیکی نیز ناتوان بوده است.
درحالی‌که بر اساس برنامه ششم توسعه در بخش بندICT ، باید تا پایان کار دولت دوازدهم امکان دسترسی الکترونیکی به کتب درسی، کمک آموزشی، رفع اشکال، آزمون و مشاوره تحصیلی، بازی‌های رایانه‌ای آموزشی، استعدادسنجی و آموزش مهارت‌های حرفه‌ای برای دانشآموزان فراهم شود، اما بسیاری از اقدامات وزارت آموزش و پرورش صرفا در حد ایده و حرف خلاصه می‌شوند و همین حرف‌ها مبنای رونمایی از سامانه‌ای یا وعده‌ای تازه قرار می‌گیرند.
هوشمندسازی مدارس یکی از این موارد است که گرچه آموزش و پرورش ورود کرد و باید تا پایان 1400 فراگیرش کند اما به اعتقاد کارشناسان بیشتر صحبت‌ها و اظهارنظرها پیرامون هوشمندسازی مدارس در حد طرح‌های اولیه بوده است.
**الکترونیکی‌شدن کتب درسی از دیگر مواردی است که آموزش و پرورش به آن ورود کرده اما با انتقاد کارشناسان مواجه است؛ موضوعی که به اعتقاد متخصصان بیشتر شبیه یک فکر فانتزی است تا راهکار عملی** اما آموزش و پرورش در پاسخ به انتقادها می‌گوید: در مورد کتاب‌های الکترونیکی هم باید بررسی‌های لازم صورت گیرد که تبدیل به آزمون و خطا نشود. وقتی طرحی مطرح می‌شود به این معنا نیست که حتما باید اجرایی شود.
سامانه حساب یکپارچه مدارس، سامانه دیگری است که از سال ۱۳۹۳ و به دنبال شفاف‌سازی مالی و ارایه عملکرد مالی مدارس به والدین و مسوولان مطرح شده و در سال 95 اجرای آن آغاز شد، اما بعد از فعالیت چند ماهه در شهریور ۹۶ با اعلام دیوان محاسبات غیرقانونی اعلام شد. بار دیگر در ماه گذشته از این سامانه رونمایی و اعلام شد: حساب یکپارچه در سال ۹۵ اجرا شد ولی ابهاماتی برای دستگاه‌های نظارتی وجود داشت و حساب‌های پشتیبان غیرقانونی اعلام شدند. این موانع با اتخاذ رویکرد جدید رفع شد و این سامانه دوباره راه‌اندازی شد.
تلویزیون تعاملی آموزش و پرورش، محتوای آموزشی که والدین و دانشآموزان کمترین آگاهی را نسبت به آن دارند اما پروژه‌ای با هدف کاستن فاصله میان خانواده‌ها، اولیای مدارس و دانشآموزان از وزارت آموزش و پرورش تعریف شده تا این وزارتخانه پیام‌ها و درخواست‌های خود را بی‌واسطه به خانواده‌ها برساند؛ طرحی که حداقل دو سال است بارها و بارها وعده افتتاح این تلویزیون و حتی الزامی شدن استفاده از آن داده می‌شود اما خبری از آن نیست.
راه‌اندازی شبکه ملی دانش‌آموزی از دیگر مواردی است که آموزش و پرورش وعده آن را داده؛ تجربه‌ای که در شبکه اجتماعی دانش‌آموزی نیز تکرار شد اما به ثمر نرسید. در خردادماه سال 93 معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش از اختصاص اعتبار یک میلیارد تومانی برای ایجاد شبکه اجتماعی دانش‌آموزی و مطالعات فضای مجازی خبر داد. آن‌طور که معاون وزیر آموزش و پرورش وقت اعلام کرده بود، طراحی و تولید محتوای این شبکه بر عهده آموزش و پرورش گذاشته شده بود. بر این اساس اعلام شده بود این شبکه اجتماعی ابتدا دانشآموزان ممتاز کشور پس از انقلاب اسلامی را با هم مرتبط می‌کند تا آنها تجربیات و اطلاعات خود را به‌اشتراک بگذارند و سپس قرار بود طرح توسعه یابد. با وجود گذشت چهار سال از این طرح اما هنوز هم نه خبری از اجرای این طرح شده و نه اطلاعی از بودجه‌ای که برای آن اختصاص داده شده وجود دارد.
وعده افتتاح سامانه کنترل کیفیت مدارس از مهرماه امسال، راه‌اندازی سامانه الکترونیکی اوقات فراغت، سامانه اینترنتی پاسخگویی به شکایت از سازمان مدارس و مراکز غیر دولتی از دیگر وعده‌های مرتبط با ایجاد سامانهها است. تبلت دانش‌آموزی هم نمونه دیگری از این نابسامانی است به نحوی که در حال حاضر حتی در مدارس هوشمند و غیرانتفاعی نیز تاکید و تمایلی نه از جانب معلمان و نه دانشآموزان برای استفاده از این تبلت‌ها مشاهده نمی‌شود.
در ادامه این روند سامانه‌سازی، در آبان‌ماه امسال، مشاور وزیر آموزش و پرورش از اجرای آزمایشی سامانه اقلام مورد نیاز دانشآموزان خبر داد؛ به این ترتیب که مدیران مدارس از طریق آن تمام اقلام مورد نیاز دانشآموزان را درخواست می‌دهند و شرکت‌های واقع در هر منطقه و شهرستان متناسب با درخواست، اعلام آمادگی می‌کنند.
ورود زینتی آموزش و پرورش به دنیای فناوری
با این اوصاف به نظر می‌رسد آموزش و پرورش نه از دریچه استفاده درست از پیشرفت فناوری و همگام شدن با دانش‌آموزانی که تکنولوژی بخش مهمی از زندگی آنها است، بلکه با یک نگاه صرفا زینتی به بحث راه‌اندازی سامانهها وارد شده است وگرنه با یک نگاه عملی دقیق به‌طور قطع تا به حال بخشی از انبوه این سامانهها به سرانجام می‌رسید و صرفا پرونده ورودهای بی‌سرانجام در این حوزه قطورتر نمی‌شد.
