محمد حسنزاده – در این نوشته تلاش شده است ضمن احصای برخی از روندهای مهم در عرصه علوم و فناوری اطلاعات بر ضرورت توجه به علوم و فناوری اطلاعات در برنامههای کلان به ویژه برنامه هفتم توسعه تاکید شود. از آنجا که تدوین برنامه هفتم در دستور کار دولت قرار گرفته است، توجه به ضرورت توسعه بیش از پیش علوم و فناوری اطلاعات در کنار سایر حوزههای اولویتدار میتواند مسیری نو برای بالندگی آن ترسیم کند. هرگونه توجه به علوم و فناوری اطلاعات باید نقطه تعادلی از علوم و فناوری را در نظر بگیرد. بررسیها و روندها نشاندهنده نیاز به توسعه متوازن در عرصه نظر و عمل در این حوزه است که شامل این حوزههای اولویتدار میشود:
- تجزیه و تحلیل کلان داده
تجزیه و تحلیل کلان داده روندی است که در چند سال گذشته رشد روزافزونی را تجربه کرده است و در حال حاضر تقریبا در همه کسب و کارها رواج یافته است. تجزیه و تحلیل دادههای بزرگ کسب و کارها را قادر میسازد تا اطلاعات خود را بهتر پردازش کنند و به درک بسیار بهتری از حوزههایی که باید توسعه دهند، برسند. به این ترتیب متخصصان علوم اطلاعات با ایجاد پیوند بین تخصص تحلیل آماری و توانمندیهای فناوری اطلاعات در آینده میتوانند شغلهای پردرآمد و تاثیرگذاری را اختیار کنند.
- رایانش ابری
رایانش ابری را باید پیامد نیاز فزاینده کسب و کارها به امکانات پردازشی تلقی کرد. به همین دلیل، یکی از بزرگترین روندهایی که در سال گذشته ظهور کرده است رایانش ابری بوده است. صنایع مختلف به صورت روزافزون متوجه میشوند که وجود مکانی مشخص برای ذخیره تمام اطلاعات و منابع دیجیتال آنها ضروری است. داشتن یک مکان کاملا محافظت شده که بتواند از همه چیز مراقبت کند و اطلاعات را ایمن نگه دارد کارکرد آنها را ارتقا میدهد.
- برنامههای موبایل
کسب و کارها و صنایع در سرتاسر جهان در تلاش هستند راههایی برای بهبود کار خود از طریق استفاده از برنامههای موبایل و پیادهسازی منابع جدید بیابند تا کارآیی و اثربخشی خود را ارتقا دهند. با توجه به نرخ بالای جایگزینی گوشیهای هوشمند با سایر ابزارهای رایانهای انتظار میرود عرصه برنامههای موبایل برای سالیان دراز به عنوان یکی از مهمترین حوزههای کسب و کار و درآمدزایی در فناوری اطلاعات باقی بماند.
- خودکارسازی
افزایش دقت و سرعت انجام کارها از جمله پیامدهای بلافصل خودکارسازی است. خودکارسازی خطوط تولید تا خودکارسازی اماکن فروش، امور دستی کتابخانهها، حمل و نقل و سایر امور اجتماعی و خدماتی به شکلگیری نظام جدیدی از تعاملات انسان و رایانه خواهد انجامید. بررسی تاثیرات آن از ابعاد مختلف یکی از جبهههای پژوهش در عرصه علوم و فناوری اطلاعات به حساب میآید.
- هوش مصنوعی
هوش مصنوعی شاهبیت فعالیتهای چندرشتهای برای انتقال یادگیری از انسان به ماشین در نظر گرفته میشود و هوش مصنوعی مقیاسپذیر در آینده به چالشی عمده در تعاملات انسانی تبدیل خواهد شد. جنبه اخلاقی، اجتماعی، حقوقی و بسیاری از چالشهای آتی قابلیت بررسی و تدقیق از سوی متخصصان علوم و فناوری اطلاعات دارد.
- فناوریهای هوشمند
فناوریهای هوشمند امروزه در واحدهای مقیاس کوچک و پیادهسازیهای کوچکتر تا کاربستهای بسیار بزرگ در حال افزایش هستند. به دلیل استفاده از فناوری هوشمند و انتخاب آن در خانهها، اکنون خانهها هوشمندتر میشوند. ارسال کاوشگرهای هوشمند به سیارات دیگر برای دستیابی به اطلاعات دقیقتر در زمینه کیهان، ساخت روباتهای درمانگر در قالب جریان خون و غیره همگی نشاندهنده آینده روشن و رو به رشد فناوریهای هوشمند است.
- واقعیت مجازی
واقعیت مجازی را باید تکمیلکننده چرخه ارتباط بین انسان و محیط مجازی در نظر گرفت و شکلگیری فضاهایی مانند متاورس را باید به عنوان بخشی از فرایند توسعه فناوری واقعیت مجازی دانست. از این رو سیاستگذاری مناسب برای کاربست فناوری واقعیت مجازی در آموزش، صنایع فرهنگی و غیره از جمله مسولیتهای مهم مدیران ارشد و دست اندرکاران به حساب میآید.
- واقعیت افزوده
واقعیت افزوده به معنای تکمیل تجربیات از طریق ایجاد امکان تجربیات چندگانه است. رویکردی که به شکلگیری «تجارب جامع» میانجامد. واقعیت افزوده باعث شده است که فضای بازتری پیش روی طراحان فضاهای یادگیری و حتی تبلیغات قرار بگیرد. بهکارگیری واقعیت افزوده در کسب و کارهای مختلف در سالهای آینده موجب شکلگیری انقلابی دیگر در عرصه تجربه مشتری خواهد شد. تجربهای که بدون فناوری اطلاعات امکان عملیاتی شدن آن وجود نداشته است.
- زنجیره بلوکی (بلاکچین)
جستوجو برای یافتن راهی به منظور انتقال ارزش و ثبت امن آن همیشه موجب ایجاد راهحلهای نوین شده است. ارزهای دیجیتال را باید به عنوان بخشی از نتیجه تلاشهای فراگیر در مسیر حفظ و انتقال داراییها در محیط مجازی در نظر گرفت. ارز دیجیتال در سالهای 2019 تا 2022 به بالاترین حد خود رسیده است، اما واقعیت این است که این روند برای سالیان سال در راس پیشرفتهای فناوری اطلاعات قرار خواهد داشت. گرایش افراد بیشتر به استفاده از امکانات فضای مجازی استفاده از خدمات زنجیره بلوک را نیز محبوبتر خواهد کرد. بلاکچین پایه مشارکت همگانی در حفظ امنیت داراییهای مجازی است و در سالهای آینده همچنان به عنوان روند اصلی فناوری اطلاعات باقی خواهند مانند.
- رایانش کوانتومی
امروزه رایانش کوانتومی به عنوان یک چالش و تغییردهنده بازی پیش روی صنعت فناوری اطلاعات قرار دارد. رایانش کوانتومی فرایندی است که برای انجام معادلات و فرایندهای پیچیده برای انجام چندین کار پیچیده یا پردازش حجم زیادی از اطلاعات با سهولت مطلق کارآیی بالاتری دارد. ورود این نوع از رایانش به عرصه کسب و کار موجب شکلگیری ابرروندهای جدید در عرصه محاسبات و پردازش خواهد شد.
- رشد شبکههای اینترنت اشیا
اینترنت نه تنها موجب اتصالپذیری انسانها شده است بلکه به متصل شدن اشیاء نیز کمک کرده است. امروزه ورود تولیدکنندگان به تولید ابزارهای با قابلیت اتصال، فناوری اطلاعات را با بازاری بیپایان روبهرو کرده است. با اینترنت اشیا در آینده باید علوم و فناوری اطلاعات را همزاد همه فناوریهای قابل تصور در نظر گرفت. اینترنت اشیا فرصتی بینظیر برای متخصصان علوم و فناوری اطلاعات ایجاد کرده است و فعلا پایانی بر این روند قابل تصور نیست.
- تجزیه و تحلیل پیشنگر
آیندهبینی و آیندهنگری از جمله آرمانهای انسانها بوده است که به مدد علوم و فناوری اطلاعات در دسترس قرار گرفته است. تجزیه و تحلیل پیشبینیکننده فرایند تجزیه و تحلیل حجم زیادی از دادهها برای رسیدن به نتیجهگیری در مورد نتایج احتمالی است که یک موقعیت ممکن است داشته باشد. ورود متخصصان علوم و فناوری اطلاعات به مشاغل تحلیلی پیشنگر در کنار سناریونویسان و پیشبینیکنندگان بازارها، رخدادها و روندها به ارتقای ارزش و جایگاه اجتماعی آنها کمک خواهد کرد و از منظر درآمد نیز افزایش ویژهای را به ارمغان خواهد آورد.
- رایانش لبه
رایانش لبهای یکی از پدیدههایی است که در حال تجربه رشد مناسب است و در سال 2023 با سرعت بیشتری رشد خواهد کرد. در رایانش لبهای، حجم زیادی از دادهها در نزدیکی لبه شبکه پردازش میشوند. رایانش لبه به ارتقای کارآمدی پردازشها و بهینهسازی عملیات کمک میکند.
- امنیت فضای مجازی
نیاز به امنیت در فضای مجازی در چند سال گذشته با رشد گستردهای روبهرو شده است و صنایع در سرتاسر جهان نیز به اهمیت سرمایهگذاری در امنیت فضای مجازی پی میبرند، به همین دلیل است که این حوزه با چنین سرعتی در حال رشد است و با گذشت زمان جنبههای جدیدی از امنیت در فضای مجازی آشکار میشود.
- راهحلهای کد-منبع باز
نگاه تجاری به نرمافزارها همیشه به مذاق استفادهکنندهها خوش نیامده و آنها را برای یافتن راههایی غیرانحصاریتر تشویق کرده است. رویکرد دسترسی آزاد و کد منبع باز به عنوان یک حرکت مداوم اما کُند در سال 2022 به روندی با سرعت قابل قبول تبدیل شده است. برنامههای منبع باز به کاربران امکان دسترسی غیرانحصاری به نرمافزارها را میدهند و آنها را قادر میسازد تا به راحتی آن را تغییر دهند. از این رو ارتقای این توانمندیها به توسعه راهحلهای کد-منبع باز کمک خواهد کرد و آن را به سوی صدر روندها هدایت خواهد کرد.
*نتیجهگیری
بدون پیشرفت در حوزه علوم و فناوری اطلاعات امکان رشد متوازن و پایدار در عرصههای دیگر نیز امکانپذیر نیست. امروز چنانچه صنعت خودرو، داروسازی، مهندسی پزشکی، پزشکی از راه دور، کسب و کارهای آنلاین، ارتباطات ایمن، حمل و نقل و هر حوزه دیگر بخواهد با روندهای روز جهانی همراه باشد لازم است کاربست موثر علوم و فناوری اطلاعات را در دستور کار اصلی خود قرار دهد. بنابراین سرمایهگذاری در عرصه علوم و فناوری اطلاعات نه به عنوان یک حوزه منفرد بلکه به عنوان یکی از حوزههای تعیینکننده در تمام عرصههای مرتبط با فناوریهای بالا و همچنین کاربردهای اجتماعی با چگالی بالا در نظر گرفته میشود.
کمک به شکلگیری رویکرد کسب و کار محور به علوم و فناوری اطلاعات در نظام آموزش عالی یکی از مهمترین اولویتهاست که میتواند در برنامه هفتم توسعه به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد. لذا در نگاههای سیاستی به عرصه علوم و فناوری اطلاعات باید مضربی از توانمندسازی منابع انسانی و هدایت آنها، توسعه زیرساختها و پشتیبانی هدفمند، تجاریسازی مبتنی بر بازارهای در دسترس، و ایجاد توازن منطقی بین توجه به علوم و فناوری اطلاعات باشد.
- رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)