عصر ارتباط _ ورود به سال 1400 و گسترش فزاینده مشترکان تلفن همراه و کاربران اینترنت، آغاز دوران گذار از فناوری 4G به 5G در سال گذشته همراه با نوید توسعه این فناوری و نیز لزوم رشد چشمگیر خدمات و کسب‌وکارهای آنلاین با شیوع و تداوم کرونا از اواخر بهمن ماه 98 تا کنون، اضلاع مثلثی هستند که عصر جدیدی را برای اپراتورهای تلفن همراه کشور در حوزه توسعه ارتباطات موبایلی و اینترنتی رقم زده و انتظارات مشتریان را از خدمات‌دهندگان اینترنتی دوچندان کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که اختلالات اینترنتی مانند کاهش سرعت، پایین آمدن کیفیت خدمات و نظایر آن، ولو به صورت موقت، یکی از دغدغه‌های کاربران این اپراتورهاست و بازتاب‌های بسیاری در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به همراه دارد. این گزارش، وضعیت اپراتورهای تلفن همراه، مشترکان، کاربران اینترنتی آنها و اقدامات انجام‌شده در حوزه فناوری 5G را موردبررسی قرار داده است.
*آمار مشترکان و سهم بازار اپراتورها
طبق گزارش رسمی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به عنوان زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وضعیت اپراتورهای تلفن همراه از نظر تعداد مشترکان یا سیم‌کارت‌های فعال و سهم بازار آنها تا پایان سه ماهه سوم سال گذشته، منتشر شده است. بر این اساس، مجموع مشترکان اپراتورهای تلفن همراه، رقمی نزدیک به 128میلیون مشترک است؛ یعنی حدود 40میلیون نفر بیش از جمعیت کشور! طبق این گزارش، ضریب نفوذ تلفن همراه تا پاییز سال گذشته، 151.8درصد بوده است. در این میان، همراه‌اول، با تخصیص بیش از 50درصد و ایرانسل با کسب بیش از 40درصد آمار مشترکان، در ردیف‌های اول و دوم قرار دارند و رایتل، تنها 3درصد سهم بازار را به خود اختصاص داده است؛ البته برای دستیابی به وضعیت آماری اپراتورهای تلفن همراه تا پایان سال99، باید منتظر گزارش رسمی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سه ماهه زمستان سال گذشته باشیم.
وضعیت مشترکان اپراتورهای تلفن همراه (تا پاییز 1399)
| ردیف | نام اپراتور | آمار مشترکان | درصد سهم بازار |
| 1 | همراه‌اول | 68,175,656 | 53.419 |
| 2 | ایرانسل | 55,297,618 | 43.328 |
| 3 | رایتل | 4,151,677 | 3.253 |
| جمع کل | 127,624,951 | 100 | |
* وضعیت سایت‌های فعال از نظر فناوری‌های نسلی
بررسی وضعیت اپراتورهای موبایلی از نظر راه‌اندازی فناوری‌های 2G، 3G و 4G با توجه به متغیر قبلی یعنی میزان مشترکان تلفن همراه نیز بیانگر پیشتازی همراه‌اول در مقایسه با ایرانسل است. بر اساس آمار منتشره تا پایان پاییز 99، در مجموع بیش از 109هزار سایت فعال شبکه تلفن همراه، مجهز به فناوری‌های 2G، 3G و 4G در کشور شده‌اند که از این میان، حدود 57درصد (63 هزار سایت) به همراه‌اول، حدود 38درصد (41هزار سایت) به ایرانسل و حدود 5درصد (5300 سایت) نیز به رایتل اختصاص دارد. هرچند در مجموع اختلاف 20درصدی بین ایرانسل و همراه‌اول به چشم می‌خورد اما این فاصله، درخصوص فناوری 3G و 4G، کمتر است و بیشترین اختلاف در تعداد سایت‌های این دو اپراتور، به فناوری 2G برمی‌گردد. خلاصه وضعیت سایت‌های فعال اپراتورها، در جدول زیر آمده است.
وضعیت سایت‌های فعال شبکه تلفن همراه بر اساس اپراتور و فناوری (تا پاییز 1399)
| ردیف | اپراتور | 2G | 3G | 4G | جمع کل | درصد |
| 1 | همراه‌اول | 28,751 | 17,844 | 16,006 | 62,601 | 57.386 |
| 2 | ایرانسل | 13,860 | 13,832 | 13,503 | 41,195 | 37.763 |
| 3 | رایتل | – | 3,831 | 1,460 | 5,291 | 4.851 |
| جمع کل | 42,611 | 35,507 | 30,969 | 109,087 | 100 | |
* وضعیت اپراتورها در زمینه فناوری 5G
در زمینه فناوری‌های نسلی تلفن همراه، از سال‌های گذشته، زمزمه ظهور فناوری 5G، در دنیا مطرح شده بود. از این رو، اپراتورهای موبایلی کشور، تلاش می‌کردند نسل پنجم ارتباطات سیار سلولی را که البته به اشتباه، نسل پنجم اینترنت یا نسل پنجم اپراتورهای تلفن همراه نیز خوانده می‌شود، راه‌اندازی کنند. درخصوص تجهیز به فناوری 5G، رقابت شدیدی بین این دو اپراتور وجود دارد و ایرانسل مدعی است که در این حوزه کمی پیشتازتر است.
با این همه، رقابت بر سر گسترش فناوری 5G توسط همراه‌اول و ایرانسل و افتتاح سایت‌های آن در شهرهای مختلف کشور به‌خصوص در نیمه دوم سال گذشته ادامه یافت.
در این زمینه، همراه‌اول که از سال 95، ورود به عرصه فناوری 5G را آغاز کار کرده بود، بیکار ننشست و راه‌اندازی سایت‌های 5G را پس از چهار سال اقدامات اولیه، در دستورکار خود قرار داد؛ به‌گونه‌ای که پنجمین سایت تجاری نسل پنجم همراه‌اول، 26 اسفند 99 در قم به بهره‌برداری رسید. قبل از آن، اولین و دومین سایت 5G همراه‌اول، 4 اسفند 99 در مشهد، در «شهرداری منطقه ثامن» مشرف به حرم رضوی و نیز کارخانه نوآوری مشهد، سومین سایت نسل پنجم، 10 اسفند 99 در برج ستاره ونک تهران و چهارمین سایت نسل پنجم، 23 اسفند در باغ کتاب تهران، راه‌اندازي شده بود.
همچنین ایرانسل، 27 اسفند 99، هفتمین سایت 5G را در مشهد، پس از راه‌اندازی شش سایت نسل پنجم در شهرهای تهران، شیراز و جزیره کیش افتتاح کرد. قبل از آن، اولین سایت، اول مردادماه 99 در پژوهشگاه ICT، دومین سایت، 7 مرداد 99 در ساختمان مرکزی ایرانسل، سومین سایت، 21 آبان 99 در دانشگاه تربیت مدرس، چهارمین سایت، 28 بهمن 99 در بوستان آب و آتش تهران کنار پل طبیعت، پنجمین سایت، 3 اسفند 99 در شیراز به عنوان اولین دکل استانی و ششمین سایت، 19 اسفند 99 در جزیره کیش، راه‌اندازی شده بود.
*جدال 1400 بر سر 5G
به نظر می‌رسد با توجه به جذابیت‌ها و کاربردهای گسترده این فناوری، جدال ایرانسل و همراه‌اول بر سر توسعه 5G در نقاط مختلف کشور در ماه‌های آینده و سال جاری، همچنان ادامه داشته باشد. در این خصوص، مشترکانی که گوشی‌های تلفن‌همراه آنها از 5G پشتیبانی می‌کند، در نقاط تحت پوشش قادر به استفاده از این فناوری اینترنتی هستند. سایر مشترکان که گوشی 5G ندارند، از طریق مودم و سرویس وای‌فای می‌توانند از این فناوری استفاده کنند. این در حالی است که اگرچه هنوز تا فراگیر شدن شبکه‌هاي 5G در کشور زمان زيادي باقی است، با اين حال کميسيون اروپا در حال برنامه‌ريزي براي توسعه نسل بعدي اين فناوري یعنی 6G است!
*آمار اپراتورها درباره پوشش جمعیتی
پوشش جمعیتی شهرها، روستاها و جاده‌ها نیز به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه و رقابتی بین اپراتورهاست که در این زمینه، با درنظر گرفتن پایین‌ترین سطح تکنولوژی، تا پاییز 99، همراه‌اول حدود 97درصد، ایرانسل حدود 87درصد و رایتل حدود 58درصد جمعیت کشور را تحت پوشش قرار می‌دهند. جدول زیر، بیانگر وضعیت پوشش‌دهی اپراتورها در سطح کشور است.
وضعیت پوشش جمعیتی (شهری، روستایی، جاده‌ای) با توجه به اپراتور و پایین‌ترین سطح فناوری (تا پاییز 1399)
| ردیف | نام اپراتور | تعداد شهرهای
تحت پوشش |
تعداد روستاهای
تحت پوشش |
درصد پوشش
جمعیتی |
کیلومتر جاده‌های
تحت پوشش |
| 1 | همراه‌اول | 1,323 | 44,918 | 96.9 | 82,146 |
| 2 | ایرانسل | 1,314 | 18,885 | 87.21 | 64,066 |
| 3 | رایتل | 458 | 666 | 58.4 | 27,563 |
*آمار اپراتورها درخصوص توسعه ارتباطات پهن‌باند
شاخص مهم دیگر در زمینه وضعیت اپراتورهای تلفن همراه، توسعه ارتباطات پهن‌باند به‌خصوص ارتباطات سیار است. در این زمینه، طبق آمار رسمی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، ضریب نفوذ ارتباطات پهن باند سیار شامل فناوری‌های 3G و 4G در اپراتورهای همراه‌اول، ایرانسل و رایتل، تا آخر پاییز 99، حدود 92.5درصد با رقمی نزدیک به 78 میلیون مشترک است که دو اپراتور رقیب، آمار نزدیکی نسبت به همدیگر دارند.
همراه‌اول با حدود 39میلیون مشترک، در ردیف اول، ایرانسل با حدود 36میلیون مشترک در ردیف دوم ورایتل با حدود 3.5میلیون مشترک در رتبه سوم قرار دارند. همراه‌اول در این حوزه، رتبه نخست را دارد. همچنین طبق این گزارش، ضریب نفوذ ارتباطات پهن‌باند ثابت شامل فناوری‌های XDSL، FTTX، Wi-Fi و TD-LTE، برابر با 11.64درصد و حدود 9میلیون و 800هزار مشترک است. جدول زیر درخصوص وضعیت توسعه ارتباطات پهن‌باند سیار، بیانگر ضریب نفوذ و آمار مشترکان این حوزه است.
جدول توسعه ارتباطات پهن‌باند سیار (تا پاییز 1399)
| ردیف | اپراتور | نوع فناوری | تعداد مشترک |
| 1 | همراه‌اول | 3G | 11,556,757 |
| 4G | 27,224,809 | ||
| جمع کل | 38,781,566 | ||
| 2 | ایرانسل | 3G | 7,800,776 |
| 4G | 27,805,800 | ||
| جمع کل | 35,606,576 | ||
| 3 | رایتل | 3G | 849,877 |
| 4G | 2,468,866 | ||
| جمع کل | 3,318743 | ||
| جمع ارتباطات سیار | 77,706,885 | ||
| ضریب نفوذ (درصد) | 92.47 | ||
آمار رسمی وضعیت اپراتورهای موبایلی، بیانگر ضریب نفوذ بالای تلفن همراه و اینترنت در کشور و رقابت تنگاتنگ فیروزه‌ای‌پوشان و زردپوشان دو اپراتور رقیب است و بنفش‌پوشان رایتل نیز در کنار این دو حریف قدرتمند، فعالیت می‌کند. توسعه ارتباطات موبایلی و اینترنتی توسط اپراتورهای تلفن همراه در حالی است که با ورود به سال جدید و تداوم فشارهای اقتصادی بر اقشار جامعه، مصوبه مجلس مبنی بر افزایش 10درصدی مالیات اپراتورها به منظور ایجاد و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی، که اواخر اسفند سال گذشته توسط شورای نگهبان تایید شد، نگرانی برای افزایش قیمت بسته‌های اینترنت را در سال 1400 افزایش داده است. در این خصوص، هرچند وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و ريیس مرکز ملی فضای مجازی، این مصوبه را موجب گرانی شدید اینترنت دانسته‌اند اما برخی نمایندگان مجلس وعده داده‌اند اینترنت گران نمی‌شود. به هر حال، رقابت نفس‌گیر بین ایرانسل و همراه‌اول درخصوص سهم بازار و توسعه فناوری‌ها به‌خصوص 5G در سال 1400، در لیگ برتر تلفن همراه، همچنان ادامه دارد. چه کسی صدرنشین خواهد شد؟!
