عباس پورخصالیان – دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدنِ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی‌روز 28/09/1401، گزارش “آمادگی سیاست گذاری برای نسل سوم وب” را منتشر کرد.
یادداشت حاضر، نقد گزارش مذکور نیست بلکه با الهام گرفتن از آن گزارش، حاوی نکاتی -به نظرم مهم- در مورد web3 است؛ بخصوص برای کسانی که گزارش مذکور را هنوز نخوانده‌اند.
- چند نکته دربارۀ پیشینه، حال و آیندۀ وب
1- منظور از «نسل سوم وب» در گزارشِ “آمادگی سیاست گذاری برای نسل سوم وب”، در اصل “وب3” است که شیوۀ نگارش نام آن به انگلیسی: web3 است.
2- “وب3″، برخلاف اینترنت متمرکز کنونی، فراهم آورندۀ اینترنتی غیرمتمرکز است.
3- می‌دانیم که زیرساخت هر شبکۀ غیر متمرکز، فدکت (فناوری دفتر کل توزیع شده: DLT یا همان زنجیرۀ بلوکی: Block chain) است پس زیرساخت “وب3″، نیز DLT یا Distributed Ledger Technology است.
4- شیوۀ نگارش یا رسم خط فناورهایِweb3 (به خط فارسی: “وب3”) و Web 3.0 (به خط فارسی “وب 3.0”) هر کسی را می‌فریبد زیرا تقریباً شبیه همَ به نظر می‌آیند؛ ولی تفاوت‌های مهمی نسبت به دیگر دارند، هرچند پس زمینۀ آن دو: همان وبِ نوآوری شده توسط تیم برنرز لی در سال 1991 یعنی Web 1.0 (به شیوۀ نگارش فارسی: “وب 1.0”) است.
5- کاربران اینترنت تاکنون با چهار نوع وب آشنا شده‌اند: Web 1.0، Web 2.0، Web 3.0 و web3!
لذا برای تفکیک هریک از وب‌های مذکور از یکدیگر باید به نکات زیر توجه داست:
- “وب 1.0” یک وب ایستا (static) است؛ ولی وب “2.0” ، وبی پویا (dynamic)!
وب 1.0، برای ارایۀ اطلاعات یکطرفه (از سوی فرستنده، قابل نوشتن و از سوی گیرنده فقط قابل خواندن) طراحی شده بود ولی وب 2.0 همچنین برای مبادلۀ اطلاعات (به صورت دوطرفه) مناسب است.
“وب 1.0” برای ارایۀ اطلاعات خطی (linear information) طراحی شده بود، ولی “وب 2.0” همچنین برای ارایۀ اطلاعات غیر خطی (nonlinear information) مناسب است. [اطلاعات خطی، محتوایی ست که به هنگام ترسیم روی یک نمودار، یک خط مستقیم ایجاد می‌کند و اطلاعات غیر خطی، نیز محتوایی‌ست که به هنگام ترسیم روی یک نمودار، یک منحنی ایجاد می‌کند.
برخلاف “وب 1.0” و “وب 2.0” که وب‌هایی مناسب برای طرح پرسش از سوی کاربران و اخذ پاسخ از سوی سرورها نبودند، “وب 3.0” وبی معناشناختی (a semantic Web) و مناسب برای طرح پرسش بجای جستجوی کلیدواژه است.
6- کوتاه مدت پس از طرح “وب 3.0″، بجای آن که “وب 4.0” مطرح شود، نوع ارتقاء یافتۀ “وب 3.0” یعنی web3 معرفی شد. در حالی که سه نوع وب دیرآشنا، یعنی: Web 1.0، Web 2.0و Web 3.0 یک اینترنت متمرکز (Centralized Internet) – همین اینترنتی را که اکنون با آن سروکار داریم- به وجود می‌آورند، اما web3 به مرور زمان، فراهم آورندۀ اینترنت غیر متمرکز است.
7- فناوری‌های Web 1.0، Web 2.0و Web 3.0 به این لحاظ فراهم آورندۀ اینترنت متمرکز هستند که هر سرور، پاسدار و ذخیرکنندۀ همۀ داده‌های تولیدشده توسط کاربران متصل به خود است؛ یعنی هر سرور، داده‌های کاربران متصل به خود را رأساً ذخیره می‌کنند و درنهایت یک Big Data (“بزرگ داده”) بوجود می‌آورد. چنین اینترنتی به این دلیل “متمرکز” است که “بزرگ داده”های آن، متمرکز هستند یعنی کاربران، هیچ سهمی در مالکیت Big Data ندارند؛ بلکه دارندگان سرورها، مالکان Big Dataها هستند.
8- برعکس: اینترنت غیرمتمرکز (Decentralized Internet)! – اینترنتی برآینده که بخصوص ما ایرانیان در کویر جامعۀ اصلاعات کنونی مان هنوز با آن سروکاری عملی نداریم و فقط نظراً باید به آن بپردازیم!
فناوری web3 به این دلیل فراهم آور اینترنت غیر متمرکز است که «بزرگ داده»ها غیر متمرکز می‌شوند و هر کاربر، «بزرگ داده» ای عین «بزرگ دادۀ» سایر کاربران را در اختیار دارد. چنین اینترنت غیر متمرکزی، منوط و متکی به چندین شبکۀ همتا به همتا است، به طوری که هر شبکه توسط اجتماعی از تک تک اعضای شبکۀ همتا به همتا ساخته می‌شود و توسعه می‌یابد و به موجب آن، هیچ نهاد واحدی هرگز کنترل مرکزی شبکه و درنتیجه: هرگز مهار شبکه‌های تشکیل دهندۀ اینترنت غیر متمرکز را در اختیار ندارد.
9- اینترنت متمرکز را می‌توان “شبکۀ حکمرانی سرورها (“خدمتگذاران”) بر کلاینت‌ها (خدمت خواهان) تلقی کرد، در حالی که اینترنت غیر متمرکز، جامعۀ کاملاً دموکراتیک شبکه وندان (Netizens) است.
10- روساخت اینترنت غیرمتمرکز را فناوری‌های برآینده (emerging technologies) تشکیل می‌دهند؛ مثل: متاورس، رمزارز دیجیتالی، GPT-3 [برای درک GPT-3 نک: https://en.m.wikipedia.org/wiki/GPT-3 و برای کار با آن نیز رجوع کنید به وبگاهِ: character.ai]، FinTech، InsureTech، RiskTech، RegTech، LawTech، MedTech، HealthTech، دی-فای (Decentralized Finance: DeFi)، هوش مصنوعی، NFT و بسیاری دیگر از فناوری‌های برآینده تشکیل می‌دهند و زیرساخت آن را – همان طور که گفته شد- فدکت! [اصطلاح «فناوری‌های برآینده» را که در اصل معادلِ emerging technologies است، مترجمان ما “فناوری‌های نوظهور” ترجمه کردهاند که نادرست است. زیرا فناوری برآینده، به فناوری یی اطلاق می‌شود که تازه نشانه‌ای از خود بروز داده و هیبت خود را ذره-ذره در مراکز تحقیق و توسعه به مرور زمان پدیدار خواهد کرد].
11- تمام روساخت web3 را فناوری‌های برآینده تشکیل می‌دهند و خود web3 نیز اینترنت برآینده (emerging Internet به حساب می‌آید).
12- ترس‌هایی تاکنون توسط برخی از منتقدانِweb3 ، ابراز شده است. منتقدان، web3 را بخشی از حباب رمزارزها و گسترش دهندۀ روندهای مبتنی بر پول دیجیتالی می‌دانند. آنها به‌خصوص NFTها را بیش از حد مضر قلمداد می‌کنند. برخی از منتقدان نگرانی‌هایی را در مورد تأثیر زیست‌محیطی ارزهای دیجیتالی و NFT مطرح کردهاند.
یک توضیح در مورد GPT-3 : اختصارِ GPT از سرواژه‌های Generative Pre-trained Transformer ساخته شده و عدد 3 اشاره به نسل سوم فناوری مربوط دارد. فناوری GPT-3 دیالوگ انسان با ماشین را امکان پذیر کرده است. کیفیت متن تولید شده توسط GPT-3 به حدی بالا است که تعیین این که آیا متن توسط انسان نوشته شده یا خیر، دشوار است.
این فناوری دارای مزایا و خطرات است. سی و یک محقق و مهندس هوش مصنوعی باز (اوپن ای‌آی) مقاله اصلی خود را در ۲۸ می۲۰۲۰ درباره GPT-3 معرفی کردند. آنها در مقاله خود در مورد خطرات احتمالی GPT-3 هشدار دادند و خواستار تحقیق برای کاهش خطرات آن شدند. دیوید چالمرز، فیلسوف استرالیایی، GPT-3 را «یکی از جالب‌ترین و مهمترین سیستم‌های هوش مصنوعی تولید شده تا به حال» توصیف کرده است.
در مورد GPT-3 شایان ذکر است که: مایکروسافت در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۰ اعلام کرد مجوز استفادۀ «انحصاری» از GPT-3 را دریافت کرده است. دیگران هنوز می‌توانند از واسط برنامه‌نویسی کاربردی عمومی برای دریافت خروجی استفاده کنند، اما فقط مایکروسافت به مدل اصلی GPT-3 دسترسی دارد. لذا تا وقتی که فناوری GPT-3 انحصاراً در مالکیت مایکروسافت است، نمی‌توان از آن در اینترنت غیر متمرکز استفاده کرد! اما اگر نگارش‌های جدیدی از آن در آینده عرضه شوند، این امکان وجود دارد که بتوان آنها را در اینترنت غیرمتمرکز هم به کار گرفت.
13- پیش از این، در یادداشت‌های قبلی ام در مورد HealthTech نوشته بودم که با فناوری سلامت، بخش اقتصادی نسبتاً نویی در حوزۀ صنعت فَدَکت باز شده است که بخصوص در عصر رژیم جهانی کرونا، باعث و بانیِ تشکیل بزرگترین مجتمع شرکت‌های نرم‌افزاری متخصص در زمینۀ فَدَکت و فناوری‌های زنجیرۀ بلوکی در جهان شده و در این روزهای پساکرونایی، بخشی پُردرآمد، آینده ساز و بسیار پُر جُنب و جوش و مفید برای پژوهش در حوزۀ فناوری سلامت است.
14- یکی از این مجتمع‌های شرکتی بزرگ در حوزۀ فناوری سلامت، تشکیلاتی است که پلت‌فُرم «می پازا (MiPasa)» را برای سازمان بهداشت جهانی، راه‌اندازی کرده است. پیشتر در همین هفته‌نامه نوشته بودم که: پلت‌فُرم “می‌پازا” در نهم فروردین 1399 با مشارکت شرکت‌های بزرگ فعال در حوزۀ فَدَکت به‌منظور اشتراک‌گذاری داده‌های مرتبط با همه‌گیری ویروس کرونای جدید، ازقبیلِ: شرکت فناوری آی.بی.اِم، شرکت رایانه‌ای اُراکل، شرکت زنجیرۀ بلوکیِ بنگاهیِ “هاسرا” Hacera و شرکت فناوری اطلاعات مایکروسافت راه‌اندازی شده است (نگاه کنید به مقالۀ «می‌پازا، بزرگراه اطلاعات جهانی همه‌گیری کووید-19»، مورخ 23 فروردین 1399 منتشر شده در شمارۀ 943 عصر ارتباط، ص 3)].
15- در پایان، بر این نکته باید تأکید کرد که [بر اساس گزارش “آمادگی سیاست گذاری برای نسل سوم وب”، منتشر شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس] بسیاری از کشورهای جهان در قاره‌های آمریکا، اروپا و آسیا هم اکنون در حال استفاده از مرورگرهای web3 و توسعۀ کاربردهای اینترنت غیر متمرکز هستند و تعدادی از آنها به تنظیم مقررات و قانون گذاری لازم در این حوزه روی آورده‌اند، تا خود را برای پژوهش بیشتر در مورد اینترنت غیر متمرکز، توسعۀ فراگیر روساخت‌های web3 و بهره برداری بهتر از آنها آماده می‌کنند و ما؟ (یا من؟)- در حال ابهام زدایی از ماهیت Web 3.0 و web3 هستیم (یا هستم) و نشان دادنِ اهمیت سیاست گذاری برای مواجهه با آثار web3.
