علی شمیرانی
(توضیح عصر ارتباط: از حدود یک سال قبل اخبار زیادی از ادعاهای متعدد مبنی بر راه‌های عبور قطعی از فیلترینگ و اختلال اینترنت از سوی شرکت‌های مختلف منتشر شده است که در اکثر موارد مشخص شده این موارد نه تنها دروغ بوده بلکه بیشتر جنبه تبلیغاتی برای این شرکت‌ها داشته و با استفاده از شرایط خاص به دنبال فرصت‌های دیده شدن، جذب مشترک، سرمایه‌گذار و یا دریافت منابع مالی از سوی دولت‌ها و سازمان‌های خصوصی و حتی امنیتی و با هدف نفوذ بیشتر در نقاط خاصی از جهان بوده‌اند.
در این میان و در پوشش حمایت از کاربران، آزادی بیان و مقابله با سانسور، اهدافی نظیر جاسوسی از کاربران، استفاده از دستگاه‌های آلوده شده در کشورهای هدف به منظور حملات سایبری و عملیات‌های خرابکارانه، ترویج اخبار جعلی و … از جمله احتمالات جدی، بلقوه و پنهان محسوب می‌شود.)
با این مقدمه و همزمان با افزایش میزان خاموشی یا قطعی اینترنت، اکنون شرکت امنیت سایبری eQualitie مدعی شد راهی را کشف کرده تا اخبار آنلاین سانسورشده را در سیگنال‌های تلویزیون ماهواره‌ای پنهان کند.
به گزارش وایرد (wired)، سال‌های سال است که کشورهای محدودکننده اینترنت، در رقابت برای ایجاد دیوارهای بلند اینترنتی با همدیگر رقابت می‌کنند. البته شهروندان آنها همزمان با این دیوارها، نردبان‌های بلندتری می‌سازند. هرچه فیلتر، بیشتر و اینترنت، مسدودتر شود، مردم راه‌حل‌های فنی هوشمندانه‌تر برای عبور از سانسور پیدا می‌کنند اما شواهد فزاینده نشان می‌دهد بسیاری از کشورها، دسترسی به اینترنت را به طور کامل قطع می‌کنند و این خاموشی‌ها می‌توانند دائمی شوند.
- اسب تروا و سانسور اینترنت
یک تیم پژوهشگر امنیت سایبری مدعی است راه هوشمندانه جدیدی برای مقابله با خاموشی اینترنت ابداع کرده است: «یک اسب تروا!»
این مسیر، به طور خاص، یک فید (خوراک) ماهواره‌ای طراحی‌شده، مشابه یک ایستگاه تلویزیونی است که محموله اخبار و اطلاعات بدون سانسور را حمل می‌کند. این، یک راه‌حل مخصوص و ظاهرا قدیمی، برای یک مشکل بسیار مدرن است.
در این گزارش ادعا شده این برنامه که eQsat نام دارد، تست شده و آماده است هنگام قطعی دوباره اینترنت، در اوکراین تحت اشغال روسیه، ایران یا دیگر کشورهای مشابه، وارد عمل شود.
شرکت امنیت سایبری eQualitie، مدعی است سال‌ها تلاش خود را صرف توسعه ابزارهای طراحی‌شده برای جامعه مدنی در کشورهای دارای فیلترینگ تهاجمی اینترنت کرده است و ادعا دارد مرورگر موبایل آن، کاربران را به اینترنت آزاد متصل می‌کند و محتوا را همتا به همتا ارائه می‌دهد. هنگامی که یک وب‌سایت خاص مسدود می‌شود، این مرورگر یک کپی از وب‌سایت ارائه‌شده توسط کاربر دیگری که می‌تواند به طور معمول به سایت دسترسی داشته باشد، می‌گیرد.
البته نقطه ضعف آن، مانند تمام سرویس‌های همتا به همتا، این است که برای ارائه محتوای مسدودشده، به ارتباط با دنیای خارج نیاز دارد و هنگام خاموشی کامل اینترنت، ارتباطات همتا به همتای آن نیز قطع می‌شود.
راه‌حل‌های غیرقابل اعتماد برای حل این مشکل وجود دارد. در برخی موارد، اینترنت تلفن همراه و وای‌فای را می‌توان در منطقه‌ای که اینترنت در آنجا قطع شده، توزیع کرد. به طور مثال، برنامه‌هایی برای پخش سیگنال تلفن همراه یا وای‌فای از فنلاند به روسیه وجود دارد. در کره‌شمالی، بالن‌هایی که به کلیدهای USB (Ian keys) متصل شده، اخبار و سرگرمی را به یکی از کشورهایی که به شدت در جهان سانسور شده، منتقل می‌کنند. با این حال، سیگنال‌های سلولی را می‌توان مسدود، پایانه‌های استارلینک را می‌توان موقعیت‌یابی و بالن‌ها را می‌توان رهگیری کرد.
- راه‌حل: استگانوگرافی!
جیسون راکس به وایرد می‌گوید: بهترین راه برای انتقال اطلاعات به یک کشور بسته و محدود، بدون دستگیر شدن یا خنثی شدن، استگانوگرافی (پنهان‌نگاری) است؛ یعنی استتار کردن اطلاعات در یک پیام دیگر. بنابراین eQsat در پی پاسخ به این سوال است که: «چگونه می‌توانید پیام‌ها را بیشتر ترکیب کنید؟»
راکس و تیم eQualitie، فضایی را در ماهواره‌های تجاری، اجاره و کانال تلویزیونی خود را به گیرنده‌های ماهواره خانگی در سراسر آسیا و آفریقا معرفی کردند. با این حال، هر کس کانال را روی یک کلید USB ضبط کند، متوجه می‌شود که یکی از آهنگ‌های صوتی، یک فایل فشرده است که در رایانه استخراج می‌شود و حاوی اطلاعات زیادی است.
راکس می‌گوید: «این مکانیزمی است که ما برای دوباره پر کردن اطلاعات از بیرون ایجاد کردیم. ما با ده‌ها سازمان خبری همکاری کردیم تا یک عکس فوری از سایت‌های آنها بگیریم که بسیار شبیه به آرشیو اینترنت است. در واقع، ما نسخه‌ای از سایت آنها را نگه‌می‌داریم. ما آنها را به صورت روزانه، فصلی یا با هر مبنای دیگر، به‌روز می‌کنیم و این، برای همه سایت‌های روسیه و اوکراین، تقریبا 1.5 گیگ داده جواب می‌دهد.» این داده‌ها، پس از استخراج، می‌توانند به شبکه BitTorrent وارد شوند و کش را برای مرورگر خود به‌روز کنند.
به طور کلی، این تاکتیک بسیار ایمن است. مسدود کردن سیگنال های ماهواره‌ای، دشوار و غیرقابل اعتماد است. روسیه یک سلاح ضدماهواره‌ای را در سال 2021 آزمایش کرد اما بعید است چنین سلاحی را در ماهواره‌های پخش تجاری مستقر کند. با توجه به اینکه سیگنال به میلیون‌ها خانوار ارسال می‌شود، تعیین دقیق اینکه چه‌کسی واقعا به اسب تروا دسترسی دارد، دشوار است.
مخاطره‌آمیزترین بخش فرایند، آپلود اطلاعات در شبکه بیت‌تورنت (BitTorrent) است. (شبکه بیت‌تورنت، یک پروتکل اشتراک‌گذاری فایل همتابه‌همتا (P2P) با توکن BTTC است.) از این‌رو، eQualiti ماشین‌هایی راه‌اندازی کرده که مجهز به گیرنده‌های ماهواره‌ای است و به طور خودکار، پخش را دریافت، فایل مخفی را استخراج و اطلاعات را در شبکه، آپلود می‌کند.
راکس می‌گوید: «می‌خواستیم مطمئن شویم افرادی که داوطلبان و شرکای ما در آن کشورها هستند، وقتی آنها را در شبکه ذخیره می‌کنند، افشا نشوند و لو نروند.»
این عملیات پیچیده، نسبتا ارزان است و فقط ده‌ها هزار دلار برای خدمت به یک منطقه جغرافیایی گسترده، هزینه به دنبال دارد اما محدودیت‌هایی نیز دارد. به طور مثال، برای شروع، فقط امکان ارتباط یک‌طرفه را فراهم می‌کند. راکس توضیح می‌دهد که تلاش کاربران در داخل کشور آسیب‌دیده برای پخش مجدد اطلاعات از طریق برنامه eQsat، آنها را به شدت آسیب‌پذیر می‌کند. او می‌گوید: «در میانمار، خانه به خانه، برای یافتن ماهواره بازرسی می‌کنند.»
راکس و تیم وی، همچنین برای یافتن ارائه‌دهنده ماهواره که مایل به میزبانی کانال اسب تروا (اسب تروجان) آنها بود، با مشکلاتی مواجه شدند.
راکس می‌گوید که ارائه‌دهنده فعلی آنها (وایرد، نامی از آن نمی‌برد، زیرا می‌تواند امنیت پروژه را به خطر بیندازد) درباره پروژه سهل‌گیر بوده و دیگران به مراتب، نسبت به شرکت، خصمانه‌تر بودند.
وایرد قبلا گزارش داده بود که چگونه اپراتور ماهواره‌ای اروپایی یوتل‌ست، همچنان به پخش شبکه‌های تبلیغاتی روس ادامه می‌دهد؛ حتی در شرایطی که فعالان، خواستار جایگزینی آنها با رسانه‌های مستقل روسیه هستند. در میانمار، شرکت مخابراتی نروژی Telenor، که با تقاضای فزاینده حکومت نظامی حاکم برای نظارت بر مشتریان خود مواجه شد، تصمیم گرفت شرکت تابعه محلی خود را به یک خریدار محلی بفروشد.
راکس تصریح می‌کند که این کشورها ممکن است در نهایت، به این تاکتیک عاقلانه دست پیدا کنند و راهی بیابند که آن را خنثی کنند.
وی می‌گوید: «این موضوع، همیشه به صورت یک بازی موش و گربه باقی خواهد ماند. منظورم این است که هرگز متوقف نخواهد شد. به همین دلیل، همواره باید آماده باشید.»
- ایده‌های الهام‌بخش اما غیرعملیاتی!
قسمتی از برنامه eQsat، از مقاله استیون فلدشتاین، یکی از اعضای ارشد برنامه دموکراسی، تضاد و حکومت در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، در سال 2021 الهام گرفته شده است. در این مقاله، فلدشتاین هشدار داده که خاموشی‌های موقت، احتمالا مکرر می‌شوند اما ممکن است خاموشی‌های دائمی آینده در راه باشند.
فلدشتاین می‌نویسد: «خاموشی اینترنت، تاکتیک مطلوب دولت‌ها برای عقب راندن تظاهرات، تحکیم کودتای نظامی یا قطع ارتباط مناطق درگیری با بقیه جهان است. تعابیری مانند «دیوار آتش بزرگ» (Great Firewall) در چین، «فیلترینگ» (filternet) در ایران و «اینترنت مستقل» (sovereign internet) در روسیه، همگی نشانه‌هایی از تغییر رو به رشد به سمت کنترل دولتی اینترنت است. دولت‌های بلاروس، مصر، عربستان سعودی، ترکمنستان، تایلند، میانمار، گابن و کشورهای دیگر نیز در همین مسیر حرکت می‌کنند.
به گفته فلدشتاین، حتی زمانی که این تعطیلی‌ها، مکرر و پیچیده‌تر می‌شوند، دموکراسی‌ها به طور فزاینده از ناتوانی ظاهری خود برای کمک به شهروندان به منظور غلبه بر کنترل اینترنت ناامید می‌شوند. او مجموعه‌ای از راه‌حل‌ها، اعم از اثبات‌شده و گمانه‌زنی را شناسایی کرد. اکنون برنامه‌هایی برای پرواز بالن‌های مجهز به وای‌فای بر فراز کوبا یا ماهواره‌های مهاجم و نیز پیشنهادهایی درباره توزیع اینترنت در کشورهایی که اینترنت را قطع کرده‌اند، وجود دارد. با این حال، فلدشتاین معتقد است این راه‌حل‌ها غیرکاربردی و گران هستند و بعید است عملیاتی شوند.
معتبرترین شبکه خصوصی مجازی (VPN) به کاربران اجازه می‌دهد از فایروال‌های دولتی عبور کرده و از فیلتر دولتی فرار کنند. همچنین سرورهای اختصاصی به کاربران اجازه می‌دهد به طور کلی، خارج از اینترنت کنترل‌شده، فعالیت کنند.
فلدشتاین به وایرد می‌گوید: «واقعا یک اکوسیستم نوآوری قوی وجود دارد اما احتمالا مشکل بزرگ‌تر این است که حتی اگر راه‌حل‌های هوشمندانه برای فرار از نوآوری‌های دولتی ارائه کنید، معلوم نیست تا چه حد با استقبال عمومی مواجه شوید.»
در این میان برنامه‌هایی مانند فیلترشکن‌ها نیز وجود دارند اما مساله این است که روش‌ها و ابزارهای مذکور نیز، اکنون به شدت توسط کشورهای محدودکننده اینترنت، هدف قرار گرفته و مقابله این کشورها، تاثیر زیادی داشته؛ به‌گونه‌ای که معمولا وقتی قطع شدن کامل اینترنت رخ می‌دهد، این ابزار نیز قطع می‌شوند.
- 138 روز، 80 قطعی، 21 کشور
فلدشتاین می‌گوید: «شما قربانی موفقیت خود می‌شوید: هرچه مردم بیشتر به ابزار خاصی روی بیاورند، مقامات نیز بیشتر راه‌هایی برای هک آن پیدا می‌کنند.»
از زمانی که او مقاله خود را در سال 2021 منتشر کرد، می‌گوید که سابقه متفاوتی از تشدید کمپین علیه این نوع سانسور وجود دارد. کشورهای محدودگر، قوی‌تر شده‌اند اما کشورهای دموکراتیک به راه خود ادامه داده‌اند، با این حال، پیشروی نکرده‌اند.
فلدشتاین می‌گوید: «هیچ‌کس واقعا مشکل را حل نکرده است. این، مشکلی نیست که واقعا بتوان آن را حل کرد.»
در 138 روز اول سال جاری، گروه حقوق دیجیتال AccessNow تخمین می‌زند که 80 قطعی اینترنت در 21 کشور رخ داده است.
فلدشتاین می‌گوید اما تمام کاری که طرفداران اینترنت آزاد می‌توانند انجام دهند این است که به نوآوری ادامه دهند.
راکس نیز اعتراف می‌کند راه‌حل آنها یک گلوله نقره‌ای نیست.
او می‌گوید: «این، یک شروع است. باید سعی کنید وقتی پرده‌ها پایین می‌آیند، منفذهایی در آنها ایجاد کنید.»
