بر اساس آخرین گزارش رشد دیجیتال 2024 که توسط شرکت‌های اجتماعی، Meltwater و Datareportal جمع‌آوری شده است، واتس‌اپ، وی‌چت، Facebook Messenger و تلگرام با اختلاف زیاد نسبت به بقیه رقبا محبوب‌ترین برنامه‌های پیام‌رسان هستند. آنها با هم، تقریباً پنج میلیارد کاربر فعال ماهانه را ترکیب می‌کنند.
به گزارش عصر ارتباط در حالیکه رشد اینستاگرام با عدد سرسام‌آور از 1.1 میلیارد کاربر در اکتبر 2020 به بیش از 2 میلیارد کاربر تا ابتدای سال 2024 رسیده است، اما زمانیکه صحبت از سرعت افزایش کاربران می‌شود، آمارها نشان می‌دهد پیام‌رسان تلگرام از 550 میلیون کاربر فعال در سال 2020 اکنون از مرز 900 میلیون کاربر فعال در دنیا عبور کرده و سریع‌ترین رشد را در میان پیام‌رسان‌های دنیا داشته است.
جدیدترین رتبه‌بندی 11 پیام‌رسان بزرگ و پرکاربرد دنیا به این شرح است:
- واتس‌اپ – 2.4 میلیارد کاربر
- فیسبوک مسنجر –1 میلیارد کاربر
- وی‌چت –2 میلیارد کاربر
- تلگرام – 900 میلیون کاربر
- وایبر – 823 میلیون کاربر
- اسنپ‌چت – 347 میلیون کاربر
- لاین – 178 میلیون کاربر
- دیسکورد – 170 میلیون کاربر
- QQ – 57 میلیو کاربر
- کاکائوتاک – 49 میلیون کاربر
- سیگنال – 40 میلیون کاربر
اگرچه تقریبا تمامی پیام‌رسان‌های پرکاربر دنیا در ایران مشمول فیلترینگ هستند، اما بررسی میزان نفوذ پیام‌رسان‌های بومی و خارجی در کشورهای مختلف از سوی کاربران متغیر است.
در حال حاضر WhatsApp پیشروترین برنامه پیام‌رسان در بیش از 60 کشور جهان است و در کشور برزیل با بیش از 98 درصد پیام‌رسان کاملا غالب در این کشور است و بعد از آن هند ایتالیا، آرژانتین، سوییس، فنلاند قرار دارند.
در همین حال از نظر دانلود ماهانه تلگرام با بیشترین سرعت بعد از واتس اپ قرار دارد و شتاب رقابت میان پیام‌رسان‌ها، دایما آمارها و رتبه‌بندی‌ها را جابه‌جا می‌کند.
موضوع قابل توجه دیگر در دنیای پیام‌رسان‌ها این است که در هر کشور رده‌بندی و میزان استفاده از پیام‌رسان‌ها متفاوت است. در برخی کشورها مثل چین و کره جنوبی، پیام‌رسان‌های بومی این کشورها رتبه اول استفاده را دارند و در باقی کشورهایی هم که از پیام‌رسان‌های آمریکایی و غیرآمریکایی استفاده می‌کنند، رده بندی استفاده‌ها متفاوت است.
برای مثال در حالیکه واتس اپ در دنیا رتبه نخست استفاده را دارد، میزان نفوذ این پیام‌رسان آمریکایی در خود آمریکا معادل 43درصد است و واتس‌اپ بعد از پیام‌رسان‌های فیسبوک، اینستاگرام و اسنپ چت در رتبه چهارم قرار گرفته و بعد از آن نیز وی‌چت، تلگرام، سیگنال، وایبر، Zello و TextNow قرار دارند.
- کدام کشورها پیام‌رسان بومی دارند؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد در حالیکه برخی کشورها از سال‌ها قبل پیام‌رسان‌های بومی خود را ساخته و توسعه داده‌اند، در برخی کشورها نظیر کره جنوبی و چین، پیام‌رسان‌های بومی رتبه نخست را دارند و سهم بسیار کمی از بازار خود را در اختیار پیام‌رسان‌های خارجی قرار داده‌اند.
اگرچه در برخی کشورهای اروپایی نیز که پیام‌رسان‌های بومی از سال‌های قبل ساخته و راه‌اندازی شده‌اند، سهم این پیام‌رسان‌ها در داخل این کشورها اندک است، اما اخبار گویای آن است که برخی از این کشورها در یک تغییر رویکرد و احتمالا در فاز نخست و جدید در حال الزام مقامات دولتی به استفاده از پیام‌رسان‌های بومی هستند که از آن جمله می‌توان به کشور فرانسه اشاره کرد.
با این مقدمه اما کدام کشورها پیام‌رسان‌های داخلی دارند؟
- فرانسه
بررسی‌ها نشان می‌دهد کشور فرانسه دو پیام‌رسان بومی یعنی Olvid و SKRED را دارد. همانطور که ذکر شد دولت فرانسه در تصمیمی جدید قصد استفاده الزامی کارکنان دولت از Olvid را دارد.
- آلمان
در آلمان نیز نام دو پیام‌رسانginlo و RandoChat به چشم می‌خورد.
- سوییس
Threema و TeleGuard نیز نام دو پیام‌رسانی هستند که سوییسی‌ها آن را ساخته‌اند. اگرچه اتحادیه اروپا با اتکا به قانون DMA که توضیح آن به شکل مشروح در هفته نامه عصر ارتباط آمده است، قصد دارد تا اتصال میان پیام‌رسان‌های کوچک و بزرگ را الزامی کرده و از این طریق هم به تقویت نمونه‌های داخلی و کوچک‌تر کمک کرده و هم از انحصار و وابستگی مطلق کاربران به پیام‌رسان‌های بزرگ بکاهد.
- روسیه
کشور روسیه نیز از سال‌ها قبل تلگرام را راه‌اندازی کرد. هرچند که مالک تلگرام به دلیل اختلافاتی که با دولت روسیه پیدا کرد از این کشور خارج شد. VK و OK نیز نام 2 پیام‌رسان دیگر روسیه است.
- چین
چین از سال‌ها قبل و بر اساس سیاست‌های دولت این کشور تقریبا جلوتر از دیگر کشورها اتکا به پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بومی را در دستور کار قرار داده است. در حال حاضر «وی چت» اصلی‌ترین و پرکاربردترین پیام‌رسان چینی‌هاست و آنطور که گزارش‌ها نشان می‌دهد، زندگی در چین بدون داشتن پیام‌رسان وی‌چت غیرممکن است و کاربران امکان دسترسی به انبوهی از خدمات دولتی و غیردولتی را نخواهند داشت. البته در برخی کشورهای دیگر نظیر مالزی نیز همین پیام‌رسان وی‌چت چین، پرکاربردترین پیام‌رسان است و همانطور که ذکر شد این پیام‌رسان سومین اپ پیام‌رسان پرکاربرد در دنیاست.
به جز وی‌چت، QQ، تن تن، دینگ تاک و … نیز از دیگر پیام‌رسان‌های بومی چین محسوب می‌شوند.
- کره جنوبی
کشور کره‌جنوبی نیز از سال‌ها قبل با راه‌اندازی پیام‌رسان بومی خود یعنی «کاکائوتاک»، همچون کشور چین، بازار کاربری پیام‌رسان‌ها را به رقبای خارجی نداده است و اکنون این پیام‌رسان کره‌ای توسط بیش از 98درصد جوانان و در مجموع بیش از 90درصد مردم کره‌جنوبی استفاده می‌شود.
- پاکستان
کشور پاکستان نیز خبر از راه اندازی پیام‌رسان اختصاصی خود با نام « Beep Pakistan» داد. سال قبل بود که امین الحق، وزیر فناوری اطلاعات پاکستان اظهار داشت که بیپ پاکستان داده‌های کاربران را در سرورهای محلی تحت نظارت هیئت ملی فناوری اطلاعات ذخیره می‌کند.
برنامه «بیپ پاکستان» توسط وزارت فناوری اطلاعات پاکستان با همکاری هیئت ملی فناوری اطلاعات این کشور (NITB) ایجاد شده است. آنطور که وزیر پاکستانی گفته این پیام‌رسان یک دوره آزمایشی خواهد داشت و پس از یک سال در اختیار عموم قرار خواهد گرفت.
- ایران
ایران نیز از دهه قبل کار راه‌اندازی چندین پیام‌رسان و شبکه‌اجتماعی بومی را در دستور کار داشته است و یکی از پرتعداد‌ترین کشورها از نظر داشتن پیام‌رسان‌های داخلی در دنیا محسوب می‌شود.
اگرچه در سال‌های قبل سیاست‌های دایما متغیری در این عرصه وجود داشت و گاه پیام‌رسان‌ها مورد حمایت قرار گرفته و بخشی از کاربران را جذب می‌کردند و گاه دچار افت و تعطیلی می‌شدند.
با این حال در دولت فعلی، ظاهرا حمایت جدی از پیام‌رسان‌های بومی در دستور کار است و علایمی از سست شدن این رویه و حمایت‌ها به چشم نمی‌خورد.
با این تفاسیر از سال‌های قبل تا کنون نام پیام‌رسان‌هایی همچون روبیکا، سروش +، ایتا، بله، گپ، آی گپ، نوا، چتزی، کمان، بالونت، رینگ، هدهد، آیوا، ویراستی، ویسپی و … به چشم می‌خورد.
اگرچه با فیلترینگ تلگرام در سال‌های قبل، انواع پوسته‌های تلگرامی موسوم به تلگرام بدون فیلتر نیز در ایران رسما عرضه شد که از آن جمله نمونه‌هایی نظیر‌هاتگرام و تلگرام طلایی بودند.
آنطور که مدیران برخی از پیام‌رسان‌های فعلی و فعال و همچنین مدیران وزارت ارتباطات می‌گویند، هدف از توسعه و گسترش این ابزارها صرفا ایران نبوده و پیام‌رسان‌های ایرانی به دنبال باز کردن پای خود به بازارهای خارجی و به ویژه کشورهای همسایه هم هستند.
در همین حال بر اساس نتایج آخرین نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان (ایسپا) که در تاریخ دوم بهمن‌ماه سال قبل منتشر شد 46.5 درصد مردم از «اینستاگرام» استفاده می‌کنند. 35.3 درصد از «واتس‌اپ»، 34.6 درصد از «تلگرام»، 25.2 درصد از «ایتا»، 24.1 درصد از «روبیکا» و 8.7 درصد نیز گفته‌‌اند از «بله» استفاده می‌کنند. میزان استفاده از سایر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی کمتر از 7 درصد بوده است.
- آینده پیام‌رسان‌های بومی
برای تحلیل آینده پیام‌رسان‌های بومی و اینکه کشورهای مختلف به سمت سیاست توسعه نمونه‌های داخلی خواهند رفت یا از نمونه‌های موجود خارجی استفاده خواهند کرد باید گفت، در این خصوص عوامل مختلفی همچون:
- افزایش بی‌رویه استقبال و کاربری از پیام‌رسان‌ها در دنیا،
- نمونه تجربیات موفق کشورهایی نظیر چین و کره‌جنوبی، (و البته تست اتصال متقابل پیام‌رسان‌ها در ایران)
- الزام اتحادیه اروپا به ایجاد امکان دسترسی متقابل میان پیام‌رسان‌های کوچک و غول‌های این عرصه،
- چرخش دولتمردان برخی کشورهای اروپایی به سمت استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی
- تلاش کشورها برای نگهداری و حفظ داده‌های ارزشمند در داخل کشورها و
- نبرد رسمی برخی کشورها در عرصه مجازی
زمینه برای رشد بیشتر انواع پیام‌رسان‌های ملی و بومی را بیش از پیش فراهم کرده و در آینده احتمال تغییر و تحول در آمار حکمرانی غول‌های پیام‌رسان جهانی بالاتر از گذشته است.
