امیر رمزعلی – هر چند فناوری NFT از چند سال قبل با روی کار آمدن فناوری بلاکچین پا به عرصه گذاشت اما تقریبا در اوایل سال میلادی 2021 بود که کلید واژه NFT بر سر زبانها افتاد و خیلی سریع بین بسیاری از فعالین بازار رمزارزها پخش شد. و از آن زمان به بعد بود که مدام اخبار فروش برخی از این NFTها (Non-Fungible Token) با قیمتهای میلیون دلاری از سوی خبرگزاریهای این حوزه منتشر میشد.
فروش NFT معروف مایکل وینکلمن (Michael Winkelmann) معروف به Beeple با قیمت نزدیک به 70 میلیون دلار تنها یکی از مواردی بود که در سال گذشته خبرساز شد.
وضعیت به نحوی پیش رفت که تا پایان سال 2021 حجم معاملات این توکنها به بیش از 17 میلیارد دلار نیز رسید. و هر شخصی میخواست با تبدیل یک تصویر jpeg به NFT و فروش آن به قیمت هزاران یا میلیونها دلار، در یک شب به ثروت برسد. اما سرنوشت همه NFTها به مانند «اِناِفتی» مایکل وینکلمن نشد و هم اکنون پس از یک سال، کمکم هیاهوی این بازار در حال فروکش کردن است.
اما به راستی NFTها چیستند؟ آیا هیجانی زودگذر بودند یا واقعا ارزشی پشت خود دارند؟ آیا کاربرد NFTها تنها محدود به خرید و فروش تصاویر میمونهای بیحوصله است؟ در این مطلب سعی در پاسخگویی به این سوالات داریم اما قبل از آن باید بدانیم که NFTها چیستند؟
ظهور اتریوم و معرفی دو استاندارد
برای اینکه درک کنید که اِناِفتیها دقیقا چیستند ابتدا لازم است فرق بین توکنهای مِثلی (fungible tokens) و توکنهای غیر مِثلی (non-fungible tokens) را بدانید. توکنهای مثلی، توکنهایی هستند که میتوانید یک واحد از آن را با واحدی دیگر معاوضه کنید بدون اینکه تغییری در ارزش آن به وجود بیاید. برای مثال ارزش یک واحد از رمزارز ETH در کیف پول شما هیچ تفاوتی با یک واحد از همان رمزارز در کیف پول دوستتان ندارد.
اما توکنهای غیر مثلی اینگونه نیستند و شرایط به گونهای است که از هر توکن غیر مثلی تنها یک واحد وجود دارد. در بلاکچین اتریوم توکنهای مِثلی با استاندارد ERC-20 و توکنهای غیر مِثلی با استاندارد ERC-721 ایجاد میشوند. البته امکان ساخت توکنهای غیر مِثلی یا همان NFTها در بلاکچینهای لایه اول دیگر نیز وجود دارد اما از آنجا که اکثر این توکنها تا به امروز در بلاکچین اتریوم ساخته شدهاند برای تشریح موضوع استانداردهای این بلاکچین را برای مثال آوردیم.
با این توضیحات مشخص میشود که ارزش یک NFT از کجا نشات میگیرد. درست حدس زدید. منحصر به فرد (unique) بودن عامل اصلی در ارزش دادن به یک توکن غیر مثلی است. به این معنی که توکن NFT که در دست شماست منحصر به فرد است و هیچ شخص دیگری آن توکن را ندارد.
اما برای بسیاری از کاربران سوال اساسی این است که وقتی تصویر یک اثر هنری یا یک اثر هنری دیجیتال در فضای اینترنت به راحتی میتواند کپی و بین میلیونها نفر پخش شود، دیگر داشتن NFT آن چه حُسنی دارد؟
پاسخ این است که تکنولوژی NFT برای این هدف نیامده تا از گردش آزاد اطلاعات جلوگیری کند، بلکه آمده تا مالکیت یک اثر هنری یا هر چیزی که در فضای بلاکچین به یک NFT تبدیل شده است را نشان دهد. برای مثال زمانی که شما NFT یک اثر هنری را دست دارید به این معنی است که مالکیت و تمام حقوق مادی و معنوی آن متعلق به شما است. به بیان سادهتر NFT، یک سند مالکیت از یک دارایی دیجیتال یا فیزیکی در دنیای واقعی است.
آیا NFTها ارزش سرمایهگذاری دارند؟
برای پاسخ به این سوال باید ابتدا بدانیم چه کسانی تا کنون وارد این حوزه شدهاند. گروه اول تا کنون دستهای از هنرمندان هستند که ظهور تکنولوژی NFT را فرصتی دیدهاند تا بتوانند آسانتر از آثار هنری خود کسب درآمد داشته باشند. چرا که تا قبل از ظهور فناوری بلاکچین، به لطف اینترنت و شبکههای اجتماعی میتوانستند آثار خود را به عموم مردم نشان دهند اما کسب درآمد از آنها آنچنان کار آسانی برایشان نبود.
حال اما با تبدیل آثار خود به NFT میتوانند به راحتی آن را به هر شخصی در سراسر جهان به فروش برسانند و هزینه آن را نیز به سرعت با رمزارزها دریافت کنند بدون آنکه به نهاد واسطی وابسته باشند.
حتی این امکان وجود دارد تا در خرید و فروشهای بعدی، درصدی از مبلغ فروش به صورت خودکار به خالق اثر تعلق گیرد. به این ترتیب مادامی که آن توکن غیر مِثلی خرید و فروش میشود صاحب اثر نیز از منافع مادی آن بهرهمند میشود؛ چیزی که تا قبل از این تکنولوژی به راحتی امکانپذیر نبود. با توجه به سادگی روند تبدیل یک اثر به NFT، قطعا فرصت بسیار خوبی در اختیار هنرمندان قرار گرفته تا کنترل کاملی روی آثار هنری خود داشته باشند و بتوانند از آنها درآمد نیز داشته باشند.
دسته دوم افرادی هستند که با قصد سرمایهگذاری اقدام به خرید این NFTها میکنند. با این نیت که این NFTها را در آینده به قیمتهای بالاتری به فروش برسانند.
باید بگوییم که اگرچه در دسته اول افرادی هستند که موفق عمل کردهاند؛ اما وضعیت برای سرمایهگذاران آنچنان خوب پیش نرفته است.
به گفته خانم کالین کش (Colleen Cash) از مدیران کمپانی artnet یکی از بزرگترین شرکتها در حوزه خرید و فروش آنلاین آثار هنری، بیش از 99 درصد NFTها در یک بازار ثانویه (secondary market) هیچ ارزشی ندارند. با مقایسه این موضوع با واقعیت میبینیم که این ادعا آنچنان بیراه هم نیست.
برای مثال در سال گذشته میلادی، جک دورسی (Jack Dorsey) بنیانگذار شبکه اجتماعی توییتر با تبدیل کردن اولین توییت خود به یک NFT، آن را به قیمتی نزدیک به 3 میلیون دلار به فروش رساند. مدتی بعد خریدار اثر با لیست کردن مجدد آن، قیمتی 48 میلیون دلاری برای آن تعیین کرد اما در نهایت بالاترین پیشنهاد خرید برای آن فقط 280 دلار بود.
با این اوصاف افرادی که در دسته دوم قرار میگیرند بهتر است قبل از سرمایهگذاری در این داراییها در تصمیم خود مجددا بازنگری داشته باشند.
آیا منافع NFT تنها برای خالقان اولیه آن است؟
برای پاسخ به این سوال بهتر است کمی از بالا به این فناوری نگاه کنیم. فناوری ایجاد توکن غیر مِثلی با این هدف نیامده تا تنها یک سری تصاویر خرید و فروش شوند. در حقیقت تکنولوژی NFT کاربردهای بسیار گستردهتری در زندگی امروزی میتواند داشته باشد و میتوانیم با جرات بگوییم در حال حاضر حتی به اندازه 5درصد نیز از پتانسیل آن استفاده نشده است. در صورت بالفعل شدن این قابلیتها تحولی بزرگ به وجود خواهد آمد. در این بخش به کاربردهای دیگر این فناوری در حوزههای دیگر میپردازیم.
صنعت املاک
صنعت املاک یکی از آن حوزههایی است که فناوری NFT میتواند در آن بسیار پر کاربرد باشد و آن بحث انتقال مالکیت از طریق NFT است. اسناد املاک میتوانند به صورت توکنهای غیر مثلی در بلاکچین ثبت شوند. تصور کنید ترکیب توکنیزه کردن سند یک ملک و قراردادهای هوشمند چه کاربردهای جذابی را به این صنعت خواهد آورد.
برای مثال به منظور خرید و فروش یک ملک، یک قرارداد هوشمند (smart contract) طراحی میشود و فروشنده توکن NFT خود که همان سند ملک است را به آن منتقل میکند. خریدار نیز مبلغ مورد نظر ملک را به هر میزان که در قرارداد تعریف شده از طریق رمزارز مورد نظر که آن هم از قبل مشخص شده است را به قرارداد هوشمند انتقال میدهد.
سپس این smart contract پس از چک کردن همه شرایط، به صورت خودکار و آنی پول ملک را به فروشنده و NFT ملک را به خریدار منتقل میکند. البته این تنها یک مثال ساده است و قراردادهای هوشمند در این حوزه با توجه به نیاز میتوانند بسیار پیچیدهتر نیز طراحی شوند.
با همه این جذابیتها اما هنوز ابهاماتی نیز وجود دارد. برای مثال آیا مراجع دولتی و قانونی کشورها این شکل از انتقال مالکیت را قبول دارند؟ یا در صورتی که مالک به هر دلیلی توکن NFT خود را به آدرس اشتباهی انتقال دهد تکلیف چیست؟
به این سوالات هنوز پاسخ دقیقی داده نشده است اما نشانهها حاکی از این است که حرکت به این سمت آغاز شده و در عمل نیز اجرا شده است.
جالب است بدانید در سال 2017 مایکل ارینگتون (Michael Arrington) بنیانگذار روزنامه آنلاین TechCrunch از طریق بلاکچین اتریوم و قرارداد هوشمند، یک آپارتمان را در شهر کیاِف (Kyiv) پایتخت اوکراین به قیمت 60 هزار دلار خریداری کرد که کل این مبلغ با رمزارز ETH پرداخت شد؛ و نکته جالبتر اینکه کل این پروسه از نظر دولت وقت اوکراین کاملا تایید شده و قانونی بوده است. در سال گذشته میلادی نیز این آپارتمان بهطور مجدد با قیمت 36 اِتر (ETH) به یک خریدار جدید فروخته شد.
دیفای (DeFi)
فعالان بازار رمزارزها مدتی است که با مفهوم دیفای (DeFi) یا تامین مالی غیرمتمرکز آشنا شدهاند. حال با روی کار آمدن NFTها، احتمال ادغام این دو حوزه بیش از پیش قوت گرفته است. حوزه دیفای تا کنون به این صورت بوده است که کسانی احتیاج به وام داشتهاند میتوانستند از رمزارزهای خود به عنوان وثیقه وام استفاده کنند (البته حوزه دیفای گستردهتر از دریافت وام و یا تامین نقدینگی است). در واقع در این شیوه توکنهای مثلی به عنوان وثیقه برای دریافت وام استفاده میشدند. حال تصور کنید شما برای دریافت وام از پلتفرمهای دیفای بتوانید از توکنهای غیرمثلی یا همان NFTهای خود نیز استفاده کنید.
فرض کنید شما یک دارایی فیزیکی در دنیای واقعی را به NFT تبدیل کرده باشید. برای مثال خودرو، منزل یا هر دارایی فیزیکی دیگر. با ادغام DeFi و NFT، حال شما میتوانید از NFT خودروی خود به عنوان وثیقه برای دریافت وام استفاده کنید. به سرعت و بدون طی کردن مراحل اداری وقتگیر و بدون دخالت نهادهای متمرکز.
البته در این شیوه کاربرد NFTها نیز همانند صنعت املاک ابهامات زیادی وجود دارد که باید قبل از اجرایی شدن حل شود. برای مثال ارزش یک NFT که سند یک خودرو است در طول زمان چطور تغییر میکند؟ (کاهش ارزش در صورت استهلاک خودرو یا صدمات فیزیکی در اثر تصادف و بر عکس افزایش ارزش یک ملک به دلایل گوناگون). بدون شک کاربرد NFTها در صنعت دیفای پیچیدگی بیشتری خواهد داشت؛ چرا که ارسال قیمت بهروز آنها به پروتکلهای دیفای به منظور نقد کردن وثیقهها (liquidation) امری حیاتی است. قطعا اوراکلها نقش مهمی در حل این مسایل در آینده خواهند داشت اما تا این لحظه هنوز ساز و کار دقیقی برای آن طراحی نشده است.
صدور مدارک دانشگاهی، پاسپورت و انواع گواهینامهها با NFT
صدور اسنادی از قبیل مدارک دانشگاهی یا مدارک شناسایی با فناوری NFT یکی دیگر از کاربردهای جذاب این حوزه میتواند باشد. چرایی صدور این اسناد در بلاکچین و تبدیل آنها به NFT میتواند بسیار متنوع باشد اما یکی از دلایل اصلی آن جلوگیری از جعل این قبیل اسناد است. جالب است بدانید از بین میلیونها مدرکی که هر ساله جعل میشوند، پاسپورت، کارتهای شناسایی (ID cards)، ویزا و گواهینامههای رانندگی در صدر قرار دارند. در صورت فراگیر شدن استفاده از این تکنولوژی، تقریبا جعل اسناد غیر ممکن میشود.
این موارد تنها مثالهایی از پتانسیل بالای فناوری NFT و بهکارگیری آن در زندگی واقعی است و این لیست میتواند بسیار طولانیتر شود. به طور کلی هر چیزی که در دنیای واقعی منحصر به فرد یا کمیاب باشد میتوان پای آن را به دنیای NFTها باز کرد. و نکته جالبتر اینکه لزومی ندارد که حتما آیتمی فیزیکی باشد.
NFTها میتوانند سند مالکیت یک تجربه خیلی خاص باشند. تصور کنید با داشتن یک NFT، شما حق سرو شام با نویسنده یا بازیگر مورد علاقهتان در جزایر باهاماس را به دست آورید یا حتی سفری به ایستگاه فضایی بین المللی را داشته باشید. چیزی که واضح است این است که فناوری NFT آمده است تا بماند. به مانند بحران دات کام (Dot-Com Crisis)، پس از فرو نشستن غبارها، پتانسیل اصلی این فناوری نیز نمایان خواهد شد.
