عباس پورخصالیان – شرکت ملی پست طی امضاء و مبادلۀ تفاهمنامهای با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیانِ ریاست جمهوری با دیرکردی حداقل 20 ساله تازه در تابستان سوزان 1402 آماده شده است تا به توسعۀ زیستبوم نوآوری پست و لجستیک و صنایع وابسته روی آورد.
بدین منظور قرار است که یک «کارخانه نوآوری پست، تجارت الکترونیک و لجستیک پیشرفته» با همکاری آن معاونت برای پیشرفت در علوم و فناوریهای پست، تجارت الکترونیکی و لجستیک ایجاد شود.
از این رو، در این یادداشت کوشیدهام تا نشان دهم:
1) همانطور که محور توسعۀ بخش پست و لجستیک در بسیاری از کشورهای آسیایی، اروپایی، آمریکایی و استرالیایی مدیون راه حلهای بومیدر زمینۀ فناوریهای چیزنت (IoT)، هومص (AI) و فدکت (فناوری دفتر کل توزیع شده Distributed Ledger Technology: DLT) و سیستمهای رایانش ابری (Cloud Computing Systems) و “مِهی” (Fog Computing Systems) به علاوۀ چند فناوری مرتبط دیگر است، لذا محور فعالیتهای «کارخانه نوآوری پست، تجارت الکترونیک و لجستیک پیشرفته» ضرورتاً باید ارایۀ راه حلهای بومیدر زمینۀ فناوریهای مذکور به منظور توسعۀ پست و لجستیک کشور باشد!
2) طرح موضوع فناوریهای پست و لجستیک [که در یادداشتهای بعدیام بیشتر به آن خواهم پرداخت] میتواند مجامع دانشگاهی و مراجع صنفی ما (از آنجمله “نصر”) را برانگیزد تا در شکل گیری اصولی زیربخش پست و لجستیک در جامعۀ اطلاعات کشور، سهمی به سزا ایفا کنند و در پیشبرد اهداف این طرح، بیش از پیش همت گمارند.
- وضعیت پست و لجستیک در اقتصاد دیجیتالی 7 کشور برگزیده
هفت کشوری که صرفاً از روی سابقۀ ذهنی، تک تک آنها را به صورت اتفاقی برگزیدم (یعنی در گزینش آنها هیچ ملاکی را از پیش تعریف نکردم) عبارتند از عربستان سعودی، آلمان، چین، ایالات متحده، ژاپن، استرالیا و کانادا.
1- عربستان سعودی
عربستان سعودی در قالب طرحهای چشم انداز 2030 خود، نوآوریها و ابتکارات زیر را تاکنون (2023) در بخش پست و لجستیک خود انجام داده است:
ترادیسی دیجیتالی پست عربستان سعودی: شرکت پست عربستان سعودی که به عنوان پست سعودی نیز شناخته میشود، ابتکارِ ترادیسیِ دیجیتالی (Digital Transformation) را برای مدرن کردن خدمات خود برگزیده و سیستمهای رهگیری و ردیابی پیشرفته، پلتفرمهای برخط برای تحویل بستهها و برنامههای کاربردی تلفن همراه را برای سادهسازیِ تجربه مشتری (Quality of Experience: QoE) پیاده کرده است.
رشد تجارت الکترونیک: اجرای تجارت الکترونیک در عربستان سعودی باعث توسعه راه حلهای لجستیکی نوآورانه شده است. ارایهدهندگان خدمات تحویل، گزینههای ترابری سریعتر و شبکهسازی برای تحویل در فرسنگ آخر را بهبود بخشیده، و سیستمهای مدیریت انبار را بهینه کردهاند تا نیازهای روزافزون خرید برخط را برآورده سازند.
سیستمهای مرتب سازی خودکار: عربستان سعودی در فناوریهای مرتب سازی خودکار سرمایهگذاری کرده است تا حجم رو به رشد بستهها را به طور کارآمد مدیریت کند. این سیستمها از هوش مصنوعی (AI) و الگوریتمهای یادگیری ماشینی برای مرتبسازی و پردازش سریع و دقیق بستهها، کاهش زمان ترابری و بهبود کارایی کلی تحویل استفاده میکنند.
انبارداری هوشمند: راهکارهای انبارداری هوشمند برای بهینه سازی مدیریت موجودی و فرآیندهای توزیع در کشور معرفی شده است. فناوریهایی مانند حسگرهای اینترنت اشیا (IoT)، روباتیک و تجزیه و تحلیل دادهها برای نظارت بر سطح انبارها، رهگیری و ردیابی محموله و خودکارسازی عملیات انبارداری استفاده میشوند که منجر به بهبود بهرهوری و صرفه جویی در هزینه شدهاند.
تمرین برای تحویل پهپادی: عربستان سعودی خدمات تحویل پهپادی را در مناطق خاصی دارد آزمایش میکند. پهپادها توانایی ارسال سریع و کارآمد را به ویژه در مناطق دورافتاده یا غیرقابل دسترس دارند. دولت در حال بررسی مقررات و الزامات زیرساختی است تا امکان پذیرش گسترده تحویل پهپادی را فراهم کند.
منطقه لجستیک یکپارچه ویژه: عربستان سعودی “نوآورانهترین منطقه اقتصادی جهان”، منطقه لجستیک یکپارچه ویژه را با وسعت 3 میلیون متر مربع راهاندازی کرده است. در این منطقه از فناوری برای سادهسازی جابهجایی کالا استفاده میشود.
برنامه ملی توسعه صنعتی و لجستیک (NIDLP) : بر اساس چشم انداز 2030 عربستان سعودی، این کشور، برنامۀ NIDLP را برای ایجاد رشد در بخش لجستیک راهاندازی کرده است. هدف از این برنامه افزایش حجم صادرات غیرنفتی، ایجاد مشاغل جدید و بهبود عملکرد لجستیکی است. این کشور پنج خط کشتیرانی جدید را به بنادر کشور اضافه کرده است و ارتباط با اروپا، آفریقا و آسیا را افزایش میدهد.
دیجیتالی سازی و اتوماسیون: بخش لجستیک در عربستان سعودی برای دستیابی به رشد پایدار، رویکرد دیجیتالی سازی و اتوماسیون را پذیرفته است و این یعنی استفاده از فناوری و راهحلهایِ:
- هومص (AI)،
- رایانش ابری، رایانش مِهی (که از دید سرور مرکزی، به مشتری نزدیک تر از اَبر است) و
- کلان داده.
ترکیب این فناوریها و راهحلها، دست به دست هم داده و کارایی عملیاتی، دید و چابکی را در این بخش بهبود بخشیده اند.
توسعه زیرساختهای لجستیک: عربستان سعودی سرمایهگذاری زیادی در توسعه زیرساختهای خود از جمله بنادر، راه آهن و جادهها انجام داده است. این زیرساختهای قوی به عنوان پایهای برای رشد بخش لجستیک عمل میکنند و کشور را قادر میسازند تا به یک قدرت لجستیکی برتر در منطقه تبدیل شود.
نوآوریها و ابتکارات مذکور نشان دهندۀ تعهد عربستان سعودی به ارتقاء بخش لجستیک خود و قرار گرفتن کشور در جایگاه قطب لجستیکی در سطح جهان است. هدف عربستان سعودی از روی آوری به فناوریهای نوین پست و لجستیک، بهبود زیرساختها و ساده کردن فرآیندها و افزایش رقابت جهانی خود به منظور رسیدن به تاب آوری بالا از طریق آسیب زدایی از اقتصاد ملی تک محصولی و به شدت وابسته به نفت است.
2- آلمان
آلمان که به مهارت و کارایی مهندسی معروف است، در زمینه پست و لجستیک نیز نوآوریهای قابل توجهی را معرفی کرده است. در زیر به برخی از نوآوریهای مهم آلمان اشاره شده است:
شرکت Deutsche Post DHL، یک بنگاه جهانی است که دفتر مرکزی آن در آلمان است و راه حلهای نوآورانه مختلفی را ارایه کرده است، از جمله:
خدمات DHL’s Packstation : این خدمت در شبکهای از ایستگاههای بستهبندی سلف سرویس ارایه میشود و به هر یک از مشتریان اجازه میدهد بستهها را رأساً ارسال و دریافت کنند. این ایستگاهها به شکل کمدهای خودکار 24 ساعته در دسترس همگان هستند و نیاز به تحویل مجدد مرسوله (به علت غیبت گیرنده در محل و در زمان تحویل) را کاهش میدهند و سهولت و راحتی تراکنش را افزایش میدهند.
خدمات StreetScooter : با استفاده از یک روروئک الکتریکی به نام StreetScooter خدمات DHL توسعه یافته است. این خودرانهای سازگار با محیط زیست، به کاهش انتشار گازهای گلخانهای و بهبود بهرهوری تحویل در فرسنگ آخر کمک میکنند.
انبارداری خودکار: آلمان در توسعه سیستمهای انبارداری خودکار پیشرفته پیشرو بوده است. شرکتهایی مانند زیمنس، Dematic و SSI Schaefer فناوریهای پیشرفتهای مانند سیستمهای نوار نقاله خودکار، سیستمهای برداشت رباتیک و راه حلهای ذخیرهسازی هوشمند را معرفی کردهاند.
قطب لجستیکی: آلمان به داشتن مراکز لجستیک کارآمد و زیرساختهای ترابریاش معروف است. مراکز لجستیکی اصلی کشور درهامبورگ، فرانکفورت و مونیخ به عنوان مراکز عمده ترابری و توزیع، عمل میکنند و امکان اتصال یکپارچه و جابجایی کارآمد کالاها را در سراسر اروپا فراهم میآورند.
اینترنت اشیاءِ صنعتی و صنعت 4.0: آلمان در اجرای نسل چهارم صنعت یا Industry 4.0 پیشگام بوده است و بر ادغام فناوریهای دیجیتالی در فرآیندهای صنعتی تأکید و تمرکز دارد. استفاده از پروژههای نسل چهارم صنعت در بخش لجستیک آلمان، بر بهره بردای از طرحهای اینترنت اشیا (IoT) برای رهگیری و ردیابی زمان-واقعی، تعمیر و نگهداری پیشنگرِ وسایل نقلیه و تجهیزات، و بهینهسازی عملیات زنجیره تامین، مبتنی است.
لجستیک سبز: آلمان به طور فعال، شیوههای لجستیک سبز را برای کاهش اثرات سوء بر محیط زیست تجربه و ترویج میکند. لجستیک سبز شامل ابتکاراتی مانند بهینهسازی مسیرهای ترابری، استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی، بهرهمندی از مواد بسته بندی پایدار، و اتخاذ فناوریهای انبارداری کارآمد است.
ترابری چندوجهی: سیستم ترابری آلمان انواع کانالهای حمل و نقل ریلی، جاده ای، هوایی، فضایی و آبراهی را با هم ادغام کرده است. این یکپارچه سازی کانالهای ترابری، امکان جابجایی و اتصال کارآمد بین مناطق مختلف و مسیرهای تجاری بین المللی را فراهم میکند.
لجستیک معکوس: آلمان سیستمهای مؤثری را برای لجستیک معکوس پیادهسازی کرده است که شامل مدیریت بازگرداندن و دفع محصولات، بازیافت و مدیریت زباله است. آلمان دارای فرآیندهای تثبیت شدهای برای بازیافت، بازسازی، کاهش ضایعات و ارتقای پایداری است.
در مجموع: نوآوریهای مذکور، تعهد آلمان به بهرهوری، پایداری و پیشرفت فناوری در زمینه پست و لجستیک را برجسته میکنند. این کشور به سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه برای ارتقای بیشتر قابلیتهای لجستیکی خود و حفظ موقعیت خود به عنوان قطب و مرکز لجستیک جهانی ادامه میدهد.
3- چین
چین نیز نوآوریهای قابل توجهی را در زمینه پست و لجستیک صورت بندی کرده و از فناوری و زیرساختهای مربوط برای بهبود کارایی و خدمات تحویل استفاده میکند. برخی از نوآوریهای قابل توجه چین در این زمینه عبارتند از:
پلتفرمهای تجارت الکترونیکی: پلتفرمهای تجارت الکترونیکی چین مانند Taobao و JD.com Alibaba، خرید و لجستیک برخط چینیها را متحول کردهاند. این پلتفرمها سیستمهای لجستیکی پیشرفته را برای بهینهسازی مدیریت سفارش، انبارداری و تحویل نهایی در فرسنگ آخر، یکپارچه میکنند.
پرداختهای موبایلی: شرکتهای چینی مانند Alipay و WeChat Pay راه حلهای پرداخت موبایلی را پیشگام کردهاند. این پلتفرمها تراکنشهای یکپارچه پرداخت را تسهیل میکنند و امکان تراکنشهای سریع و راحت را برای مصرفکنندگان و مشاغل فراهم میکنند.
تحویل پهپادی: چین در استفاده از هوابرهای خودران، برای اهداف لجستیکی خود پیشرو بوده است. شرکتهایی مانند JD.com و SF Express آزمایشهای موفقیتآمیز را برای استقرار تجاری تحویل پهپادی برای حمل و نقل کالاها بهویژه در مناطق دوردست انجام دادهاند.
انبارداری هوشمند: چین از فناوریهای اتوماسیون و روباتیک برای بهبود عملیات انبارداری هوشمند استقبال کرده است. انبارهای هوشمند چین که مجهز به سیستمهای مرتب سازی خودکار و چیدمان منظم هستند، مدیریت موجودی و کارایی عملیاتی را بهبود بخشیده، خطای انسانی را کاهش داده و شاخص کیفیت تجربۀ مشتری را افزایش میدهند.
لجستیک ریلی پرسرعت: شبکه گسترده راه آهن تندرو چین، حمل و نقل سریعتر و مطمئن تر کالا را در سراسر کشور تسهیل کرده است. این زیرساخت ریلی گزینه ای مقرون به صرفه و کارآمد برای جابجایی کالا در مسافتهای طولانی ارایه میدهد.
سیستمهای رهگیری و ردیابی دیجیتالی در شرکتهای لجستیک، از GPS، شناسایی فرکانس رادیویی (RFID) و انواع فناوری بارکد برای مشاهده موقعیت و وضعیت بستهها به صورت زمان-واقعی استفاده میکنند. این فناوریها شفافیت را افزایش میدهند، خطا را به حداقل میرسانند و رضایت مشتری را بهبود میبخشند.
تجارت الکترونیکی فرامرزی: چین، بخش لجستیک خود را به عنوان یک راهبر بلامنازع جهانی در تجارت الکترونیکی فرامرزی معرفی کرده است. پلتفرمهای نوآورانهای مانند Tmall Global و JD Worldwide Alibaba به مشتریان بینالمللی این امکان را میدهند تا محصولاتی را از فروشندگان چینی با ترخیص سادۀ کالا از گمرک و خدمات ترابری بینالمللی خریداری کنند.
بهینهسازی هوشمند مسیر: شرکتهای لجستیک چینی از الگوریتمهای هوش مصنوعی برای بهینهسازی مسیرهای تحویل، با در نظر گرفتن عواملی مانند شرایط ترافیکی، اندازه بسته و پنجرههای زمان تحویل استفاده میکنند. این فناوری باعث بهبود کارایی تحویل، کاهش هزینهها و افزایش رضایت مشتری میشود.
آنچه در بالا راجع به دستاوردهای چین در زمینۀ لجستیک ذکر شد تنها نمونههایی از نوآوریهای چینیها در این خصوص است که در صنعتِ به سرعت در حال رشد چین پدید آمدهاند. این کشور دارای چنان توانایی بالایی است که قادر است به سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه برای پیشرفت بیشتر قابلیتهای لجستیکی خود در آینده ادامه دهد.
4- ایالات متحده
در زمینه پست و لجستیک، ایالات متحده شاهد نوآوریها و روندهای متعددی است که هدف آنها بهبود کارایی، پایدارسازی و تجربه مشتری است:
اتوماسیون: شرکتها به طور فزایندهای از فناوریهای اتوماسیون در فرآیندهای لجستیک مانند اتوماسیون انبار، برداشت رباتیک و وسایل نقلیه خودران استفاده میکنند.
بهینهسازی تحویل در فرسنگ آخر: نوآوریها در تحویل نهایی یا تحویل در فرسنگ آخر، شاملِ نرمافزار بهینهسازی مسیر و فناوری ترابری جمعیت، با هدف بهبود سرعت و کارایی تحویل بستهها به مشتریان است.
سیستمهای رایانش اَبری و مِهی: صنعت لجستیک از سیستمهای مبتنی بر اَبر و مِه برای کاهش هزینههای عملیاتی، افزایش کارایی و بهبود عملیات لجستیک استقبال میکند.
فناوری زنجیرۀ بلوکی یا “بلاک چِین”: استفاده از این فناوری در بخش لجستیک، ارایه شفافیت و قابلیت رهگیری و ردیابی در زنجیره تامین و امکان تایید سریع در نقاط بازرسی را تضمین میکند.
لجستیک شخصی نیز مشتریان را قادر میسازد امور لجستیکی خود را بهتر از پیش مدیریت کنند، یک نمونه از آن: “کیوسکهای سلفسرویس و پلتفرمهای برخط” است.
ابتکارات معطوف به پایدارسازی: شرکتهای لجستیک در استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی، بهینهسازی مسیرهای تحویل برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای و استفاده از مواد بستهبندی سازگار با محیط زیست در حال اجرای شیوههایی پایدار هستند.
5- استرالیا
صنعت لجستیک استرالیا نیز سرشار از نوآوریهایی است که هدف آنها بهبود کارایی، پایدارسازی و ارتقای شاخص تجربه مشتری است، از آنجمله:
ترادیسی دیجیتالی: پست استرالیا برای بهبود خدمات و تجربه مشتریان خود به اجرای پروژههای ترادیسی دیجیتالی روی آورده است. این شرکت در حال سرمایهگذاری در فناوریهای جدید مانند اتوماسیون، تجزیه و تحلیل دادهها و هوش مصنوعی است تا عملیات خود را ساده و شبکه تحویل خود را تقویت کند.
ابتکارات معطوف به پایدارسازی: مانند ایالات متحده، شرکتهای لجستیک در استرالیا نیز در حال اجرای شیوههای پایدارسازی مانند استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی، بهینه سازی مسیرهای تحویل برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای و استفاده از مواد بسته بندی سازگار با محیط زیست هستند.
ترویج فرهنگ نوآوری: صنعت لجستیک استرالیا در حال پذیرفتن و ترویج فرهنگ نوآوری است و شرکتهایی که در تحقیق و توسعه سرمایهگذاری میکنند تا خدمات خود را بهبود بخشند و از رقبا جلوتر بمانند.
سیستمهای مبتنی بر اَبر: سیستمهای مبتنی بر اَبر در صنعت لجستیکِ استرالیا فراگیر میشوند و میتوانند به ارسالکنندگان کمک کنند تا هزینههای عملیاتی خود را کاهش، کارایی را افزایش دهند و عملیات پشتیبان را بهبود بخشند.
6- کانادا
هدف نوآوریهای لجستیکی، بهبود عملیات کلی در بخش لجستیک، بهبود رضایت مشتری و صرفه جویی در هزینه است. کانادا با استفاده از فناوری و پذیرش شیوههای پایدار، در خط مقدم نوآوری لجستیک قرار دارد، از آنجمله:
وسایل نقلیه خودران: همانند شرکتهای لجستیک در استرالیا، بنگاههای کانادای نیز در حال بررسی استفاده از وسایل نقلیه خودران مانند پهپاد و کامیونهای خودران برای بهبود سرعت و کارایی تحویل هستند.
دیجیتالی سازی: شرکتهای مدیریت لجستیک و زنجیره تامین کانادایی با ایجاد زیرساختهای دیجیتالی، عملیات و تجربه مشتریان خود را بهبود بخشیدهاند. شرکتهایی با زیرساختهای دیجیتالی توسعهیافتهتر در طول همهگیری نسبت به شرکتهایی که بدون آن نبودند، عملکرد بهتری داشتهاند.
استارتآپها: یک اکوسیستم پویا از استارتآپها در کانادا پدیدار شده است که راهحلهای نوآورانهای را برای سادهسازی عملیات لجستیک ارایه میکند.
خدمات اینُواپست ( Innovapost)، پورولاتور (Purolator) و SCI: اینوواپست، فراهم آور راه حلهای صنعت پست و لجستیک؛ “پورُلاتور” متخصص پیک و تدارکات و SCI نیز ارایه کنندۀ خدمات زنجیره تأمین است که در هولدینگ پست کانادا باهم فعالیت میکنند.
اتوماسیون: شرکتهای کانادایی از فناوریهای اتوماسیون در فرآیندهای لجستیک مانند اتوماسیون انبار، برداشت رباتیک و وسایل نقلیه خودران استفاده میکنند.
چابکی و انعطافپذیری زنجیره تامین: شرکتهای هوافضای کانادا نیز اولویتهای خود را به سمت بهبود چابکی و انعطافپذیری زنجیره تامین تعریف نموده و کارایی عملیاتی پست و لجستیک را افزایش میدهند.
7- ژاپن
صنعت لجستیک ژاپن به راه حلهای نوآورانه برای بهبود کارایی، پایداری و تجربه مشتری دست یافته است، از طریقِ:
رباتیک: ژاپن پیشرو جهانی در زمینه رباتیک است و صنعت لجستیک نیز از این قاعده مستثنی نیست. شرکتهای ژاپنی در حال توسعه راهحلهای روباتیکی هستند که برای فرآیندهای لجستیکی مناسبتر هستند، مانند وسایل نقلیه هدایتشونده خودکار (AGV) و رباتهای انتخاب.
دیجیتالی سازی: صنعت لجستیک ژاپن به طور مستمر در حال ایجاد زیرساختهای دیجیتالی برای بهبود بهرهبرداری و ارتقاء شاخص تجربه مشتریان به کمک سیستمهای مدیریت انبارداری مدرن (WMS)، تجزیه و تحلیل دادهها، و هومصن (AI) است که به طور گسترده مورد استفاده قرار میگیرند.
فناوری دفتر کل توزیع شده (فدکت)، زنجیرۀ بلوکی (بلاک چین) و اینترنت اشیا: این فناوریها تاثیر قابل توجهی بر صنعت لجستیک ژاپن دارند و شفافیت و قابلیت ردیابی را در زنجیره تامین فراهم میکنند.
پلتفرمهای هوشمند: ژاپن در حال توسعه پلتفرمهای هوشمند است تا پیچیدگیها را از لجستیک دور کند. هزاران استارت آپ کوچک و متوسط، مرزهای فناوری را برای توسعه راهحلهای هوشمند در عرصۀ لجستیک در مینوردند.
اتوماسیون: صنعت لجستیک ژاپن به فناوریهایی توجه میکند که کار را خودکار میکند، مانند اتوماسیون انبار، برداشت رباتیک و وسایل نقلیه خودران.
چندین شرکت ژاپنی از فدکت برای بهبود مدیریت زنجیره تامین و جلوگیری از دستکاری دادههای ثبت شده استفاده میکنند؛ از آنجمله:
شرکت NTT Data که یک پلتفرم فدکت برای مدیریت زنجیره تامین و تدارکات است، بخش لجستیک ژاپن را با به کارگیری اینترنت اشیا و RFID رونق داده است.
شرکت میتسوبیشی لجستیک: این شرکت، متخصص در رهگیری و ردیابی مبتنی بر “فدکت” برای تحویل دارو است. پلتفرم این شرکت به نام ML Chain در حال حاضر میتواند تحویلها را از کارخانههای داروسازی و مراکز تدارکات به عمدهفروشان رهگیری و ردیابی کند.
هفت خواهران ژاپنی که متشکل از هفت شرکت، شاملِ یک بانک بزرگ ژاپنی، MUFG Bank،Toyota ، Tsusho ، Kanematsu، Sompo Japan Insurance، و Tokio Marine & Nichido Fire Insurance است که در حال آماده شدن برای سرمایهگذاری در سیستم مدیریت دادههای تجاری جدید هستند.
این پلتفرم جمعی، از فدکت برای جلوگیری از دستکاری اشخاص ثالث مخرب در دادههای ثبت شده استفاده میکند و برای مدیریت دریافتهای شرکتهای صادرکننده و واردکننده و همچنین مدیریت اعتبارات اسنادی صادر شده توسط بانکها طراحی شده است.