عصر ارتباط – عباس پور خصالیان – این یادداشت پس از شرح سه کلیدواژه Embeddedness (تعبیه‌شدگی) ، Embedded IT (فناوری اطلاعات تعبیه‌شده) و Embedded System (سامانه تعبیه‌شده) به بیان کاربرد آنها در تولید وسایل نقلیه نیمه‌خودران و کاملا خودران (موسوم به خودروهای سطح 5 ) می‌پردازد؛ تا نشان دهد که
– نخست، حوزه مهم فناوری اطلاعات تعبیه‌شده در ایران فاقد متولی حقوقی و قانونی و حکومتی است و
– دوم، وسایل نقلیه نیمه‌خودران و کاملا خودران که امروزه در بسیاری از کشورها تولید و استفاده می‌شود، اگر تاکنون به کشور راه یافته باشند؛ یا اگر خودروسازان ما ساخت آنها را در برنامه داشته باشند، هنوز فاقد حقوق تولید و مالکیت هستند و دچار فقدان قانون و مقررات راهنمایی و رانندگی و بیمه استفاده از آنها؛
چرا که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، قوه مقننه و شورای اسلامی‌شهرداری‌های کشور هنوز به این مهم نپرداخته‌اند.
تعریف اصطلاحات کلیدی این یادداشت
1. تعبیه‌شدگی به طور کلی، تعبیه‌شدگی به معنی حک‌شدگی یک پدیده در بطن پدیده‌ای دیگر است. نمونه بارزِ تعبیه‌شدگی ، استقراریافتگی اقتصاد در بستر جامعه است. در جامعه‌شناسی لیبرالیستیِ اقتصاد، از مفهوم تعبیه‌شدگی برای بیان کم و کیف تبعیت اقتصاد از روابط اجتماعی صحبت است و در جامعه‌شناسی مارکسیستی اقتصاد، از همین مفهوم برای نشان دادن کم و کیف تبعیت کل جامعه از مناسبات اقتصادی موجود در بطن جامعه. به نظر جامعه‌شناسان اقتصاد، جامعه از گذشته تا کنون بستر اقتصاد بوده است زیرا که اقتصاد همواره در روابط اجتماعی حک شده است. نمونه‌‌ای از کاربرد فنیِ اصطلاح تعبیه‌شدگی ، استقراریافتگی متخصصان خدمات و تولیدات فناوری اطلاعات و استخدام آنها در سازمان‌ها و بطنِ فرابخش جامعه کاربرانِ حقوقیِ همه حوزه‌های مدیریت دولتی و خصوصی و در اغلب صنایع است. برای مثال تشکیل معاونت فناوری‌های نوین بانکداری الکترونیکی در ساختار بانک مرکزی!
2. فناوری اطلاعات تعبیه‌شده به معنی استقراریافتگی فعالان و شاغلان فناوری اطلاعات در بستر دیگر بخش‌های اقتصادی است، آن هم نه از طریق نفوذ معنوی و تاثیرگذاری کارشناسان و متخصصان فناوری اطلاعات از درون بخش فاوا بر فعالیت فرابخش فاوا، بلکه برعکس، از طریق حضور شخصی مازاد کارشناسان و متخصصان فناوری اطلاعات در دیگر بخش‌های اقتصادی و در همه دستگاه‌های اداری به منظور شناسایی بی‌واسطه نیازمندی‌های گذار از فناوری‌های آنالوگ به دیجیتال و عبور سریع از کار دستی به خودکارسازی امور و یافتن فرصت‌های جدید برای دیجیتالی‌سازی فرایندهای کاری با هدف افزایش احتمال اجرای موفقیت‌آمیز پروژه‌های اقتصاد دیجیتالی.
از رهگذر اجرای استراتژی‌های فناوری اطلاعات تعبیه‌شده ، چند سالی است که Tech های متعددی پدید آمده‌اند، مثل فین تِک (FinTech)، دایفای‌تِک [که صنعت فناوری مالیه نامتمرکز (Distributed Finance Technology ) است]، هِلث‌تِک (health-tech)، لیگال‌تِک (Legal Tech)، لاُتِک (Lawtech)، رِگ‌تِک (RegTech)، اینشورتِک (Insurtech)، ریسک‌تِک (risk tech) و اِجو تِک (Edutech یا Edtech) [که در یادداشت‌های قبلی‌ام آنها را معرفی کرده‌ام]. همه این Tech های جدید، حوزه‌های بدیعی از اقتصاد فناوری اطلاعات تعبیه‌شده هستند. هدف مهم استراتژی فناوری اطلاعات تعبیه‌شده کمک به توسعه‌دهندگان نرم‌افزار و دیگر کارکنان فنی اصلی بخش فاوا است تا ایشان بتوانند الزامات تجاری را به الزامات فنی تبدیل کنند. رویکرد فناوری اطلاعات تعبیه‌شده که برای فراگیریِ توسعه فاوا بسیار ارزشمند است، به نظر نمی‌رسد در کشور ما متولی و لابی مشخصی داشته باشد بلکه بیشتر چنین می‌نماید که مغفول مانده است. طرفداران فناوری اطلاعات تعبیه‌شده بر این باورند که این رویکرد نه تنها به عموم کارکنان در دولت و در بخش‌های خصوصی کمک می‌کند تا فرصت‌های تجاری جدید را شناسایی و دنبال کنند، بلکه احتمال اجرای موفقیت‌آمیز پروژه‌های فناوری اطلاعات در فرابخش فاوا را نیز افزایش می‌دهد.
3. سامانه تعبیه‌شده نیز به معنی سیستمی مرکب از سخت‌افزار و نرم‌افزار رایانه‌‌ای است که برای یک عملکرد خاص و یک کاربرد معین طراحی شده و در بستر یک صنعت (مثلِ ایران خودرو ) حک می‌شود [بن لوتکِویچ (Ben Lutkevich)، نویسنده فنی درTechtarget.com و WhatIs.com، هشتم دسامبر 2020]. ازجمله فرآورده‌هایی که بستر سامانه تعبیه‌شده را فراهم می‌آورند، برای مثال عبارتند از: ماشین‌های صنعتی، لوازم الکترونیکی مصرفی، دستگاه‌های کشاورزی و صنایع فرآوری، خودروها، تجهیزات پزشکی، دوربین‌ها، ساعت‌های دیجیتالی، لوازم خانگی، هواپیما، ماشین‌های فروش خودکار، اسباب‌بازی‌ها و همچنین دستگاه‌های موبایل که همگی می‌توانند میزبان سامانه تعبیه‌شده باشند. همه سامانه‌های تعبیه‌شده ، سیستم‌هایی رایانشی هستند که میانای کاربری یا User Application Interface دارند یا ندارند.
در برخی از موارد، به جای میانای کاربری، میانای گرافیکی تعبیه‌شده است. میانای کاربری می‌تواند شامل دکمه، دیود ساطع‌کننده نور و حسگر صفحه لمسی باشد. برخی از سیستم‌ها مجهز به میانای کاربریِ راه دور نیز هستند. یک شرکت تحقیقاتی B2B به نامِ MarketsandMarkets، پیش‌بینی کرده است که ارزش بازار سامانه‌های تعبیه‌شده تا سال 2025 به 116.2 میلیارد دلار خواهد رسید. تولیدکنندگان تراشه برای سامانه‌های تعبیه‌شده شامل بسیاری از شرکت‌های معروف در بازار فناوری، مانند اَپِل، آی‌بی‌اِم، اینتل و تگزاس اینسترومنت هستند. رشد مورد انتظار در کسب و کارهای سامانه تعبیه‌شده تا حدودی به دلیل ادامه سرمایه‌گذاری در هومص (AI)، رایانش همراه و نیاز به تراشه‌های طراحی شده برای پردازشِ سطحِ بالا است. سامانه‌های تعبیه‌شده همیشه به عنوان بخشی از یک دستگاه کامل عمل می‌کنند و منظور از اصطلاح تعبیه‌شده همین است.
نمونه‌هایی از سامانه تعبیه‌شده در صنعت خودروسازی
بسیاری از خودروها مدت‌هاست که مجهز به سامانه‌های تعبیه‌شده هستند؛ مثل انواع سیستم حسگر که عملکردهای نظارتی و کنترلی خاصی را در خودروها انجام می‌دهند. اما رانندگی خودران، حوزه نسبتا جدیدی است که سامانه‌های تعبیه‌شده را برای راندنِ خودآیینِ سواری‌ها استفاده می‌کند.
به گفته محققان، ممکن است تا سال 2025 حداقل 8 میلیون وسیله نقلیه نیمه‌خودران و کاملا خودران را در جاده‌ها شاهد باشیم.
سطوح سفارش خودروهای جدید (برای مثال در شرکت مرسدس بنز آلمان)
بر اساس گزارش انجمن مهندسان خودرو (SAE)، شش سطح برای سفارش و تولید خودروهای جدید، از صفر تا پنج تعریف شده است که سفارش‌دهنده خودروی جدید می‌تواند یکی از آنها را در فرم درخواست خودرو درج و وسیله نقلیه نیمه‌خودران یا کاملا خودران مورد نظر خود را برحسب تقاضا دریافت کند. این سطوح عبارتند از:
سطحِ 0 (صفر) – بدون اتوماسیون.
سطحِ 1: دست به فرمان (hands on/shared control)؛
سطحِ 2: دست-آزاد (hands off) و سپردن کنترل حرکت محدود به سامانه‌های تعبیه‌شده .
سطحِ 3: با چشم بسته (eyes off) راندن.
سطحِ 4: ذهن-آزاد (mind off)، از طریق برنامه‌ریزی کنترل حرکت و هشدارها به‌طور موقت در شرایطی خاص به‌کمک سامانه‌های تعبیه‌شده .
سطحِ 5: گزینه تعبیه فرمان در داخل خودرو یا حذف آن (steering wheel optional).
در سطحِ 4، سامانه تعبیه‌شده در خودرو نیمه‌خودران ، برای مثال: خدمات Geofencing (حفاظ جغرافیایی) را ارایه می‌کند، شاملِ موارد زیر:
– به هنگام ورود یا خروج از منطقه‌‌ای خاص، صدور هشدارهای لازم برای ایمنی در حین رانندگی؛ این هشدارها یا به صورت آژیر شنیداری یا به شکل پیامک روی تلفن همراه راننده ظاهر می‌شوند.
– اعلام آگهی‌های تجاری مورد نظر راننده خودرو سطح 4، روی رسانه اجتماعی و ارسال یا دریافت داده‌های بازاریابی مبتنی بر مکان.
– فعال یا غیرفعال‌سازی اطلاعات ردیابی مسیر حرکت برای دارندگان ناوگان چنین خودروهایی.
– همچنین اعلام هویت راننده وسیله نقلیه نیمه‌خودران (و اطلاعات هویتی وسیله نقلیه خودران در خودروهای سطح 5 و در پهپادهای شخصی) برای پلیس.
تکالیف جدید وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
وظایف قانونی و حقوقی و مقرراتی جدیدی که از رهگذر نوآوری‌هایی چون: 1) فناوری اطلاعات تعبیه‌شده، 2) سامانه تعبیه‌شده و 3) وسایل نقلیه نیمه‌خودران و کاملا خودران برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات الزام‌آور شده‌اند، به نظر می‌رسد که تاکنون مغفول مانده‌اند. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در زمینه‌های مذکور نه اختیاری و قانونی در دست دارد و نه لایحه‌ای برای تقدیم به مجلس برای تولی‌گری در سه حوزه مذکور! در صورتی که ذاتا مکلف است در موارد مذکور پاسخگو باشد!
در وضعیت کنونی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قادر به اقدام در هیچ یک از امور فوق نیست. به منظور توانمندشدن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، این وزارتخانه باید:
– استراتژی فناوری اطلاعات تعبیه‌شده خود را به کمک سازمان فناوری اطلاعات ایران و مرکز ملی فضای مجازی به علاوه همیاری مرکز پژوهش‌های مجلس تعریف کند؛
– پس از تهیه متن اولیه لوایح لازم، متن نهایی و تصویب شده آنها در هیأت دولت را به مجلس تقدیم و تصویب آنها را در صحن علنی پیگیری کند؛
– و برای مقررات‌گذاری، گرفتن امکانات بودجه‌ای و قدرت اجرایی برای هدایت دیگر وزارتخانه‌های کشور و راهبری شرکت‌ها و نهادهای بخش فاوا در زمینه‌های مورد بحث، به کمک شورای اجرایی فناوری اطلاعات بکوشد.
