عصر ارتباط – با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در 28خردادماه 1400 و انتخاب رييس‌‌جمهور منتخب، اکنون تمام نگاه‌ها به دوراهی پاستور و بهارستان دوخته شده تا اهالی یکدست سیاست ایران، در روزگار تحریم و فشار اقتصادی، همای سعادت را بر شانه‌های که نشانند، قرعه فال را به نام که زنند و قبای خدمت را به قامت که دوزند تا به تقاطع سیدخندان شریعتی، رهسپارش كرده، کرسی وزارت را تقدیمش كنند و 13 مبارک به نشانه دولت سیزدهم، يك به نشانه حضور در جمع اولین وزیران قرن جدید شمسی و 15 به نشانه پانزدهمين وزیر پس از انقلاب را در دفتر حساب وزارتش در «دولت مردمی برای ایران قوی» ثبت كنند تا «ارتباطات و فناوری اطلاعات» ایران را در گستره یک‌میلیون و 648هزار و 195کیلومتر مربعی رگولاتوری کند.
- قرعه پانزدهم
در حالی که مدت چندانی تا روی کار آمدن دولت سیزدهم در 12 مردادماه 1400 باقی نمانده، بازار گزینه‌های پیشنهادی اعضای کابینه دولت سیزدهم از جمله وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان یکی از مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین وزارتخانه‌های کشور، در گرمای طاقت‌فرسای تابستان، همچنان داغ است و اسامی گزینه‌های زیر میز و روی میز، از گوشه و کنار به گوش می‌رسد. در این اثنا، بازار گزینه‌سازی و سهم‌خواهی از سوی افراد، گروه‌ها، تشکل‌ها و رسانه‌ها نیز ماجراهای خود را دارد. با این حال، سامانه یاران رييسي ویژه «معرفی مدیران» در «تراز دولت مردمی» برای «مشارکت مردم در معرفی اعضای دولت» نیز بر تعدد و ابهامات گزینه‌های احتمالی افزوده است.
در این میان، از ابتدای انقلاب تا کنون، گزینه‌های متعددی بر کرسی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که تا قبل از سال 1382، به نام وزارت پست، تلگراف و تلفن نامیده می‌شد، تکیه زده‌اند: محمدحسن اسلامی، محمود قندی، سیدمرتضی نبوی، سیدمحمد غرضی، محمدرضا عارف، نصراله جهانگرد، سیدعبداله میرطاهری، سیداحمد معتمدی، محمد سلیمانی، رضا تقی‌پور، علی نیکزاد، محمدحسن نامی، محمود واعظی و محمدجواد آذری‌جهرمی، 14 وزیر یا سرپرستی هستند که از دولت موقت تا کنون در راس این وزارتخانه بوده‌اند و پانزدهمين وزیر که جانشین جوان‌ترین وزیر دولت دوازدهم است، توسط دولت سیزدهم، طی هفته‌های آینده، پس از معرفی توسط رييسجمهوری و رای اعتماد مجلس، تعیین خواهد شد.
- شش نکته
طی هفته‌های اخیر، گمانه‌زنی‌های متعددی درباره اعضای کابینه صورت گرفته و می‌گیرد و اسامی مختلفی نیز از سوی رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شده یا از گوشه و کنار به گوش می‌رسد. هرچند این اسامی از سوی رييسجمهوری منتخب یا افراد منتسب به او، تایید نشده اما به دلیل اهمیت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، فارغ از برخی سوءاستفاده‌ها و کسانی که قصد دارند از این نمد، کلاهی برای خود بدوزند، این گمانه‌زنی‌ها طبیعی به نظر می‌رسد و با نزدیک شدن به شروع فعالیت دولت جدید، اهمیت موضوع دوچندان می‌شود. با این حال، پیش از بررسی گزینه‌های احتمالی حداقل باید چند نکته را مدنظر قرار داد:
- تاکید رييسجمهوری منتخب بر شاخص‌های اعضای دولت شامل «کارآمدی»، «فسادستیزی»، «روحیه انقلابی» و «مردمی بودن»
- تاکید سیدابراهیم رييسی پیش از انتخابات مبنی بر اینکه افراد فعال در ستاد، لزوما جزو اعضای کابینه نخواهند بود.
- جوان بودن و به‌روز بودن وزیر فعلی و میزان تاثیرگذاری این موضوع در انتخاب وزیر آینده
- حساسیت و اهمیت فوق‌العاده موضوعات مربوط به فناوری اطلاعات، اینترنت، فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها؛ فیلترینگ، سانسور، سرعت و قیمت چهار دغدغه مهم در حوزه فضای مجازی است.
- سهم فزاینده و بی‌بدیل وزارت ICT در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، ایجاد بسترهای لازم برای اشتغال‌آفرینی و کمک به رشد و توسعه کسب‌وکارها و اقتصاد کشور
- همگامی تیم اقتصادی و فناوری دولت به‌ویژه وزیر امور اقتصادی و دارایی، وزیر صمت، وزیر ICT و رييس بانک مرکزی
با توجه به شاخص‌های یادشده، بررسی گزینه‌های احتمالی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از نگاه رسانه‌ها و صاحبنظران این عرصه، از بین اسامی متعدد، دقیق‌تر و منطقی‌تر خواهد بود. در این خصوص، 10 گزینه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که فراوانی بیشتری در رسانه‌ها و محافل حوزه ارتباطات داشته‌اند، به ترتیب حروف الفبا عبارتند از: مهدی اخوان بهابادی، سیدصابر امامی، رضا تقی‌پور، جواد جاویدنیا، علی حکیم‌جوادی، عیسی زارع‌پور، علیرضا شاه‌میرزایی، بیژن عباسی‌آرند، سیدابوالحسن فیروزآبادی و رسول لطفی. بررسی این گزینه‌ها و احتمال تصدی آنها بر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در زیر، بررسی شده است:
- از اپراتوری تا وزارت
در بین گزینه‌های احتمالی، نام دو مدیرعامل اپراتور مطرح کشور یعنی همراه‌اول و ایرانسل به چشم می‌خورد: اخوان بهابادی و عباسی‌آرند. در این میان، نام مهدی اخوان‌بهابادی، 43ساله، متولد 1357 مدیرعامل همراه‌اول، از پرتکرارترین اسامی برای تصدی وزارت ICT از زمان اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری است. این استادیار دانشکده مهندسی برق دانشگاه تهران، در دولت محمود احمدی‌نژاد، دبیر شورای عالی فضای مجازی و رييس مرکز ملی فضای مجازی و در دوره محمد سرافراز، قائم‌مقام رييس سازمان صداوسیما در امور فناوري و رسانه‌هاي نوين بوده است. اگرچه او از آذری جهرمی، سه سال بزرگ‌تر است، اما اگر رييسی بر جوان‌گرایی و تخصص بر این وزارتخانه تاکید داشته باشد، از محتمل‌ترین گزینه‌هاست.
از سوی دیگر، بیژن عباسی‌آرند، مدیرعامل ایرانسل، 47ساله، متولد 1353، دکترای مخابرات از دانشگاه تربیت مدرس از گزینه‌های مطرح است که نظرات صریح خود را درباره وزیر ارتباطات دولت سیزدهم ابراز کرده: «وزیر آینده باید به سمت اصلاح تعرفه‌ها، واقعی‌سازی تعرفه‌ها و طراحی نظام جدید تعرفه متناسب با مصرف گام بردارد… وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید پیشران توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور باشد.» او تاکید کرده اگر وزیر دولت آینده باشد یکی از مهم‌ترین اولویت‌هایش تمرکز بر توسعه زیرساخت‌هاست. ارتقاي رگولاتوری و تنظیم‌گری حوزه ICT و پرهیز از فضاسازی‌های سیاسی نیز از برنامه‌های اوست. با این حال، اخوان بهابادی، حداقل روی کاغذ، شانس بیشتری نسبت به عباسی‌آرند دارد.
- از قضا تا اجرا
گزینه پرتکرار بعدی برای تکیه زدن بر کرسی وزارتICT، عیسی زارع‌پور است. او 41ساله و متولد 1359 است که از اواخر سال 1398، با حکم رييس قوه قضايیه وقت که اکنون رييسجمهوری منتخب است، به عنوان رييس مرکز آمار و انفورماتیک قوه قضايیه منصوب شده است. بنیان‌گذاری و ریاست مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت احمدی‌نژاد به عنوان اولین نهاد حاکمیتی فعال و سیاست‌گذار در حوزه فضای مجازی از جمله سوابق مدیریتی زارع‌پور است. علاوه بر جوان‌گرایی، انتصاب قبلی او توسط رييسی در قوه قضايیه و شناخت نسبت به اقدامات انجام‌شده، شانس او را برای تصدی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در کنار اخوان‌بهابادی بیشتر از سایر گزینه‌ها کرده است.
همچنین از جواد جاویدنیا، 42ساله، متولد 1358، دارای دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، معاون رييس کل دادگستری استان تهران، معاون سابق فضای مجازی دادستانی کل کشور و معاون سابق دادستان مشهد در امور فضای مجازی به عنوان یکی دیگر از گزینه‌های تصدی این وزارتخانه نام برده می‌شود. با این حال، انتشار نامه‌ای از سوی او درخصوص فیلترینگ اینستاگرام، واکنش مرکز رسانه قوه قضايیه را در اردیبهشت ماه امسال، در پی داشت و این مرکز اعلام کرد این نامه بلافاصله در همان ساعات اولیه از سوی رييس دادگستری استان تهران بلااثر شده و اقدام جاویدنیا در نوشتن چنین نامه‌ای یک تخلف اداری خارج از وظایف او بوده و نامبرده تحت تعقیب دادسرای انتظامی قضات قرار می‌گیرد. با توجه به این حواشی و گزینه‌هایی با تخصص مرتبط‌تر، به نظر می‌رسد جاویدنیا، در اولویت تصدی وزارت ICT نباشد.
- مجرب‌ها و شناخته‌شده‌ها
گزینه‌های بالای 60سال که از آنها می‌توان به عنوان «پیرمردهای کابینه» تعبیر کرد، نیز جزو گزینه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هستند: تقی‌پور و حکیم‌جوادی. در این میان، رضا تقی‌پور‌انواری، 64ساله، متولد 1336 و وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات و عضو سابق شورای شهر تهران از دیگر گزینه‌های محتمل و شناخته‌شده است. او دارای دکترای علوم پیشرفته مدیریت از دانشگاه بوردو فرانسه مشترک با سازمان مدیریت و هم‌اکنون نماینده مجلس یازدهم است. معاون وزیر و رييس سازمان فضایی ایران و مدیریت پروژه‌های کلان حوزه IT از سوابق او است. هرچند قبل از انتخابات، اخباری درباره حضور او در ستاد رييسی مطرح شد اما سخنگوی ستادهای مردمی رييسی اعلام کرد او سمتی در این ستاد ندارد. این واکنش شاید بی‌ارتباط به نگاه‌های سختگیرانه تقی‌پور به فضای مجازی و محدود ساختن سرعت اینترنت در سال‌های گذشته نباشد. با توجه به مواضع انتخاباتی رييسی درباره فضای مجازی و در صورت تاکید بر جوان‌گرایی، تقی‌پور احتمالا جزو اولویت‌های بعدی باشد اما در صورتی که قرار باشد کار را به باتجربه‌ها بسپارد، بدیهی است وزیر اسبق البته با تعدیل برخی دیدگاه‌ها، از بهشت و بهارستان بار دیگر رهسپار سیدخندان شود.
علی حکیم‌جوادی، 61ساله، متولد 1339، دارای دکترای مهندسی صنایع از دانشگاه تربیت مدرس نیز از دیگر گزینه‌ها است. او مدیرعامل هلدینگ فناوران هوشمند بهسازان فردا، رييس هیات مدیره ایرانیان نت، معاون فناوری اطلاعات وزیر ارتباطات، رييس سازمان فناوری اطلاعات و مدیرعامل ایزایران بوده است. با این حال، نامش کمتر از تقی‌پور مطرح است و با توجه به معیارهای مطرح‌شده، به نظر می‌رسد شانس کمتری برای تصدی وزارت ICT داشته باشد.
- متخصصان و جوانان جویای نام
علاوه بر گزینه‌های یادشده، نام سه جوان دیگر در حوزه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در بین گزینه‌های مطرح‌شده به چشم می‌خورد که شاید به اندازه اسامی قبلی، شناخته‌شده نباشند اما به نظر می‌رسد با معیارهای دولت رييسی، همخوانی دارند: سیدصابر امامی، علیرضا شاه‌میرزایی و رسول لطفی. در این میان، امامی، به عنوان جوان‌ترین گزینه، 39ساله، متولد 1361 دارای دکترای کارآفرینی بین‌المللی است. او در سال گذشته به عنوان مدیرعامل شرکت گسترش الکترونیک مبین ایران (هلدینگ ICT ستاد اجرایی فرمان امام) منصوب شد. مدیرعاملی شرکت بورسی مبین‌وان، ریاست کمیسیون محتوای دیجیتال سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران و سمت‌هایی در شرکت‌های خصوصی و استارت‌آپ‌های حوزه پرداخت الکترونیک از سوابق او به شمار می‌رود.
همچنین علیرضا شاه‌میرزایی 46ساله، متولد 1354 دكتراي مدیریت تکنولوژی در دانشــگاه علامه طباطبایی است. عضویت در شورای عالی فضای مجازی، مسووليت برنامه ترویج نانو، مدیرکل رسانه‌های اجتماعی فضای مجازی در صداوسیما و ریاست پژوهشکده فناوری اطلاعات موسسه تحقیقات ارتباطات و فناوری اطلاعات در زمان اخوان‌بهابادی از جمله سوابق فعالیت‌های مدیریتی او است. علاوه بر او، رسول لطفی، 41ساله، متولد 1359 دکترای فناوری اطلاعات دانشگاه علامه طباطبایی است. او رييس مرکز عملیات‌های سایبری پلیس فتا کشور و از نخبگان در حوزه امنیت سایبری، پردازش اطلاعات است که بعضا از او به عنوان مغز متفکر در حوزه طراحی نوآوری‌های استارت‌آپی هوش مصنوعی نام برده می‌شود.
علاوه بر این گزینه‌ها، نام سیدابوالحسن فیروزآبادی، 60ساله، متولد 1340، دارای دکترای مدیریت استراتژیک از دانشگاه عالی دفاع ملی ایران مطرح است. او به عنوان دبیر شورا و رييس مرکز ملی فضای مجازی از سال 94 تا کنون، طراح، مجری و مدیریت پروژه‌های ICT و یکی از مدیران معتمد نظام، از گزینه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است. فیروزآبادی بر بومی‌سازی در زمینه‌های نرم‌افزار و سخت‌افزار تاکید دارد. در صورت نزدیکی مواضع او با رييس‌‌جمهور منتخب، فیروزآبادی می‌تواند به عنوان یک گزینه جدی مطرح شود.
- سه‌راهی :ICT جوانان یا پیشکسوتان؟
علاوه بر این گزینه‌ها، اسامی شماری از کارآفرینان بخش خصوصی و مدیران دولتی نیز به عنوان گزینه‌های احتمالی و پیشنهادی وزارت ICT در گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای و محافل فناوری اطلاعات مطرح شده، با این حال، از بین گزینه‌های ده‌گانه یادشده، فعلا شانس اخوان‌بهابادی و زارع‌پور در بین جوانان و رضا تقی‌پور، وزیر اسبق و مجرب، بیشتر است. هرچند با توجه به دیدگاه‌های تیم مشاوره و سامانه معرفی مدیران رييس‌‌جمهور منتخب، حضور گزینه‌های دیگر در راس این وزارتخانه بعید نیست. اکنون انتخاب اعضای کابینه دولت سیزدهم به مرحله ارزیابی شایستگی توسط کارگروه‌های تخصصی وارد شده و باید منتظر ماند تا بر اساس «ماموریت‌های هر وزارتخانه» و «رویکردهای کلان دولت جدید»، جانشین آذری‌جهرمی مشخص شود. آیا جوان‌گرایی در راس وزارت فناوری ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت سیزدهم تداوم پیدا می‌کند یا قرعه فال به نام پیشکسوتان متخصص زده می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش باید چند هفته دیگر در سه‌راهی پاستور، بهارستان و سیدخندان منتظر ماند.
