دانیال رمضانی – اعتراضات ایران که شهریورماه 1401، به دلیل مرگ مهسا امینی آغاز شد و گسترش یافت بار دیگر موضوع حریم خصوصی، کنترل داده‌های کاربران، اختلال و قطع اینترنت، فیلترینگ و سانسور محتوا را در کشورهای سراسر دنیا برجسته کرده است.
بر اساس برخی گزارش‌ها و برآوردها از سال 2019، این خاموشی‌ها حدود 42 میلیارد دلار برای اقتصاد جهانی هزینه داشته است.
در این رابطه، قطعی‌های سال 2022، به تنهایی معادل 24 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال 2021 افزایش 323 درصدی را نشان می‌دهد. خاورمیانه، آفریقای شمالی، آسیا، آفریقای جنوب صحرا و آمریکای شمالی به ترتیب بالاترین رتبه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. روسیه 21.5 میلیارد دلار، ایران 773 میلیون دلار و قزاقستان 410 میلیون دلار زیان دیده‌اند.
سال 2022 با هفت تعطیلی یا قطعی جدید اینترنت در چهار کشور مختلف آغاز شد و به 34 محدودیت اضافه شد. تا پایان سال، مردمی که در 32 کشور در سراسر جهان زندگی می‌کنند، از برخی محدودیت آنلاین رنج بردند که در مجموع 112 محدودیت را شامل می‌شود.
از این میان، 41 مورد در سال جدید نیز پابرجا ماندند. آسیا، منطقه‌ای است که اینترنت در آن بیش از همه تاریک شد. مناطق مورد مناقشه جامو و کشمیر با 31 درصد موارد، در سرتاسر جهان، موج نابسامانی‌ها را رهبری می‌کنند. از سال 2019 در این منطقه، خاموشی اینترنت در دوره‌های بی‌ثباتی سیاسی، تشدید شده است.
همچنین مقامات ایرانی، اینستاگرام و واتساپ از شهریورماه سال جاری مسدود کرده‌اند.
پس از جنگ در اوکراین نیز ابزار سانسور روسیه علیه پلتفرم‌های اجتماعی، رسانه‌های خبری مستقل و همچنین رسانه‌های بزرگ بین‌المللی گسترش یافت. در ماه جولای، نوبت مقامات کوبا بود که دسترسی به اینترنت را برای مقابله با معترضان قطع کنند.
این اعداد وقتی نگران‌کننده‌تر می‌شوند که بدانیم تمام تعطیلی‌های جدید ثبت‌شده در سال 2022، در بحبوحه اعتراضات یا سایر ناآرامی‌های سیاسی رخ داده است؛ یعنی زمانی که مردم، نیاز مبرم به دسترسی به اینترنت و برقراری ارتباط با عزیزان خود دارند.
اگرچه اختلالات سال 2022، تقریبا 40 درصد کمتر از سال 2021 بوده اما بر زندگی بیش از 2.3 میلیارد نفر تأثیر منفی گذاشته است. حتی بدتر از آن، بسیاری از این موارد، قبل از دوره پوشش این گزارش شروع شده و هنوز ادامه دارد. چین و کره‌شمالی خصوصا به دلیل سانسورِ تقریبا تمام پلتفرم‌های اصلی رسانه‌های اجتماعی برای سال‌ها بدنام هستند. همچنین در ایران، بسیاری از سرویس‌ها هنوز محدود هستند و برخی از آنها، از سال 2009 از دسترس خارج شدند.
در اریتره، یوتیوب از سال 2011 مسدود شده است. پس از کودتای نظامی 2021، میانمار به طور فعال بسیاری از سرویس‌ها را محدود کرده است. علی‌رغم دستور آتش‌بس، به نظر می‌رسد اتصالات اینترنتی همچنان در سراسر منطقه تیگری مختل است.
کشورهای دیگری که در سال 2023 به نوعی حقوق دیجیتالی مردم را محدود می‌کنند، عبارتند از: عمان، قطر، تایلند، ترکمنستان، ازبکستان، یمن و امارات.
الیزا کمپبل پژوهشگری سایت «موسسه خاورمیانه»، درباره آینده محدودیت‌های اینترنتی در ایران، مدعی است در آینده و به احتمال زیاد، خطوط متعدد بین نهادهای خصوصی و دولتی، در عرصه مخابرات و ارتباطات ایران، همچنان کمرنگ‌تر و محو خواهد شد.
دولت همچنین ظرفیت خود را برای مسدود کردن وب‌سایت‌های خاص و پروتکل‌های اینترنتی ایمن، افزایش داده تا ترافیک وب را قابل نظارت‌تر و ناامن‌تر از زمان شروع اعتراضات در سپتامبر 2022 کند.
این کار، بخشی از مجموعه بزرگ‌تری از ابزارهای طراحی‌شده برای محدودسازی وب است، مانند دسترسی، در کنار مسدود کردن اپ‌استورها، برنامه‌های ارتباطی مانند واتساپ، اینستاگرام و موارد دیگر.
در نهایت، رویه مسدود کردن و جرم‌انگاری شبکه‌های خصوصی مجازی (VPN) یا ابزارهایی که به کاربران اجازه می‌دهند از سانسور یا انسداد اینترنت دوری کنند، گسترش یافته و دامنه راه‌حل‌ها را برای ایرانی‌هایی که نیاز مبرم به دسترسی به اینترنت دارند، محدود کرده است.
در همین رابطه رایان پترسون در مقاله‌ای در سایت نزدک، به بررسی این موضوع و خاموشی‌های گسترده، بی‌سابقه و رو به گسترش اینترنت در بخش‌های مختلف دنیا پرداخته و این رویدادها را به مبنایی برای الهام‌بخشی و سرمایه‌گذاری‌های کلان شرکت‌های مختلف دنیا برای عبور از محدودیت‌های اینترنتی پرداخته است.
در کشورهای غربی، بیشتر مباحثی که درباره حریم خصوصی و آزادی بیان مطرح می‌شود، اغلب به خشم افراد نسبت به شرکت‌های فناوری بزرگ مبنی بر اینکه داده‌ها به تبلیغ‌کنندگان فروخته می‌شود، برمی‌گردد؛ موضوعی که چندان جدی نیست، زیرا به نظر می‌رسد هیچ‌کس آن‌قدر عصبانی نیست که واقعا کاری درباره آن انجام دهد.
با این حال وضعیت جاری ایران نشان می‌دهد وقتی از داده‌های کاربران استفاده می‌شود، حریم خصوصی داده‌ها چقدر سریع می‌تواند به نقطه عطف تبدیل شود.
در ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر تاکید شده هر فرد حق جستجو، دریافت، انتشار اطلاعات و همچنین حق آزادی عقیده و بیان دارد. در این رابطه، شبکه‌های رایانه‌ای می‌توانند بدون افشای اطلاعات هویتی، مانند مکان کاربر، به صورت ناشناس ارتباط برقرار کرده و تجارت کنند.
اکنون بسیاری از سازمان‌های خبری، مسیری امن برای اشتراک‌گذاری اطلاعات با خبرنگاران از طریق ابزارهای رایج در شبکه دارک‌وب، به خوانندگان ارایه می‌دهند.
ارزش تبادل اطلاعات به صورت ناشناس و بدون نظارت دولتی یا شرکتی را نمی‌توان نادیده گرفت. اگر این گزینه نباشد، روزنامه‌نگاری و فعالیت واقعی به مفهوم حقیقی آن میسر نمی‌شود.
با این حال، همان‌طور که می‌دانیم، یک طرف تاریک برای دارک‌وب وجود دارد. سرمایه‌گذاران باید بدانند اثربخشی دارک‌وب در نگهداری اطلاعات رمزگذاری‌شده و غیرقابل‌ردیابی بودن، بزرگ‌ترین نقص آن است.
امروزه دارک‌وب با گسترش تروریسم، بازارهای سیاه، تصاویر سوءاستفاده جنسی از کودکان مترادف شده و این فهرست همچنان ادامه دارد.
لزلی کالدول، دستیار دادستان کل ایالات متحده، اوایل سال جاری ادعا کرد که ۸۰ درصد از کل ترافیک Tor تصاویر سوءاستفاده جنسی از کودکان را شامل می‌شود.
در این زمینه آمارهایی توسط نویسنده وایرد، اندی گرینبرگ بررسی شده است. او مدعی شده مجموعه سایت‌های مخفی در سرویس Tor که بیشتر مردم به عنوان دارک‌وب می‌شناسند، تنها 1.5 درصد از ترافیک Tor را تشکیل می‌دهد و با درنظر گرفتن اکثریت ترافیک Tor که گرینبرگ به آن اشاره میکند، این استدلال درست نیست.
با استفاده از اصول دارک‌وب و ترکیب آنها با پیشرفت‌های فناوری در بخش‌های نوپا مانند وب 3، شرکت‌ها می‌توانند روال‌های بیشتر و جدیدتری در اجازه به کاربران برای حفظ حریم خصوصی خود ایجاد کنند.
- ترکیب بخش‌های نوظهور
برای سرمایه‌گذارانی که مشتاق آینده فناوری حریم خصوصی هستند، وب 3 در ایجاد چارچوبی که حفظ حریم خصوصی و امنیت را علی‌رغم چالش‌های اولیه در اولویت قرار می‌دهد، نویدبخش است.
بخشی از جذابیت وب 3 ناشی از تلاش هماهنگ برای ایجاد یک تکرار جدید از اینترنت با استفاده از بلاک‌چین است که نظارت انبوه وب 2 را بالعکس میکند.
البته هنوز مشخص نیست وب 3 در تصویر بزرگ‌تر چگونه خواهد بود. اما آنچه مسلم است بلاک‌چین مطمئنا امنیت برتر و همچنین مکانیسم‌هایی را برای جلوگیری از کنترل انحصاری وب 3، حداقل در عرصه تئوری، ارایه می‌دهد.
در ارتباط با فناوری‌های نوظهور و مرتبط با بلاک‌چین تومی (tomi) توسعه‌دهنده راه‌حل‌های غیرمتمرکز مبتنی بر وب 3، یک شبکه اینترنتیِ جایگزین ایجاد کرد تا جریان آزاد جهانی اطلاعات بین روزنامه‌نگاران، فعالان و عموما افراد قانونمند را بدون دخالت دولت فراهم کند.
در حالی که تومی tomi همان سطح از ناشناس بودن را فراهم میکند که دارک‌وب اجازه می‌دهد، شبکه ایجادشده توسط تومی از طریق یک سازمان غیرمتمرکز مستقل (DAO) اداره می‌شود.
تمرکززدایی تضمین میکند تومی در برابر سانسور مقاوم می‌ماند و در عین حال مکانیسمی برای از بین بردن جنبه‌های تاریک‌تر که در تعریف دارک‌وب آمده، ارایه می‌دهد.
چنین ایده‌هایی که تلاش می‌کنند عملکردهای مثبت دارک‌وب را ارایه دهند و زشتی‌ها را از بین ببرند، می‌توانند به عنوان بخشی از پادزهر در برابر نظارت انبوهی که جهان به آن عادت کرده، عمل کنند.
با این حال، یک مدل اینترنت کاملا غیرمتمرکز، چالش‌هایی ایجاد میکند.
به عنوان مثال، آیا ممکن است در نوعی از تکرار اینترنت تحت کنترل سازمان غیرمتمرکز مستقل، که در فضای آن، جامعه قدرت رای دادن درباره مسائل مربوط به سانسور را کسب میکند، آنها به یک سایت خشونت‌آمیز و هنجارشکن رای به ادامه فعالیت دهند؟ آیا مکانیزمی برای جلوگیری از خرابی وجود دارد؟ اینها مسائلی است که سازندگان شبکه باید به آن رسیدگی کنند.
با این وجود، اگر بخواهیم نسخه خصوصی‌تر از اینترنت بسازیم، مسلما بلاک‌چین به عنوان یک فناوری، نقش ایفا میکند.
لذا از هم‌اکنون می‌توان گفت با موفقیت چنین ابتکاراتی، مخالفان، روزنامه‌نگاران و حامیان آزادی بیان در جهان قدرت تازه و غیرقابل کنترل و مهاری از سوی دولت‌ها پیدا می‌کنند.
- بیشترین سانسورکنندگان سال 2022
در مطلب دیگری در همین رابطه بر اساس گزارش سالانه شرکت هلندی سرف‌شارک (Surfshark)، سال گذشته بیش از چهار میلیارد نفر در سراسر جهان به دلیل تعلیق دسترسی به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، تحت‌تاثیر قرار گرفتند که حدود نیمی از آنها در قاره آسیا بوده‌اند.
این گزارش، تحولات کلیدی در حوزه سانسور جهانی اینترنت، از جمله کنترل قانونی، سرکوب یا دستکاری آنچه را که می‌توان مشاهده، دانلود یا منتشر کرد، به‌طور خلاصه ارائه کرده است.
این شرکت هلندی در گزارش خود مدعی شد در سال 2022، بیشترین سانسور اینترنت در روسیه، هند، ایران و جامو و کشمیر، سرزمین مورد مناقشه مرز هند و پاکستان اعمال شد. جامو و کشمیر، منطقه‌ای است که بیشترین قطعی اینترنت در آن ثبت شده و از سال 2019، به خاطر آشفتگی سیاسی این منطقه با محدودیت‌های بی‌سابقه اینترنتی مواجه شده است.
پلتفرم تیک‌تاک از ژوئن 2020 در هند ممنوع شده است. همچنین روسیه، در آغاز تهاجم به اوکراین، پلتفرم‌های اجتماعی کلیدی را مسدود کرد. سپس به منظور مهار اعتراضات محلی علیه جنگ، دسترسی به توییتر و کمی بعد، فیس‌بوک و اینستاگرام نیز محدود شد. مسکو همچنین دسترسی به سایت‌های خبری مهم بین‌المللی را مسدود کرد.
علاوه بر این، بعد از جان باختن مهسا امینی در ایران خدمات اینترنت تقریبا به طور کامل قطع شد و اپراتورهای تلفن همراه نیز به شدت تحت تاثیر قرار گرفتند. دسترسی به اینستاگرام و واتساپ نیز در سراسر کشور مسدود شد. همان‌طور که در سایر نقاط جهان، مانند عمان، واتساپ ممنوع است، توییتر، فیس‌بوک و یوتیوب از سال 2009 در چین ممنوع شده است.
همچنین در سال 2022، در مجموع 78 مورد محدودیت اینترنت ثبت شده است. قطع اینترنت به طور متوسط 33 ساعت طول کشید و میانگین مدت سانسور رسانه‌های اجتماعی 114 روز بود. اعتراضات ملی و آشفتگی سیاسی، کاتالیزور اصلی سانسور اینترنتی بوده است. بر اساس این گزارش، فیس‌بوک منفورترین شبکه اجتماعی در بین حکومت‌های محدودکننده اینترنت است. طولانی‌ترین قطعی اینترنت در سال 2022، در بورکینافاسو، روسیه و آذربایجان بوده است.
