علی شمیرانی – کشور ایران با توجه به وسعت، شرایط اقلیمی‌و جغرافیایی و همچنین جمعیت رو به پیری، نیازمند بکارگیری خدمات و راهکارهای فناورانه برای ارایه خدمات درمانی از دسترسی به سوابق پزشکی بیماران گرفته، تا معاینات پزشکی و حتی اجرای عمل‌های جراحی و در یک کلام تحقق مقوله «مراقبت‌های بهداشتی از راه دور» یا Remote healthcare است.
فارغ از شرایط خاص و آتی کشور، ایران اکنون یکی از قطب‌های مهم گردشگری درمانی در منطقه به شمار می‌رود که سالانه پذیرای گردشگران زیادی از کشورهای همسایه و دیگر نقاط دنیا برای انجام عمل‌های جراحی و درمانی است که فرصت‌های درآمدی مهمی‌را در اختیار کشور قرار داده است.
این در حالیست که یکی از مهم‌ترین موارد استفاده فناوری نسل پنجم که با ادامه گسترش این فناوری در سراسر جهان در حال ظهور است، ارایه انواع مراقبت‌های پزشکی از راه دور است.
چراکه مزیت‌های عمده شبکه‌های 5G در ارایه انواع خدمات و نظارت از راه دور شامل عواملی نظیر اتصالات با پهنای باند سریع و کم‌تاخیر، امنیت و اطمینان بیشتر در ارتباطات و همچنین افزایش ظرفیت برای تعداد دستگاه‌های متصل در هر کیلومتر مربع است.
به عبارت دیگر با اتکا به این فناوری، پزشکان و بیماران می‌توانند مشاوره ویدیویی در زمان واقعی داشته باشند و به سوابق پزشکی و نتایج آزمایشات از هر کجا دسترسی داشته باشند. همین مزیت نیز می‌تواند دسترسی به مراقبت را به ویژه برای کسانی که در مناطق روستایی یا مناطق محروم هستند بهبود بخشد.
اگرچه پیش از این تجربه پیاده‌سازی نخستین «جراحی از راه دور» در ایران همپای کشورهای تکنولوژیک و توسعه‌یافته مبتنی بر شبکه پرسرعت و 5G توسط همراه اول محقق شد تا این اقدام گواهی عملی و اجرایی بر امکان تحقق این کاربری مهم بر بستر شبکه نسل پنجم باشد.
نکته قابل توجه آنکه همراه اول از سال‌های گذشته تحقق این کاربرد مهم بر بستر شبکه نسل پنج را در دستور کار گذاشته بود و سرانجام یوزکیس 5G جراحی از راه دور را برای نخستین بار در نمایشگاه تلکام 1397 رونمایی کرد و در تاریخ دوم تیرماه سال 1400 نیز نخستین جراحی واقعی رباتیک از راه دور در ایران با سامانه «جراحی از راه دور» بومی‌و از فاصله ۷ کیلومتری بین بیمارستان‌های امام‌خمینی (ره) و سینا بر روی یک حیوان انجام شد.
در آن مقطع با بیان اینکه برای انجام آن جراحی مهم، پهنای باند 5 گیگابیت در ثانیه آماده شده بود که عملا حدود 20 درصد آن مصرف شد، آمادگی همراه اول برای انجام عمل‌های جراحی توسط پزشکان روی انسان، آن هم در آینده نزدیک و بر بستر این اپراتور رسما اعلام شد.
- فرصت تلفیق نسل 5 و هوش مصنوعی
اکنون اما در کنار فناوری پیشران و تحول‌گرایانه نسل 5 یک فرصت تاریخی دیگر نیز در اختیار کشور قرار گرفته است؛ تلفیق نسل پنج و هوش مصنوعی.
هوش مصنوعی امروزه با رشدی انفجاری در کشورها و عرصه‌های مختلف مواجه شده است و با توجه به کاربردهای موثر و متنوع آن تا کنون صدها میلیارد دلار در دنیا روی این فناوری سرمایه‌گذاری شده است.
در نامه‌ای که اخیرا در The Lancet Infectious Diseases منتشر شده است، پزشکان انگلیسی در همکاری با دانشگاه لیورپول، تحقیقات متعدد و پیچیده‌ای روی هوش مصنوعی کردند که در نتیجه آن، پزشکان از عملکرد دقیق هوش مصنوعی در تشخیص عفونت و تجویز دارو حیرت زده شدند.
لذا چندان تعجب آور نیست که هوش مصنوعی می‌تواند در مراقبت‌های بهداشتی از راه دور نیز نقش مهمی داشته باشد.
به عبارت دیگر با تجزیه و تحلیل مقادیر زیادی از داده‌های بیمار، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند به ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی در شناسایی الگوها و تشخیص دقیق‌تر کمک کنند.
چت ربات‌ها و دستیاران مجازی مجهز به هوش مصنوعی نیز می‌توانند توصیه‌های پزشکی اولیه را به بیماران ارایه دهند و به آنها کمک کنند تا سلامت خود را به طور موثرتری از خانه مدیریت کنند.
همچنین سیستم‌های نظارت از راه دور بیمار که از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند می‌توانند علائم حیاتی بیمار را ردیابی کنند و در صورت تشخیص هر گونه ناهنجاری نسبت به ارایه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی هشدار دهند.
هوش مصنوعی همچنین می‌تواند برای کشف و توسعه دارو مورد استفاده قرار گیرد و به محققان این امکان را می‌دهد که مجموعه داده‌های عظیمی را تجزیه و تحلیل کنند و درمان‌های جدید بالقوه را سریعتر از همیشه شناسایی کنند.
به طور کلی، هوش مصنوعی پتانسیل بهبود کیفیت مراقبت‌های بهداشتی از راه دور را با ارایه مراقبت‌های شخصی‌تر، بهبود تشخیص‌ها و حمایت از تصمیم‌گیری در زمان واقعی توسط متخصصان مراقبت‌های بهداشتی دارد.
- زمان بهره‌گیری از تجربیات ملی
لذا با توجه به اهمیت و وابستگی فناوری هوش مصنوعی در تحقق خدمات درمانی از راه دور به شبکه‌های پرسرعت و پیشرفته نسل 5 و همچنین اجرای موفق یکی از بالاترین اقدامات در علم پزشکی، یعنی جراحی رباتیک از راه دور بر بستر شبکه همراه اول که نیازمند سرعت مطمئن و بالا بود، پرسش اصلی اینجاست که آیا زمان آن نرسیده که ما نیز حاصل این تجربیات و دستاوردهای ملی را را با هوش مصنوعی تلفیق کنیم؟
در همین حال اگر نمونه موفق اجرای نخستین جراحی رباتیک از راه دور بر بستر شبکه نسل 5 همراه اول، آن هم حدود 2 سال قبل را نداشتیم، این موضوع بیشتر جنبه تئوریک و شعاری داشت، اما با توجه به انجام این مهم، تقاضا و انتظار برای حمایت از توسعه و گسترش همزمان شبکه 5G و فناوری هوش مصنوعی در کشور بیش از پیش است.
به عبارت دیگر با توجه به نیاز به سرمایه‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان برای آینده نه چندان دور، اکنون یک فرصت و مسوولیت تاریخی به عهده متولیان عرصه ارتباطات و اپراتورهای ارتباطی کشور است.
مساله دیگر اینجاست که امکان ارایه مشاوره و خدمات درمانی و پزشکی از راه دور، با توجه به سابقه، توانمندی و تجربیات شناخته شده ایران در دنیا، این فرصت تنها محدود به جغرافیای کشور نمانده و در صورت فراهم‌سازی شبکه و زیرساخت‌های ارتباطی پرسرعت و قابل اتکا در کشور، امکان ارایه «مراقبت‌های بهداشتی از راه دور» به انبوهی از متقاضیان در دیگر نقاط دنیا نیز فراهم شده و فرصت‌های اقتصادی و تجربی زیادی برای کشور به ارمغان خواهد داشت.
لذا در این راه مسوولیت متولیان و رگولاتورهای عرصه ارتباطات کشور، رفع موانع و تسهیل هر چه بیشتر زمینه شتابدهی به توسعه فناوری‌های 5G و هوش مصنوعی است و مسوولیت اپراتورهای موبایل کشور (همراه اول و ایرانسل) نیز برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های کلان در اجرای زمینه‌ها و زیرساخت‌های تحقق این فناوری‌ها است.
- الزامات هوشمندسازی اپراتورها
در گام نخست اما تحقق این مهم با توجه به ماموریت و عملکرد اپراتورها، ابتدا نیازمند هوشمندسازی شبکه خود این اپراتورهاست.
امروزه اپراتورهای موبایل دیگر محدود به ارایه خدمات اولیه تلفن و اینترنت نیستند و اکنون صنعت مخابرات در مرکز رشد فناوری قرار دارد که توسط خدمات باند پهن موبایل و5G در عصر اینترنت اشیا (IoT) رهبری می‌شود.
لذا با توجه به برآوردها، هدف‌گذاری‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و مسیر حرکت اپراتورهای بزرگ دنیا، انتظار می‌رود این رشد به دلیل پذیرش سریع هوش مصنوعی (AI) در صنعت مخابرات ادامه یابد.
بر اساس برآوردها اندازه بازار جهانی هوش مصنوعی در ارتباطات از راه دور، از 11.89 میلیارد دلار در سال 2020 تا سال 2027 به 14.99 میلیارد دلار خواهد رسید.
این در حالیست که بر اساس روند و تجربه اپراتورهای بزرگ دنیا، استفاده از هوش مصنوعی منجر به تحقق مواردی نظیر بهینه سازی شبکه، پیش‌بینی و اجرای تعمیرات، بکارگیری دستیاران مجازی برای پشتیبانی از مشتری، پیاده‌سازی اتوماسیون فرآیندهای رباتیک، جلوگیری از وقوع کلاهبرداری‌ها، و افزایش درآمد در شبکه اپراتورهای موبایل می‌شود. آن هم در شرایطی که با سیل روزافزون فرصت‌ها و تقاضا برای استفاده از زیرساخت‌های فراهم شده بر بستر فناوری نسل 5 و هوش مصنوعی از سوی مشترکان و متقضیان مواجه هستند.
در همین راستا اگرچه همراه اول به عنوان پیشران ارتباطات و فناوری کشور اقدامات گسترده‌ای برای سرمایه‌گذاری، پیاده‌سازی و گسترش کاربردهای مبتنی بر فناوری‌های نسل 5 و هوش مصنوعی را در دستور کار داشته و عملیاتی کرده است، لیکن همانطور که ذکر شد با توجه به جایگاه و نقش کلیدی دو اپراتور اصلی کشور یعنی همراه اول و ایرانسل در تلفیق نسل 5 و هوش مصنوعی و بکارگیری آن در «مراقبت‌های بهداشتی از راه دور» که یکی از نیازهای حساس و مهم ایران در آینده نه چندان دور است، تصمیمات مهم متولیان عرصه ارتباطات از یک سو و اقدامات این دو اپراتور از سوی دیگر، از اهمیتی تاریخی برای کشور برخوردار است.
