سعید طاهری – جعل GPS از یک منبع ناشناخته در محدوده عراق- ایران، باعث خرابی کامل سیستم ناوبری هواپیما در برخی از هواپیماهای مسافربری و جت‌های تجاری می‌شود. در نتیجه، یک جت تجاری، تقریبا بدون مجوز، وارد حریم هوایی ایران شد.
به گزارش فوربس، یک سایت جمع‌‌آوری اطلاعات پرواز به نام OPSGROUP چند روز قبل، گزارش‌هایی از جعل سیگنال‌های ناوبری GPS را گزارش کرد.
این سایت ادعا می‌کند 8000 خلبان، اعزام کننده پرواز، برنامه‌ریز و کنترلر دارد.
طبق گزارش OPSGROUP، هواپیماهای تجاری که از Airway UMB688 در شمال عراق استفاده می‌کنند (یک راه هوایی اصلی که در مسیریابی ترافیک بین اروپا و خاورمیانه استفاده می‌شود)، پس از دریافت پخش‌های جعلی GPS، دچار نقص کامل سیستم ناوبری شده‌اند. به نظر می‌رسد آنها نسبت به جایگزینی داده‌های موقعیتی، اجزای سایبری گسترده‌تری دارند که از طریق سیگنال‌های GPS با مختصات نادرست پخش می‌شوند.
اخیرا OPSGROUP اعلام کرد 12 گزارش جداگانه دریافت شده و در بیشتر موارد، سامانه ناوبری IRS غیرقابل استفاده می‌شود و همچنین ورودی‌های حسگر VOR/DME و ساعت UTC هواپیما از کار می‌افتد.
اکنون خدمه مجبور شده‌اند از ATC برای پیمایش بردارها درخواست کنند. از آن زمان تاکنون، گزارش‌های جعل GPS به 20 مورد افزایش یافته است.
این سایت در یکی از گزارش‌های خود آورده است خدمه جت تجاری Embraer 650 که از اروپا به دبی می‌رفتند، اعلام کرده‌اند هر دو واحد ناوبری GPS در هواپیما و سیگنال‌های GPS به هر دو آی‌پد خلبان/ کمک خلبان را از دست داده‌اند.
خدمه گزارش داده‌اند: «به علاوه، سامانه ناوبری IRS دیگر کار نمی‌کرد. ما فقط متوجه شدیم که مشکلی وجود دارد، زیرا خلبان، به طور خودکار، شروع به چرخش به چپ و راست کرد، بنابراین واضح بود که مشکلی وجود دارد. پس از چند دقیقه، پیام‌های خطا در FMS (سیستم مدیریت پرواز هواپیما) درباره GPS و غیره دریافت کردیم. بنابراین مجبور شدیم بردارهای رادار را درخواست کنیم. سیستم ما حدود 80 نانومتر خارج از مسیر را نشان می‌داد. در طول این رویداد، تقریبا بدون مجوز وارد حریم هوایی ایران (OIIX/Tehran FIR) شدیم.
در حادثه گزارش‌شده دیگر، یک بمباردیر چلنجر 604 جت تجاری، پس از اینکه GPS خود را از دست داد، به بردارهای رادار ATC تا مقصد خود در دوحه (قطر) نیاز داشت: «در نزدیکی شمال بغداد اتفاقی افتاد که باید در آن جعل شده باشیم. ما هر چیزی را که مربوط به Nav بود از دست دادیم و سامانه ناوبری IRS نشان داد که 70 تا 90 مایل منحرف شده‌ایم. سرعت زمینی ما صفر بود. FMS یا سیستم‌های مدیریت پرواز به ناوبری کور (Dead Reckoning) بازگشت و هیچ ایده‌ای نداشت که اکنون کجاست.»
در ادامه این گزارش آمده است: در ابتدا بردارها را برای دور زدن در SISIN (فضای هوایی شمال عراق) انتخاب کردیم. قابلیت ناوبری هرگز بازیابی نشد، بنابراین برای ILS به بردارها در تمام مسیر از عراق تا دوحه نیاز داشتیم. ما هرگز حسگرهای GPS خود را پس نگرفتیم تا اینکه هواپیما را روشن کردیم و دو روز بعد، به پایگاه اصلی بازگشتیم.
طبق گزارش OPSGROUP، مسیرهای هوایی بر فراز بغداد در نزدیکی مرز شرقی عراق و ایران، مناطق حساسی هستند.
دو پایگاه موشکی بزرگ، دقیقا آن سوی مرز وجود دارد: یکی در کرمانشاه (شامل تاسیسات بزرگ با سلاح‌های ضدهوایی اختصاصی) و دیگری در خرم‌آباد. گفتنی است ایران، به طور تصادفی، یک هواپیمای مسافربری را در سال 2020 در تهران سرنگون کرد.
همچنین در سپتامبر 2023 شنیده شد که در فرکانس 121.5 مگاهرتز، هشدارهای تهدیدآمیز برای سرنگونی هواپیماهایی که بدون مجوز وارد FIR می‌شوند، صادر کرده است.
در این زمینه،FAA از وقایع جعل مطلع است و اخیرا اخطاریه‌ای به (NOTAM) Notice to Air Men با محوریت پروازهای بغداد صادر کرد. بر این اساس:
1) همه خطوط هوایی که از طریق بغداد FIR-ORBB پرواز می‌کنند باید منتظر تداخل GPS JA MMING/GNSS در بخش شمالی عراق در امتداد ATS RO UTE UM688 از RATVO تا VAXEN باشند.
2) همه خطوط هوایی با تعیین مقصد، باید منتظر تداخل GPS/GNSS در طول مراحل رویکرد نهایی باشند.
3) از خلبانان انتظار می‌رود در صورت قطع سیگنال GPS به واحد مربوطه اطلاع دهند تا به مراجع ذیربط گزارش داده و اقدامات مناسب را برای اطمینان از رفع مشکل انجام دهند.
همچنین از فرماندهی مرکزی ایالات متحده یا سنتکام که بر عملیات نظامی ایالات متحده و ائتلاف در خاورمیانه نظارت دارد، این سوالات مطرح شد: چه اطلاعاتی در مورد جعل GPS وجود دارد؟ آیا هواپیماهای نظامی ایالات متحده/ ائتلاف، تجربه مشابهی داشته‌اند؟ آیا منبع سیگنال‌های جعلی GPS شناسایی شده است؟
یک سخنگوی سنتکام گفت که فرماندهی از این موضوع آگاه است اما اظهارنظر بیشتری، ارایه نکرده است. با این حال، ممکن است به‌روزرسانی‌هایی از سوی سنتکام ارایه شود.
در این رابطه، OPSGROUP، بر اساس اطلاعات اعضا، جعل را چیزی فراتر از پارازیت معمولی GPS رایج در منطقه توصیف می‌کند و گزارش می‌دهد یک گیرنده GPS خاص در یک هواپیما، سیگنالی ارسال می‌کند که موقعیت نمایش‌داده‌شده را 60 مایل دریایی تغییر می‌دهد.
سیستم‌های ناوبری هواپیما نمی‌توانند داده‌های ناگهانی جدید را پردازش یا درک کنند و بنابراین تقریبا در تمام موارد گزارش‌شده، این سیستم‌های ناوبری و نمایشگرهای GPS، بدون استفاده هستند.
سپس خلبانان باید با کنترل ترافیک هوایی تماس بگیرند تا بردارها در مسیر باقی بمانند.
و در پایان این گزارش آمده است: این در حالیست که هرگونه تاخیر در تشخیص از دست دادن ناوبری و رانش موضعی ناشی از آن در نزدیکی مناطق مرزی ایران، می‌تواند منجر به رهگیری هواپیماهای نیروی هوایی ایران شود که عواقب آن، غیرقابل پیش‌بینی است.
