1402؛ سال هک‌ها

گردآوری و تنظیم: علی شمیرانی

سال 1402 سالی پرفراز و نشیب در حوزه فناوری اطلاعات، ارتباطات و فضای مجازی بود و مطالعه این گزارش در فرصت مناسب از سوی مخاطبان و به ویژه مدیران کلان در این عرصه‌ها، نمایی نسبتا جامع از چالش‌ها، کاستی‌ها، نگرانی‌ها و فرصت‌ها را به تصویر می‌کشد.

با توجه به حملات سایبری متعدد و بی‌سابقه به نهادهای خصوصی و دولتی در این سال، «هک» و «حمله سایبری» بالاترین توجهات را به خود اختصاص دادند. «اختلال اینترنت»، «فیلترینگ»، «مافیای فیلترشکن» و «اینترنت طبقاتی» نیز از ابتدا تا انتهای سال یک دغدغه و ترند تقریبا ثابت در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها بود.

در سال جاری تقریبا یک رکورد بی‌سابقه در وضع قوانین و مقررات در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات و فضای مجازی نیز در قالب لایحه بودجه سال 1403، لایحه برنامه هفتم توسعه، لایحه موسوم به عفاف و حجاب از سوی مجلس و مصوبات متعدد از سوی شورای عالی فضای مجازی، سازمان رگولاتوری، شورای رقابت و دیگر رگولاتورهای بخشی به ثبت رسید.

اگرچه باید گفت، «فیبرنوری» تقریبا پرتکرارترین واژه در سال جاری بود و حجم گسترده‌ای از اخبار پیرامون این پروژه از سوی وزارت ارتباطات و زیرمجموعه‌های آن، اپراتورهای مختلف کشور، استانداری‌ها، شهرداری‌ها، شورای شهرها و دیگر نهادها در رسانه‌ها منتشر شد. لیکن به دلیل حجم و پراکندگی اخبار پیرامون این پروژه در طول سال، امکان پرداختن به آنها میسر نبود.

در سال 1402 همچنین مقامات، نهادها، اپ‌ها و شرکت‌های خصوصی و دولتی متعدد و فعال در حوزه اینترنت و ارتباطات ایران، در فهرست تحریم‌های آمریکا، اروپا و انگلیس قرار گرفتند.

با این مقدمه، گزارش روزشمار «هفته‌نامه عصر ارتباط» (به عنوان نخستین و قدیمی‌ترین هفته‌نامه حوزه فاوا با 22 سال سابقه انتشار) از اهم رویدادی سایبری کشور پیش روی شماست.

• فروردین: ترکش‌های فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام

فروردین‌ماه سال 1402 با ادامه ترکش‌ها و شوک‌های ناشی از فیلترینگ آخرین پلفتورم پرمخاطب و در دسترس ایرانی‌ها یعنی واتس‌اپ و اینستاگرام، آغاز شد.

چراکه سال قبل، برخی اظهارات مسوولان و روایت‌های دو پهلو حکایت از احتمال بازگشایی مجدد این پلتفورم‌ها در صورت فروکش کردن ناآرامی‌ها داشت. اتفاقی که البته رخ نداد و این 2 ابزار خارجی در کنار مواردی نظیر گوگل‌پلی، تا پایان سال جاری فیلتر ماندند.

• 8 فروردین: جدال بر سر خسارات فیلترینگ

هشتم فروردین ماه بود که اخبار و گزارش‌هایی از تداوم خسارات و افت درآمد کسب‌وکارهای اینترنتی و اپراتورها در رسانه‌ها منتشر و بازنشر می‌شد. در همین رابطه وزیر ارتباطات در پاسخ به آثار ناشی از فیلترینگ بر کسب‌وکارهای مختلف از جمله اپراتورهای اینترنت گفت: در حال حاضر اگر درآمد اپراتورها در سال جاری را نسبت به سال گذشته مقایسه کنید نشان می‌دهد که محدودیت‌های اینترنت هیچ تاثیر منفی بر سودسازی آنها نداشته حتی گزارش‌های پاییز این شرکت حکایت از افزایش سودسازی بیشتر آنها دارد.

روز قبل از آن یک نماینده مجلس گفته بود: حداقل ما در زمینه کنترل اینترنت و فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی، دست‌کم ۱۰ میلیون شغل را از دست دادیم، یعنی با محدودیت اینترنت و اجرای طرح صیانت، قبل از ابلاغ مجلس و اجرای غیرقانونی آن، ۱۰ میلیون شغل در سطح کشور از دست رفت.

• 20 فروردین: تکلیف حضور مسوولان در شبکه‌های اجتماعی

همزمان با فیلترینگ‌ها و انتقادات از تداوم حضور برخی مسوولان و مدیران در فضاهای مسدود شده بود که معاون مرکز ملی فضای مجازی از تدوین طرحی برای ضابطه‌مندی حضور و فعالیت مسئولان در فضای مجازی خبر داد.

وی در آن مقطع با بیان اینکه مدیران باید به قوانینی که خودشان تعیین و تصویب می‌کنند پایبند باشند و یکی از طرح‌های جدید مرکز ملی فضای مجازی در ارتباط با ضوابط و الزامات حضور مسئولان در رسانه‌های اجتماعی است گفته بود: ما معتقدیم اگر در جمهوری اسلامی ‌قانونی گذاشته می‌شود باید همه اقشار به آن قانون عمل کنند حتی اگر قرار است استثنایی وجود داشته باشد این استثنا نیز باید در قالب قانون باشد.

7 ماه بعد از این اظهارات، سرانجام در بیست و ششم مهرماه اعلام شد بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی چارچوب فعالیت‌ها و محتوای منتشر شده از سوی مسئولان و دستگاه‌ها در فضای مجازی مشخص شد.

اگرچه اطلاعی از جزییات دقیق این مصوبه در دست نیست.

• 20 فروردین: اختلال‌های متعدد در اینترنت

اما از اواسط فروردین بروز اختلال در سرعت اینترنت موجب کلافگی کاربران شد. این اختلالات در آن مقطع به قدری بود که در پیام ضبط شده برخی از شرکت‌های سرویس دهنده اینترنت پیش از اعلام منوی خدمات، آمده بود که «اختلال پیش آمده خارج از سرویس ما می‌باشد و درصدد پیگیری و رفع آن هستیم».

این اختلال‌ها اما به شکل غیرمستقیم ناشی از حملات سایبری ذکر شد. فردای آن روز لاجوری رییس وقت شرکت ارتباطات زیرساخت در یک پیام‌رسان داخلی نوشت: در سال ۱۴۰۱ تعداد ۸۳۲۱ حمله مهم سایبری به شبکه زیرساختی کشور دفع شد. لطفا در این لحظات عرفانی برای مرزبانان شبکه ارتباطی کشور دعا کنید.

• 26 فروردین: شرط رفع فیلترینگ

پرسشگری در خصوص سرنوشت رفع فیلترینگ دو پلتفورم پرمخاطب خارجی در ایران اما از طرق مختلف و در مواجهه با مسوولان متعدد کشور همچنان ادامه داشت.

اگرچه پیشتر به نقل از برخی متولیان سایبری گفته می‌شد که بسترهای فیلتر شده باید الزامات کشور را بپذیرند تا امکان فعالیت داشته باشند.

در همین رابطه در تاریخ بیست و ششم فروردین ماه، اما ابراهیم رییسی، رییس جمهور در بخشی از نشست با فعالان دانشجویی درباره موضوع فیلترینگ نظر خود را چنین اعلام کرد: ما همانند برخی کشورهای مدعی آزادی بیان، قائل به برگزاری دادگاه برای سکوهای خارجی نیستیم. سیاست دولت جلوگیری از تبدیل شدن فضای مجازی به بستری برای ایجاد ناامنی در کشور است و در این راستا فعالیت هر سکوی خارجی که حاضر به مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی با ایجاد دفتر در داخل کشور باشد، هیچ منعی ندارد.

• 27 فروردین: فیلترینگ و تهدید به استیضاح

و در نهایت اواخر فروردین ماه بود که متعاقب تداوم انتقاد ها و اعتراض کسب‌وکارها، تشکل‌ها و کاربران از کندی اینترنت و تداوم فیلترینگ‌ها، رشیدی کوچی نماینده مجلس با بیان اینکه با این شیوه فیلترینگ به شدت مخالف هستم گفته بود: اگر وضعیت به همین شرایط باشد، احتمال استیضاح وزیر ارتباطات بسیار زیاد است.

اتفاقی که البته هرگز رخ نداد. در همان ایام اما گزارش‌هایی از ارقام عجیب و داغ شدن بازار فروش فیلترشکن‌ها در کشور نیز رسانه‌ای شد و برخی رسانه‌ها به نقل از فروشندگان فیلترشکن از ارقام ماهانه 150 هزار تا بالای یک میلیون تومان نیز گزارش دادند.

همچنین اختلال در ساعت موبایل کاربران با توجه به عقب کشیدن ساعت رسمی ‌کشور نیز یکی از مسایل مطروحه در فروردین ماه سال جاری بود که تا ماه‌های بعد نیز برای برخی کاربران ادامه یافت و لاینحل باقی ماند.

• اردیبهشت: هک وزارت خارجه و اینترنت طبقاتی

اردیبهشت‌، ماه نسبتا پرخبری در حوزه فاوا و فضای مجازی بود. این ماه با توجه به تداوم فیلترینگ و مشکلات ناشی از آن مترادف شد با اوج‌گیری پدیده‌ای که در رسانه‌های کشور به «اینترنت طبقاتی» موسوم شد و متعاقب آن نیز اخبار و انتقادات زیادی در رسانه‌ها منتشر شد.

همچنین هک سایت وزارت خارجه با توجه به وقوع هک‌های متعدد سامانه‌های دولتی و خصوصی در سال 1402، در واقع آغاز نخستین حمله سایبری در این سال به یک نهاد دولتی بود.

• 6 اردیبهشت: اینترنت طبقاتی توریست‌ها

ششم اردیبهشت‌ماه بود که ضرغامی ‌وزیر گردشگری که پیشتر در حاشیه جلسه دولت خواستار ارایه اینترنت بدون فیلتر به توریست‌ها شده بود، گفت: این پیشنهاد در کمیته‌های مختلفی در دست رسیدگی و بررسی است و تا حد زیادی مورد تصویب قرار گرفته است و امیدوارم در چند روز آینده نتیجه کار آن کمیته‌ها اعلام و این امکان برای گردشگران فراهم شود تا با کشورهای مبدا ارتباط سازنده داشته باشند.

این موضوع که ظاهرا تا اواخر سال محقق شد و سیم‌کارت‌های بدون فیلتر در اختیار گردشگران خارجی قرار گرفت، با انتقادات تندی به ویژه از سوی فعالان و محافل سیاسی همراه شد و از این اقدام به نوعی کاپیتولاسیون یاد شد. هر چند که وزیر میراث، ضمن رد این نگاه، از اقدام مذکور دفاع کرد.

چند روز بعد یعنی در شانزدهم اردیبهشت‌ماه نیز معاونت علمی ‌ریاست جمهوری در اولین نشست خبری خود با رسانه‌ها ضمن تکذیب اینترنت طبقاتی از ارایه  اینترنت حرفه‌ای به سازمان‌ها خبر داد.

دهقانی فیروزآبادی در این جلسه اعلام کرد که این نهاد یکی از حامیان اصلی طرح اینترنت با دسترسی‌های ویژه برای کسب‌وکارها است و تاکید کرد که نباید اسم این طرح را «اینترنت طبقاتی» گذاشت.

اگرچه کمی ‌بعد و در اخبار مشخص شد تشکل‌های خصوصی که در ظاهر مخالف اینترنت طبقاتی بودند نیز درخواست‌های مشابهی برای برخورداری اعضای خود از این نوع اینترنت داده‌اند.

• 12 اردیبهشت: مصوبه تماس تصویری

موضوع تماس تصویری در بستر اپراتورهای موبایل، نخستین بار سال‌ها قبل و در اوایل آغاز به کار اپراتور رایتل و به عنوان یک مزیت رقابتی برای کمک به توسعه این اپراتور دولتی مطرح شد. موضوعی که با انتقادات گسترده‌ای مواجه شد و پرونده آن در شورای عالی فضای مجازی به بایگانی سپرده شد.

دوازدهم اردیبهشت‌ماه سال جاری اما با تصویب کمیسیون رگولاتوری وزارت ارتباطات و هیات دولت که به اپراتورهای موبایل نیز ابلاغ شد، امکان تماس تصویری بر بستر اپراتورهای موبایل قانونا فراهم شد. اگرچه این بار طرح مذکور با مخالفتی مواجه نشد، اما با توجه به گسترش انبوهی از پیام‌رسان‌های اینترنتی، ظاهرا با استقبال کاربران همراه نشد.

• 18 اردیبهشت: هک سایت وزارت خارجه

هجدهم اردیبهشت‌ماه سال جاری اما نخستین حمله سایبری به یک نهاد دولتی در سال 1402 در رسانه‌ها منتشر شد. حمله‌ای که تا پایان سال نهادهای متعدد دیگری را نیز درنوردید و به این ترتیب سال 1402 تبدیل به «سال هک‌ها» شد.

در آن مقطع سخنگوی وزارت خارجه ادعاهای رسانه‌ای مطرح‌شده مبنی بر دستیابی به اسناد و بانک‌های اطلاعاتی و همچنین هک سرورها و سامانه‌های وزارت امور خارجه را تکذیب کرد.

ناصر کنعانی گفت: تمامی‌سامانه‌های خدمت‌رسان وزارت امور خارجه فعال بوده و در حال بهره‌برداری است و تنها، سایت اطلاع‌رسانی وزارت امور خارجه مورد حمله هکری قرار گرفته که بلافاصله اقدامات لازم انجام شده و هم اکنون در دسترس عموم است.

وی همچنین تاکید کرد: اطلاعات منتشرشده به نام وزارت خارجه در فضای مجازی جعلی و غیر قابل استناد بوده و ارتباطی با اتفاق امروز نداشته و صرفا بزرگنمایی رسانه‌ای است.

• 27 اردیبهشت: لایحه حجاب و تکالیف مجازی

بیست و هفتم اردیبهشت‌ماه سخنگوی دولت اعلام کرد که لایحه پیشنهادی قوه قضائیه درباره عفاف و حجاب در هیأت دولت مورد بررسی و موافقت قرار گرفت و به مجلس ‌ارسال شد.

کمی ‌بعد و با انتشار جزییات بیشتر از این لایحه اما مشخص شد که تکالیف و الزامات اینترنتی زیادی برای فعالان و کسب و کارهای اینترنتی در نظر گرفته شده است.

در آن مقطع اما در خصوص یکی از محرومیت‌های پیش‌بینی شده در این لایحه اعلام شد، اینترنت مبلغان بی‌حجابی تا 6 ماه قطع خواهد شد.

از دیگر اخبار مهم در روزشمار اردیبهشت‌ماه سال جاری می‌توان به، اختصاص ۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات برای تولید گوشی و سیستم عامل از سوی وزارت ارتباطات، افتتاح فاز نخست پروژه فیبر نوری توسط رییس جمهور و پوشش 3 میلیون خانوار، تغییر مدیر عامل رایتل، ادامه مکاتبات وزارت ارتباطات با پلتفورم‌های خارجی برای پذیرش شرایط ایران (که به نتیجه‌ای نرسید)، تحریم آرین تل و آقامیری دبیر شورای عالی فضای مجازی از سوی آمریکا، ورود شورای رقابت به نرخ‌گذاری تاکسی‌های اینترنتی (که به نتیجه‌ای نرسید) و فراهم‌سازی امکان اتصال 4 پیام‌رسان بومی ‌به یکدیگر اشاره کرد.

• خرداد: تداوم تحریم‌های سایبری

خردادماه سال 1402 همچنان اخبار تحریم مقام‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی و حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از سوی اروپا و آمریکا به دلیل آنچه که ارتباط با حوادث سال قبل در ایران گفته می‌شد، داغ بود.

در این ماه اخبار پیرامون اینترنت طبقاتی و درز نام نهادها و متقاضیان استفاده از اینترنت بدون فیلتر نیز تداوم داشت.

• 1 خرداد: تحریم دبیر شورای مجازی و ابرآروان

یکم خرداد ماه و کمی ‌بعد از تحریم آقا میری دبیر شورای عالی فضای مجازی و آرین تل از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا، اتحادیه اروپا نیز به دلیل آنچه که حمایت از حقوق بشر در ایران نامید، دبیر شورای عالی فضای مجازی را تحریم کرد.

یازده روز بعد وزارت خزانه‌داری آمریکا از اعمال تحریم علیه اشخاص و نهادهای ایرانی خبر داد. این نهاد با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که تحریم‌هایی را علیه شرکت «ابر آروان» به اتهام آنچه که اعمال سانسور اینترنتی نامید در فهرست بلند تحریم‌های خود قرار داد.

آمریکا همچنین یکی از شرکت‌های تابعه ابرآروان (نویان ابرآروان) را در امارات به فهرست تحریم‌ها اضافه کرد. خزانه‌داری آمریکا همچنین اعلام کرد که پویا پیرحسین‌لو (مدیر عامل ابرآروان) و فرهاد فاطمی ‌(هم‌بنیان‌گذار و مدیرفنی ابرآروان) را در لیست تحریم‌های خود قرار داده است.

سال قبل نیز اتحادیه اروپا اقدام به تحریم ابر آروان کرده بود.

• 3 خرداد: برگزاری دادگاه پرونده کینگ مانی

سوم خرداد ماه مقارن بود با برگزاری نخستین جلسه دادگاه یکی از پرونده‌های کثیرالشاکی در کشور. در این مقطع دادگاه رسیدگی به پرونده موسوم به صرافی رمزارز کریپتولند و کینگ مانی به اتهام کلاهبرداری با بیش از 51 هزار شاکی آغاز شد.

در بخشی از اظهارات نماینده دادستان در این دادگاه آمده بود: پرونده به جهت کثیرالشاکی بودن و اختلاف بر سر جعلی بودن و نبودن مورد بررسی قرار گرفت و در این زمینه از نهادهای مختلف از جمله کارشناسان رسمی ‌دادگستری و وزارت اطلاعات استعلام گرفته شد و پس از بررسی‌ها هر دو نهاد اعلام کردند که این رمز ارز جعلی است.

کمی ‌بعد متهم اصلی پرونده یعنی سینا استوی با انتشار ویدیویی از حضور خود در پاریس، از کشور فرار کرد.

• 8 خرداد: تکذیب هک سایت ریاست‌جمهوری

هشتم خردادماه خبری مبنی بر هک سایت ریاست جمهوری در برخی رسانه‌های داخلی و خارجی منتشر شد که این موضوع تکذیب شد.

مدیرکل روابط عمومی ‌دفتر رئیس‌جمهور با رد شایعات درباره هک شدن سایت president.ir گفت: هفته گذشته از نسخه جدید سایت رونمایی شد و امروز در تکمیل پروژه ارتقای امنیت، توسط تیم فنی و پشتیبانی سایت به‌طور موقت از دسترس خارج شد و این سایت هم اکنون در دسترس کاربران است.

• 9 خرداد: درخواست اینترنت طبقاتی اساتید دانشگاه

در این مقطع و در حالیکه کم و کیف قانونی و فرایند اختصاص اینترنت بدون فیلترینگ به افراد و نهادی مختلف روشن نبود و با اسامی متعدد همچون اینترنت طبقاتی، اینترنت حرفه‌ای و اینترنت باز در رسانه‌ها مطرح می‌شد، محمد علی زلفی‌گل، وزیر علوم درباره آخرین وضعیت اختصاص «اینترنت باز» به اساتید دانشگاه‌ها گفت: فرایند‌های مربوط به اختصاص اینترنت باز به اساتید دانشگاه‌ها انجام شده و بزودی ابلاغ می‌شود.

وی ادامه داد: از دانشگاه‌ها خواسته شده بود لیست اعضای هیأت علمی‌خود را برای دسترسی به اینترنت باز ارائه دهند و دسترسی به اینترنت باز به منظور استفاده از سکوها و تارنماهای بین المللی با محتوای علمی، آموزشی، پژوهشی و فناوری صورت می‌گیرد.

اگرچه به مرور زمان و با توجه به افزایش انتقادات از این رویه، اخبارِ تقاضا برای اینترنتِ طبقاتی تقریبا فروکش کرد و رسانه‌ای نشد، اما همانطور که ذکر شد در نهایت هیچ‌گاه جزییات قانونی و مصوبه دسترسی به اینترنت بدون فیلتر از جمله نهاد وضع‌کننده، شرایط دریافت، اقشار برخوردار و پروسه ثبت این تقاضا در کشور روشن نشد.

• 26 خرداد: گوگل و حذف اپ‌های ایرانی

بیست و ششم خرداد ماه شرکت گوگل اپلیکیشن «دیوار» را از فروشگاه برنامه‌های اندرویدی خود حذف کرد. بر اساس تصویری که از متن ایمیل اطلاع‌رسانی این موضوع منتشر شد، گوگل دلیل این اقدام را پیروی از قوانین تحریمی‌ ایالات متحده اعلام کرد.

دو روز بعد نیز شرکت گوگل در ایمیلی به مدیران برنامه آپ اعلام کرد به‌ علت مشابهی، اقدام به حذف این برنامه از گوگل‌پلی کرده است.

گوگل از سال‌ها قبل اقدام به حذف اپلیکیشن‌های متعدد ایرانی از روی گوگل‌پلی و حتی گوشی ایرانی‌ها کرده بود که برخی معتقدند علت فیلترینگ گوگل‌پلی در ایران نیز به همین دلیل و همچنین امکان دانلود اپلیکیشن‌های فیلترشکن انجام شد.

و در نهایت از دیگر اخبار مهم در روزشمار خرداد‌ماه سال جاری می‌توان به، ممنوع‌شدن ورود دیوان عدالت اداری به مصوبات شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی انقلاب فرهنگی با تصویب مجلس، واگذاری فرماندهی امنیت فضای مجازی و راهبری این حوزه به عهده مرکز ملی فضای مجازی بر اساس لایحه برنامه هفتم و فراخوان سازمان رگولاتوری برای اخذ مجوز از سوی ارایه‌دهندگان اینترنت ماهواره‌ای در کشور اشاره کرد.

• تیر: اوجِ انتقادات از کندی اینترنت و یک دستور

تیرماه حجم اخبار و مسایل و مشکلات پیرامون حوزه اینترنت تقریبا اوج‌گیری داشت. از کندی‌های شدید و آزاردهنده و اختلال اینترنت گرفته تا دستور رییس جمهور در جلسه شورای عالی فضای مجازی برای بهبود کیفیت اینترنت. در این ماه انتقادات از نحوه فعالیت گسترده و علنی مافیای فروش فیلترشکن و نداشتن برنامه‌ای برای برخورد با این پدیده نیز سوژه رسانه‌ها، محافل سیاسی و کاربران شبکه‌های اجتماعی بود.

• 2 تیر: نخستین قطع اینترنت از مسیر گرجستان

دوم تیرماه شرکت ارتباطات زیرساخت نخستین خبر قطع فیبر اینترنت ایران از مسیر گرجستان را اعلام کرد. اتفاقی که البته در دیگر ماه‌های سال نیز به کرات رخ داد.

در این مقطع زیرساخت با بیان اینکه روز جمعه برخی از لینک‌های اینترنت بین‌الملل، ورودی از سمت کشور ارمنستان در خاک کشور گرجستان قطع و مشکل از مسیرهای جایگزین رفع شد، اعلام کرد هم اکنون میزان پهنای باند بین الملل حداقل به اندازه دو برابر نیاز کاربران کشور وجود دارد.

چند روز بعد هم شرکت زیرساخت اعلام کرد: در چند روز گذشته، گوگل در اقدامی‌ غیر حرفه‌ای، نسبت به ایجاد اختلال در استفاده از سرویس جستجوی خود (Google.com) برای کاربران ایرانی اقدام کرده است و متخصصان این شرکت در تلاش برای خنثی کردن این محدودیت جدید هستند.

• 7 تیر: دستور تشکیل کارگروه رفع کندی اینترنت

اما انتقادات از کندی شدید اینترنت کشور از اوایل سال، اعتراضات زیادی را در میان کاربران اینترنتی، کسب و کارها و تشکل‌های خصوصی این حوزه و برخی نمایندگان مجلس به همراه داشت.

روز سه‌شنبه هفتم تیرماه، این موضوع به شورای عالی فضای مجازی نیز کشیده شد.

ابراهیم رئیسی رییس جمهور و رییس این شورا در این جلسه که با حضور سران قوا تشکیل شد به برخی گلایه‌های مردمی‌در سفرهای استانی در رابطه با کندی اینترنت اشاره و کارگروهی متشکل از مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات را مامور کرد تا موضوع را بررسی و حداکثر تا یک‌ماه آینده نتیجه بررسی و راهکارهای رفع دغدغه‌های مردم را ارائه کنند.

این دستور که به نوعی به منزله تایید و پذیرش رسمی ‌کندی اینترنت تلقی شد، اما بازتاب زیادی به همراه داشت.

در همین رابطه رییس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس در توییتی پیرامون دستور رییس جمهور به بررسی و رفع گلایه‌ها از وضعیت اینترنت، نوشت: ‏«تصمیم امروز رییس جمهور در شنیدن صدای نارضایتی مردم و دستور به بررسی و رفع گلایه‌ها از وضعیت اینترنت، قابل تقدیر است اما این موضوع بیش از ۴ماه قبل هم توسط ایشان به کارگروه ‎ اقتصاد دیجیتال دولت ارجاع شد.»

اگرچه یک هفته بعد خوراکیان سخنگوی وقت شورای عالی فضای مجازی در خصوص اینکه نتیجه این کارگروه چه زمان به رئیس جمهور و مردم ارائه می‌شود گفت: «زمان مشخصی در مصوبه وجود ندارد اما این کارگروه در حداقل زمان ممکن این گزارش‌ها را تهیه می‌کند و به محض تهیه شدن در دستور شورای عالی فضای مجازی قرار می‌گیرد.»

این در حالیست که تا کنون خبری از جزییات سرنوشت و خروجی کارگروه و مصوبه شورای عالی فضای مجازی در دست نیست.

در همین رابطه یازدهم تیرماه وزیر ارتباطات در پاسخ به انتقادات از مشکلات اینترنت کشور گفته بود: کسانی که ادعا می‌کنند، اگر اختلالی وجود دارد باید ثابت کنند.

بیست و ششم تیرماه نیز انجمن فروشگاه‌های اینترنتی (تجارت الکترونیک تهران)، در دومین نامه خود به رئیس جمهور، گزارشی ۶۷ صفحه‌ای از مشکلات و وضعیت اینترنت در ایران ارائه کرد که متعاقبا با استقبال از این گزارش منجر به برگزاری نشست مشترکی با مدیران وزارت ارتباطات شد و وارد کردن برخی ابهامات و اشکلات به گزارش مذکور شد.

• 14 تیر: تهدید رگولاتوری به لغو مجوز مخابرات

در چهاردهم تیرماه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در نامه‌ای به مخابرات هشدار داد که در صورت عدم انجام تعهدات این شرکت برای افزایش کیفیت شبکه ثابت کشور و حل مشکل شبکه تجمیع این شرکت در داخل شهرها، پروانه این اپراتور تمدید نخواهد شد.

3 روز بعد یعنی در هفدهم تیرماه رییس هیات مدیره شرکت مخابرات در واکنش به این نامه جزییات بیشتری را مطرح و اعلام کرد: «آقای وزیر در حقیقت نامه‌ای ارسال کردند و این نامه برای ما معنی‌اش این نبود که لغو پروانه یا عدم تمدید؛ و معنی آن این بود که ما با شما یک کارهایی داریم و بیایید توافق کنیم و ما هم اعلام آمادگی کردیم که با همدیگر به توافق مناسب برسیم.»

و در نهایت در بیست و سوم خردادماه اعلام شد با توجه به جلسات برگزار شده مخابرات و رگولاتوری وضعیت تمدید یا عدم تمدید پروانه شرکت مخابرات ایران تا ۲۷ تیرماه مشخص می‌شود. (موضوعی که البته به زمان دیگری موکول شد.)

• 22 تیر: هک سامانه‌های بنیاد شهید

بیست و دوم تیرماه اخباری غیررسمی ‌در فضای مجازی منتشر شد مبنی بر اینکه یک گروه هکری بنام بختک مسئولیت حمله سایبری به سامانه‌های بنیاد شهید را بر عهده گرفته و مدعی شد تمام سیستم‌ها، اطلاعات و Backupهای ستاد مرکزی را حذف کرده است.

دو روز بعد بنیاد شهید و امور ایثارگران این خبر را تأیید کرد و با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: طی روزهای گذشته سامانه‌های اینترنتی این بنیاد با حملات سایبری رو به رو شد که این حملات در همان دقایق اولیه مورد رصد کارشناسان فنی قرار گرفته و کنترل شد.

بیست و هشتم تیرماه نیز رییس بنیاد شهید این کار اختلالگران را بی‌سلیقگی دانست و گفت: «در سال گذشته بنیاد شهید یکی از دو سازمانی بود که توانست کل خدمات را هوشمند کند؛ اما با این کار ما را برگرداندند به قبل از هوشمندسازی و در حال حاضر امور ایثارگران مانند گذشته با روش‌های کاغذی پیش می‌رود.»

• 30 تیر: عکس جنجالی از پیام‌رسان بله

در سی‌ام تیرماه اما با انتشار تصویری از یک صفحه مانیتور با محتوای چت‌های گروهی در پیام‌رسان بله، ادعا شد که این پیام‌رسان به داده‌های کاربرانش دسترسی دارد.

فردای این ماجرا، پیام‌رسان بله با انتشار یک بیانیه اعلام کرد: «تأکید می‌کنیم که حریم خصوصی کاربران خط قرمز ماست. همچنین بله حق قانونی جهت پیگیری و برخورد با منتشرکنندگان این تصویر را برای خود محفوظ می‌دارد.»

همان روز سازمان فناوری اطلاعات ایران از برگزاری جلسه‌ای با مدیران ارشد پیام‌رسان ایرانی «بله» خبر داد و از این پیام‌رسان درخواست کرد تا ضمن بررسی دقیق در مورد تصویر مذکور، فورا توضیحاتی ارائه دهد. (اگرچه خبری از سرانجام این بررسی منتشر نشد.)

و در نهایت آنکه از اهم رویدادهای حوزه فاوا در تیرماه می‌توان به جنجال از اخبار و برآوردها از گردش مالی هنگفت فروشندگان فیلترشکن در داخل کشور و اظهارات برخی نمایندگان مجلس مبنی بر امکان شناسایی مافیای فیلترشکن، رد درخواست وزیر ارتباطات برای رفع فیلترینگ گوگل‌پلی در جلسه 26تیرماه کمیته فیلترینگ، قرار گرفتن دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، جانشین قرارگاه فضای مجازی بسیج، شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرماندهی امنیت سایبری سپاه پاسداران، مرکز بررسی جرائم سازمان یافته و آکادمی‌ راوین در لیست تحریم‌های کشور انگلیس و ماجرای قطع اینترنت در مراسم افتتاحیه نمایشگاه الکامپ و نیمه‌کاره رها شدن سخنرانی‌ها اشاره کرد.

• مردادماه: حواشی تولید موبایل در کشور

مردادماه نیز نسبتا در حوزه فضای مجازی و فاوا ماه پرخبری بود که حواشی برخی از این اخبار همچون مهار پلتفورم‌های عرضه اینترنتی دارو، اخذ مالیات از اینفلوئنسرهای مجازی، تحقیق و تفحص از مافیای فیلترشکن و عجایب تولید گوشی موبایل در کشور، تا روزهای پایانی سال نیز ادامه یافت و البته به نتیجه مشخص و قطعی نیز نرسید.

• 2 مرداد: حواشی سامانه رصد

دوم مرداد ماه تعداد اندکی از نمایندگان مجلس در گفت‌وگو با برخی رسانه‌های عمدتا سیاسی، نسبت به پیش‌بینی ایجاد یک سامانه در برنامه هفتم توسعه ابهامات و انتقاداتی را مطرح کردند.

بر اساس ماده ۷۵ لایحه برنامه هفتم توسعه ایجاد «سامانه رصد و سنجش مستمر سبک زندگی مردم» در دستور کار قرار گرفت. از جمله این نمایندگان رشیدی کوچی بود که گفت: بارها این ماده را خواندم اما متوجه نشدم هدف تدوین کننده این ماده در سنجش معنویت مردم چیست.

وی با بیان اینکه نمی‌دانم چقدر این موضوع به اینترنت ملی مربوط می‌شود، گفته بود: اینکه بخواهند اطلاعات مردم را به بهانه راه‌اندازی چنین سامانه‌ای بگیرند مصداق بارز نقص حریم خصوصی مردم است.

راه‌اندازی این سامانه در نهایت تصویب شد و قالیباف رییس مجلس در پاسخ به انتقاد برخی نمایندگان به این سامانه گفت: دسترسی به اطلاعات شخصی افراد بدون حکم قاضی امکان‌پذیر نیست.

• 3 مرداد: وعده تفحص از مافیای فیلترشکن

سوم مردادماه بود که با افزایش ابهامات و انتقادات از گستردگی و علنی بودن عرضه انبوهی از فیلترشکن‌های پولی و سهولت خرید و دسترسی به این ابزارها در داخل کشور، وعده یک تحقیق و تفحص در این خصوص داده شد.

در آن مقطع یک عضو کمیسیون فرهنگی مجلس ‌گفت: تمام اقدامات اولیه تحقیق و تفحص از فیلترشکن‌های پولی صورت گرفته است و به‌زودی به کمیسیون مربوط ارسال خواهد شد تا بعد از تصویب احتمالا در شهریورماه در صحن علنی مجلس مطرح شود.

وعده‌ای که البته هرگز محقق نشد و این موضوع با وجود تک و پاتک‌هایی میان برخی نمایندگان مجلس و وزارت ارتباطات، مسکوت ماند.

کمااینکه در بیست و چهارم مرداد ماه و در ادامه حواشی پیرامون فروش فیلترشکن‌های پولی در کشور محمداحسان خرامید رئیس مرکز روابط عمومی ‌وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در پاسخ به اظهارات عضو هیات رئیسه مجلس مبنی بر لزوم توضیح وزیر ارتباطات درباره درآمد چند میلیاردی ناشی از فروش فیلترشکن‌ها گفت: «وقتی قانونی وجود ندارد باید وزارت ارتباطات پاسخگو باشد یا قانون گذار؟»

• 4 مرداد: تولید بی‌مجوز گوشی‌های خارجی

برخی خبرگزاری‌ها همزمان با رونق مجدد وعده تولید گوشی‌های موبایل در کشور، گزارش‌هایی مبنی بر تولید بی‌مجوز گوشی در کشور با برندهای سامسونگ و نوکیا با مجوز وزارت صمت دادند و خواستار پاسخ‌گویی وزارتخانه مذکور و وزارت ارتباطات شدند.

در این گزارش‌ها با ذکر جزییات دقیق از شرکت‌های تولیدکننده اعلام شده بود در واقع تولیدکننده ایرانی بدون طی‌کردن تشریفات لازم اقدام به تولید تلفن همراه به نام برندهای خارجی کرده است، موضوعی که فارغ از قوانین بین‌المللی، مغایر با برخی قوانین داخلی نظیر حمایت از نام‌های تجاری است.

این موضوع که البته هیچ واکنشی از سوی شرکت سامسونگ نداشت، در اسفندماه با اعتراض رسمی ‌وکیل شرکت نوکیا در ایران مواجه شد.

در پاسخ به این اعتراض، ستاد تسهیل و رفع موانع تولید در نامه‌‌‌ای به جانشین رئیس کل دادگستری استان تهران اعلام کرد: بر اساس اسناد گمرکی، تمام بسته‌‌‌های وارد شده از سوی این شرکت ایرانی در بدو ورود، نشانه و برند نوکیا را داشته‌‌‌اند و هیچ چاپ و حک جدیدی در ایران نشده است. بنابراین نوکیا هیچ حقی برای شکایت نداشته و استفاده از برند توسط شرکت ایرانی نیز هیچ مانع قانونی ندارد.

این موضوع اما پایان نیافت و در اسفندماه نامه‌ای از سفیر فنلاند در تهران خطاب به وزیر صمت منتشر شد که در بخشی از آن اعلام کرده بود: شرکت نوکیا و نماینده رسمی‌آن در ایران به عنوان شاکی اعطای هر گونه اختیار و امتیاز تولید و فروش کالا به شرکت چینی و ایرانی را انکار می‌کنند.

اگرچه تا کنون سرنوشت پاسخ به این اعتراض رسمی نیز مشخص نشده است.

بحث تولید گوشی ایرانی با نام برندهای خارجی در این ماه همچنان داغ بود که شرکت داریا به عنوان یکی دیگر از تولیدکنندگان موبایل در ایران با انتشار بیانیه‌ای در سایت خود اعلام کرد: گوشی عرضه شده از سوی این شرکت، به طور کامل در کشور چین تولید شده ‌‌‌است و به این ترتیب ابهامات چگونگی تولید گوشی تشدید شد.

• 4 مرداد: تصویب ادامه فعالیت کارگروه اینترنت

با گذشت ضرب‌الاجل یک ماهه در خصوص دستور رییس جمهور در شورای عالی فضای مجازی مبنی بر تشکیل کارگروه بررسی کیفیت اینترنت، رسانه‌ها پیگیر سرنوشتِ خروجی و گزارش این کمیته بودند که در چهارم مردادماه، خبری به این شرح روی سایت مرکز ملی فضای مجازی قرار گرفت: «در جلسه بعد از ظهر روز سه‌شنبه شورای‌عالی فضای مجازی که به ریاست ابراهیم رئیسی برگزار شد، کارگروه بررسی کیفیت خدمات شبکه که در جلسه قبلی این شورا و بنا به دستور رئیس جمهور، تشکیل شده بود، گزارش فعالیت‌های خود در یک ماه گذشته را ارائه کرد.

با دستور رئیس شورای‌عالی فضای مجازی، مقرر شد این کارگروه تا جلسه بعدی شورا به فعالیت خود ادامه داده و ضمن اخذ نظرات تکمیلی متخصصین جهت حل مسائل فنی، به بررسی موضوع ادامه داده و به‌صورت هم‌زمان راهکارهای عملیاتی رفع مشکلات احصا شده را طراحی و تدوین کرده و اجرای این اصلاحات نیز از سوی مسئولان دستگاه‌های ذی‌ربط آغاز شود.»

اگرچه جزییات گزارش این کارگروه رسانه‌ای نشد و اخبار بیشتری از خروجی آن تا پایان سال نیز به دست نیامد.

• 4 مرداد: آغاز جدال وزارت بهداشت و پلتفورم‌ها

همزمان با فروش دارو از طریق پلتفورم‌های اینترنتی، وزارت بهداشت و زیرمجموعه‌های آن اقدامات متعددی را برای مهار این ماجرا در دستور کار گذاشتند که همچنان نیز ادامه دارد و به تقابل‌های تندی نیز میان این وزارتخانه به عنوان مخالف با بخش دیگر از دولت یعنی مرکز بهبود محیط کسب و کار وزارت اقتصاد به عنوان موافق، منتهی شده است.

در چهارم مرداد ماه وزارت بهداشت با خطرناک خواندن فعالیت بی‌رویه و خارج از نظام سلامت از سوی برخی پلتفورم‌های اینترنتی، رسما اعلام کرد: اسنپ دکتر مجوز رسمی ‌از سوی این وزارتخانه ندارد و در واقع فعالیت آن ممنوع است و مردم می‌توانند فعالیت این سامانه را به ۱۹۰ گزارش دهند.

این ماجرا که منجر به ورود نهادهای متعدد به عنوان مخالف و موافق به آن شده است، همچنان ادامه داشته و در کنار اسنپ از دیجی‌کالا نیز به عنوان عاملان افزایش مصرف دارو نام برده شد.

اگرچه با وجود این حواشی و اعلام ممنوعیت‌ها، ظاهرا وقفه‌ای در فروش اینترنتی دارو ایجاد نشده است.

• 31 مرداد: گزارش مجلس از اینترنت و فیلترشکن‌ها

اگرچه در دیگر روزهای مردادماه اخبار داغ دیگری از حوزه فاوا و فضای مجازی منتشر شد، اما در روز سی‌ویکم مردادماه انتشار گزارش کمیسیون صنایع مجلس از وضعیت اینترنت و فیلترشکن‌ها با بازتاب‌های گسترده‌ای مواجه شد که تا روزها و هفته‌های بعد نیز ادامه یافت.

در این مقطع، در جلسه علنی مجلس، گزارش کمیسیون صنایع درباره بررسی کیفیت اینترنت و شاخص‌های مرتبط با آن با رویکرد چالش‌های ایجاد شده برای افراد و کسب‌وکارهای مجازی قرائت شد.

کیفیت اینترنت یکی از محورهای نقد این گزارش رسمی‌ بود و اعلام شد: از جمله کاستی‌های مشهودی که می‌توان به آن اشاره کرد، کیفیت دسترسی شهروندان به اینترنت در برخی از شاخص‌های آن به عنوان بستر اصلی توسعه دولت الکترونیک و بالطبع اقتصاد دیجیتال است که بعضاً موجب نارضایتی مردم و خسارات‌های اقتصادی در حوزه کسب و کارها شده است.

نکته برجسته دیگر که مورد استناد رسانه‌های داخلی و خارجی زیادی قرار گرفت مساله میزان بالای دسترسی به فیلترشکن‌ها در کشور بود که در این خصوص نیز اعلام شد: تاکنون گزارش دقیقی برای شفاف سازی آمار موجود، ارقام قابل ملاحظه هزینه‌های فیلترشکن و تحمیل آن بر سبد هزینه‌های خانوارها و در نهایت ارائه راهبردهای مؤثر برای کاهش استفاده از فیلترشکن‌ها توسط مشترکین، از سوی وزارت ارتباطات ارائه نشده است، اما طبق بررسی‌ها ۶۴ درصد از کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند.

و در نهایت اینکه از دیگر اخبار مهم مردادماه می‌توان به اعلام ممنوع‌الخروجی با پیامک، تایید وقوع یک اختلال دیگر در اینترنت در سیزدهم مردادماه، ممنوعیت ایجاد هرگونه سامانه جدید به موجب برنامه هفتم توسعه، تصویب ایجاد معاونت شبکه ملی اطلاعات در وزارت ارتباطات و پیگیری ارایه اینترنت طبقاتی به استارت‌آپ‌ها از سوی وزارت اقتصاد در کمیسیون اقتصاد دیجیتال بود.

• شهریورماه: هک تپسی و ثبت احوال

در ایام شهریورماه، بحث‌های پیرامون سرنوشت بررسی کندی اینترنت و مافیای فیلترشکن، همچنان در رسانه‌ها دنبال می‌شد و به علت نامشخص بودن نتایج، تقریبا در اواخر این ماه نیز از داغی آنها کاسته شد و پیگیری‌های بیشتر نیز متوقف شد. در این ماه ماجرای هک تپسی و سرقت ده‌ها میلیون داده کاربران ایرانی، اختلال و ادعای هک سامانه ثبت احوال و همچنین چند تحریم فناورانه دیگر برای شرکت‌های ایرانی رخ داد.

• 2 شهریور: پایان پیگیری دستور رییس جمهور

دو ماه پس از اتمام دومین ضرب‌الاجل شورای عالی فضای مجازی و دستور رییس جمهور پیرامون تشکیل کمیته بررسی کیفیت اینترنت و رسیدگی به گلایه‌های عمومی ‌در این خصوص، بار دیگر برخی رسانه‌ها پیگیر نتجیه و خروجی کار شدند و نوشتند: اکنون پس از گذشت دو ماه از دستور اولیه رئیس جمهور، مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات گزارش خود را از بررسی وضعیت اینترنت ارائه نکرده‌اند. ضمن اینکه به نظر می‌رسد در جدیدترین جلسه شورای عالی فضای مجازی که سه شنبه هفته جاری برگزار شد نیز گزارشی مطرح نشده و یا در صورت مطرح شدن به اطلاع عموم نرسیده است.

به این ترتیب در همین ایام بود که پیگیری‌های رسانه‌ای و معدود نمایندگان مجلس از سرنوشت این کمیته نیز به سکوت گرایید و از آن پس نیز کسی پیگیر این ماجرا نشد.

• 11 شهریور: هک تپسی

تپسی به عنوان دومین شرکت تاکسی اینترنتی از نظر سهم بازار در ایران، یازدهم شهریورماه هک خود را تایید کرد.

در این ماجرا هکرها مدعی سرقت اطلاعات 6 میلیون راننده و بیش از 27 میلیون مسافر شامل نام و نام خانوادگی و کدملی، شدند و این اطلاعات را به قیمت 35هزار دلار در اینترنت قرار دادند.

در آن مقطع پلیس فتا نیز با تایید این باج‌خواهی اعلام کرد: شرکت تپسی این کار را انجام نمی‌دهد و از گروه هکری شکایت می‌کند.

اگرچه همچون دیگر موارد هک‌های رایج در کشور، سرنوشت دقیق شکایت مذکور و نحوه جبران خسارات وارده روشن نشد و این منوال در خصوص دیگر هک‌های سال 1402 نیز ادامه یافت.

اما این نخستین بار نبود که تپسی هک می‌شد و فروردین ماه سال 98 نیز اطلاعاتی از این شرکت سرقت شد و در آن مقطع مدیرعامل تپسی از رفع کامل مشکلات نفوذ به سرورهای کسب و کار خود خبر داده بود. و در ارتباط با همین شرکت شانزدهم بهمن‌ماه نیز نزدیک به هفتاد درصد سهام تپسی به شرکت گلرنگ فروخته شد.

• 20 شهریور: اختلال اینترنت

در حالیکه از هجدهم شریورماه اخبار و شواهدی مبنی بر وقوع یک اختلال و کندی دیگر در اینترنت کشور منتشر می‌شد سرانجام در بیستم شهریورماه شرکت زیرساخت با تایید این موضوع اعلام کرد: به‌منظور ارتقاء و توسعه ظرفیت شبکه ارتباطات زیرساخت و براساس نیازسنجی و طراحی‌های انجام شده قبلی، تجهیزات مورد نیاز تامین شده و از چند روز گذشته مراحل جایگزینی و ارتقاء تجهیزات آغاز شده است.

• 22 شهریور: اینترنت طبقاتی برای رونالدو

روزهای پایانی شهریورماه مصادف با حضور تیم فوتبال النصر برای رقابت با تیم پرسپولیس شد که با توجه به فیلترینگ‌ها، موضوع دسترسی اعضای این تیم و بازیکن شاخص آنها یعنی رونالدو به اینترنت آزاد به سوژه‌ای برای رسانه‌ها و دغدغه‌ای برای تیم پرسپولیس و وزیر گردشگری تبدیل شد.

در آن مقطع مدیرعامل تیم فوتبال پرسپولیس با اشاره به مذاکراتش با مدیرعامل ایرانسل ضمن تشکر از او گفت: قرار است شرکت ایرانسل به کاروان تیم النصر، سیم‌کارت‌های رایگان با اینترنت نامحدود ارائه بدهد.

همان روز این موضوع به حاشیه هیات دولت نیز کشیده شد و وزیر گردشگری هم به طعنه گفت: اگر رونالدو به ایران بیاید باید سکو بله و ایتا را نصب کرده و با خانواده و دوستان و زن و بچه و بچه‌ محل‌های خود تماس بگیرد و به آن‌ها بگوید این سکوها را نصب کنند و خیلی هم دلش بخواهد این کار را بکند.

چند روز بعد هم وزیر ارتباطات در پاسخ به این طعنه گفت: سکوهای بومی، دارایی دیجیتال ملّی کشورها محسوب می‌شوند. ما جزو معدود کشورهای دارنده سکوهای باکیفیت بومی‌هستیم و این یک افتخار بزرگ است و ….

اگرچه در نهایت مشخص نشد رونالدو و یارانش اینترنت طبقاتی نصیب‌شان شد یا بله و ایتا را نصب کردند!

• 25 شهریور: تحریم ابرآروان و دوران

اواخر شهریور اما باز هم با اخبار تحریم برخی شرکت‌های ایرانی از سوی آمریکا و انگلیس همراه شد.

در این مقطع آمریکا ۲۵ فرد و ۴ نهاد ایرانی از جمله خبرگزاری فارس و تسنیم و دو شرکت حوزه اینترنت ایران را تحریم کرد.

بر این اساس علیرضا عابدین نژاد مدیرعامل شرکت «داده پردازان دوران» و عامر نجفیان پور و سهیلا کسایی از اعضای هیئت مدیره این شرکت و شرکت «یافتار پژوهان پیشتاز رایانش» به اتهام آنچه که نقض حقوق بشر اعلام شده مورد تحریم قرار گرفتند.

همچنین پس از آمریکا و اتحادیه اروپا، کشور انگلیس نیز برای آنچه که سانسور اینترنت خوانده شد، ابرآروان را در لیست تحریم‌های خود قرار داد.

وزارت خارجه انگلیس اعلام کرد: «ابرآروان از شرکای کلیدی وزارت ارتباطات ایران است و از توسعه اینترانت سراسری (شبکه ملی اطلاعات) حمایت می‌کند.»

• 28 شهریور: هک یا اختلال ثبت احوال

در روزهای پایانی شهریور ماه اما یک گروه هکری با انتشار تصاویری در تلگرام، مدعی نفوذ به سایت سازمان ثبت احوال ایران و هک اطلاعات ۱۳۰ میلیون ایرانی شامل مواردی همچون اثر انگشت، نام و نام خانوادگی، شماره ملی و آدرس آنها شد.

اگرچه در آن مقطع سایت سازمان ثبت احوال در دسترس نبود اما مسوولان این سازمان اعلام کردند که سایت این سازمان هک نشده و ادعای مذکور شایعه است.

29 شهریور: تکالیف سایبری در لایحه حجاب

سرانجام بیست و نهم شهریورماه مجلس ‌با اجرای آزمایشی لایحه عفاف و حجاب به مدت سه سال موافقت کرد در این لایحه مواد متعددی در ارتباط با فضای مجازی به تصویب رسید که وزارت ارتباطات را مکلف به تسریع در تکمیل شبکه ملی اطلاعات کرد و مقررات زیادی نیز برای شرکت‌ها و پلتفورم‌های خصوصی تعیین شد.

و در نهایت اینکه در شهریورماه اخباری نظیر تکرار وعده تحقیق و تفحص از فیلترشکن‌های پولی، اسپانسر شدن رایتل با ۱۳۰۰ میلیارد تومان زیان انباشته در تیم استقلال و سرمایه‌گذاری در چند شرکتِ راکد و فاقد فعالیت، ابلاغ مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنوان «تعیین الزامات ساماندهی حوزه صوت و تصویر فراگیر» و اعلام ایلان ماسک مبنی بر دریافت نامه‌ای مودبانه از سوی مقامات ایران در خصوص فعال‌سازی اینترنت ماهواره‌ای این شرکت از دیگر خبرهایی بود که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.

• مهر ماه: هک سامانه وزارت علوم

در مهرماه و متعاقب تکرار حملات سایبری و هک‌ها، که مورد توجه رسانه‌های خارجی نیز قرار گرفته بود، یک گروه امنیت سایبری خارجی با بررسی عملیات علیه برخی ‌سایت‌های دولتی ایران از سال‌های گذشته تا مقطع مذکور مدعی شد که با توجه به ساختار اینترنت ایران، این حملات سایبری با نفوذ داخلی انجام شده و نمی‌تواند نتیجه نفوذ خارج از ایران باشد.

هک وزارت علوم، بالاگرفتن دعوای مخابرات و وزارت ارتباطات، انتشار نخستین برنامه اختلال اینترنت و ماجرای ورود پرحاشیه تپسی به سرویس مدارس، از دیگر موضوعات مورد توجه رسانه‌ها در این ماه بود.

• 1 مهر: هک وزارت علوم

هنوز از حواشی و اخبار پیرامون هک سازمان ثبت احوال زمان زیادی نگذشته بود که این بار قرعه به نام وزارت علوم افتاد.

یکم مهرماه در پی از دسترس خارج شدن سایت وزارت علوم، یک گروه هکری مدعی شد بیش از ۵۰۰ سرور، کامپیوتر، سایت و سامانه وزارت علوم را هک کرده‌ و به بیش از ۲۰ هزار سند دسترسی پیدا کرده است.

وزارت علوم اما با تایید وقوع این هک با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد: این حمله با هوشیاری فنی کارشناسان دفع شد و مسلم است که این سایت در سریعترین زمان و پس از اطمینان، در دسترس جامعه دانشگاهی قرار خواهد گرفت.

اگرچه در این اطلاعیه در خصوص ادعای دسترسی به اسناد این وزارتخانه توضیحی داده نشد.

• 3 مهر: اینترنت طبقاتی برای خارجی‌ها

سوم مهر ماه معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی گفت: سیم‌کارت گردشگری در کارگروه رفع مصادیق مجرمانه دادستانی کل کشور به درخواست این وزارتخانه و با حضور نمایندگان وزارت ارتباطات، دادستانی و نیروی انتظامی ‌تصویب شده است.

9 روز بعد اما وزیر ارتباطات این موضوع را رد کرد و گفت: تا این لحظه چنین سیم‌کارتی وجود خارجی ندارد و گردشگران هم از نظر ما مشکلی ندارند و هر کسی وارد خاک ایران شود از ظرفیت رومینگ استفاده می‌کند.

اگرچه در نهایت اوایل اسفندماه سال جاری وزیر میراث فرهنگی اعلام کرد که توانستند تعدادی سیم‌کارت بدون فیلتر تهیه کنند و به اینفلوئنسرها، رسانه‌ها و مقامات خارجی بدهند.

• 3 مهر: جنجال سرویس مدرسه تپسی

از نخستین روزهای آغاز سال تحصیلی تا اواخر مهرماه اما خبر ارایه سرویس مدرسه تپسی و ناتوانی این شرکت در تحقق این موضوع که موجب نارضایتی و سردرگمی ‌خانواده‌ها شده بود، به یکی از موضوعات مورد توجه رسانه‌ها تبدیل شد.

چهاردهم مهرماه دادستان تهران به عنوان مدعی‌العموم با ورود به این جریان و دعوت از مدیر عامل تپسی، خبر از عودت وجوه والدین ناراضی را داد. چند روز بعد نیز سخنگوی قوه قضاییه با اعلام صدور حکم قضایی این موضوع را تایید کرد.

• 4 مهر: انتشار برنامه اختلال اینترنت

روز چهارم مهرماه بار دیگر اخبار اختلال در اینترنت در گوشه و کنار فضای مجازی بالا گرفت و نت بلاکس اعلام کرد بامداد امروز اینترنت ایران برای بار سوم در یک ماه اخیر دچار اختلال شد و به سطح 82 درصد کاهش پیدا کرد.

متعاقب این اخبار رییس مرکز روابط عمومی ‌وزارت ارتباطات اعلام کرد: طرح توسعه در هسته شبکه کشور در حال انجام است و برخی این توسعه را با نام اختلال فاکتور نکنند.

فردای آن روز نیز شرکت ارتباطات زیرساخت برای نخستین بار و در قالب یک جدول (شامل اسامی ‌برخی شهرها و زمان مشخص) اقدام به انتشار برنامه اختلال احتمالی در اینترنت برای هفته آتیِ آن مقطع کرد.

• 5 مهر: پرتاب ماهواره نور ۳

صنعت فضایی ایران که به گفته منتقدان در دولت قبل دچار رکودی بی‌سابقه شده بود و برخی حتی خبر از تعطیلی آن می‌دادند، با آغاز به کار دولت سیزدهم تبدیل به یکی از اولویت‌های رده بالا شد. به نحوی که از دو سال اندی پیش تا کنون 12 ماهواره به فضا رفته که از مجموع ماهواره‌های یک دهه قبل نیز بیشتر است. این در حالیست که با وجود شتاب‌گیری پرتاب‌ها در دو سال قبل، مسوولان وزارت ارتباطات و سازمان فضایی سال آینده را سال پرتاب‌های فضایی اعلام کرده‌اند.

پس از پرتاب ماهواره‌های ققنوس و نور 2 در دی و اسفند سال 1400، ماهواره‌های ناهید ۱، خیام، پرتاب زیرمداری، پرتاب زیرمداری بلوک انتقال مداری سامان و پرتاب تحقیقاتی فروند دوم ماهواره بر قائم ۱۰۰ در سال 1401 در کارنامه فضایی ایران ثبت شد.

در ادامه این روند پنجم مهرماه سال 1402، ماهواره نور ۳ که ماهواره‌ای سنجشی و شناسایی است، پس از پرتاب در مدار ۴۵۰ کیلومتری قرار گرفت.

این ماهواره‌ ادامه سه‌گانه ماهواره نور 1 (پرتاب در اردیبهشت 99) و نور 2 (پرتاب در اسفند 1400) بود.

• 17 مهر: بالا گرفتن دعوای مخابرات و رگولاتوری

ماجرای اختلافات سازمان رگولاتوری با شرکت مخابرات که اوایل تیرماه و با اعلام رسانه‌ای رگولاتوری مبنی بر تهدید عدم تمدید پروانه مخابرات در آن مقطع آغاز و اعلام شده بود که تا 27 تیرماه تعیین تکلیف خواهد شد، در مهرماه پررنگ‌تر شد.

هفدهم مهرماه مدیر عامل شرکت مخابرات ایران اعلام کرد: در تفاهم‌نامه با رگولاتوری تعهداتی باید می‌دادیم و مدیران شرکت مخابرات به این دلیل که تفاهم‌نامه آورده‌ای برای شرکت نداشت و در آینده جرایم زیادی را به شرکت تحمیل خواهد کرد. در نهایت نیز این شرکت شرایط نامتعارف در پیشنهاد جدید سازمان تنظیم مقررات را نپذیرفت.

29مهرماه بار دیگر مدیر عامل مخابرات با بیان اینکه مشکل مذکور را در جلسه‌ای با معاون اول رییس جمهوری مطرح کرده است اعلام کرد: پروانه مخابرات در گروی امضای قرارداد فیبرنوری است.

وزارت ارتباطات اما در آن مقطع واکنشی به این اظهارات نداشت و ماجرای بلاتکلیفی تمدید پروانه مخابرات باز هم ادامه یافت.

و در نهایت اینکه در مهرماه سال 1402، موضوعاتی همچون مخالفت با تجمیع کارت‌ها در کارت هوشمند ملی، تصویب تربیت ۵۰۰ هزار نیروی انسانی برای توسعه اقتصاد دیجیتال و همچنین تصویب تاسیس صندوق توسعه شبکه فیبرنوری در مجلس، پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها برای جرم‌انگاری استفاده از اینترنت ماهواره‌ای و ورود شورای رقابت به حق کمیسیون تاکسی‌های اینترنتی که البته خبری از نتیجه آن نشد، از دیگر اخبار مهم و مورد توجه بودند.

• آبان‌ماه: اختلال اینترنت و مافیای فیلترشکن

آبان‌ماه سال 1402 اما مقارن شد با وقوع چند اختلال زنجیره‌ای در اینترنت کشور، بالاگرفتن بحث‌ها پیرامون مافیای فیلترشکن، تلاش برای ساماندهی به تاکسی‌های اینترنتی، نامشخص ماندن سرنوشت یک دستور رییس جمهور، آغاز درخواست مدیران اپراتورها برای تغییر تعرفه اینترنت و ورودهای بی‌سرانجام شورای رقابت به چند پرونده.

• 3 آبان: آشتی وزارت ارتباطات و مخابرات

بعد از کشمکش‌هایی از تیرماه سال جاری میان سازمان رگولاتوری و شرکت مخابرات ایران بر سر تمدید پروانه این شرکت و لزوم پایبندی مخابرات به الحاقات و تعهدات اعمال شده از سوی رگولاتوری، به ویژه در زمینه مشارکت مخابرات در پروژه فیبرنوری که کار را به معاون اول رییس جمهور نیز کشاند، سرانجام سوم مهرماه سازمان رگولاتوری خبر از تمدید پروانه این شرکت داد.

به موجب این خبر در جلسه‌ای با حضور امیر لاجوردی رییس رگولاتوری و مجید سلطانی مدیرعامل شرکت مخابرات، این شرکت با پذیرش تعهدات قانونی و شرایط عمومی ‌پروانۀ UNSP به عنوان هشتمین اپراتور کشور موفق به دریافت این پروانه شد.

این تاریخ را می‌توان زمان پایان اختلافات مخابرات و وزارت ارتباطات دانست و از آن پس تنش‌ها تمام شد.

• 5 آبان: ورود بلاتکلیف شورای رقابت

نام شورای رقابت در سال جاری بیش از سال‌های قبل در ورود به پرونده‌های حوزه فاوا شنیده شد. اگرچه سرانجام بسیاری از این ورودها روشن نشد. نخستین بار در اردیبهشت سال جاری خبر ورود شورای رقابت به نرخ‌گذاری تاکسی‌های اینترنتی مطرح شد. در مهرماه بار دیگر از این شورا خبر رسید که این بار به حق کمیسیون تاکسی‌های اینترنتی ورود کرده است.

در حالیکه سرنوشت این اخبار روشن نشد در پنجم آبان‌ماه باز هم خبر رسید که این شورا این‌بار با ورود به جزییات قرارداد اسنپ و تپسی با رانندگان‌شان، ضمن غیرمنصفانه خواندن آن، اقدام به طرح شکایت از این دو شرکت کرد.

در حالیکه سرنوشت پرونده‌های بلاتکلیف این شورا رو به افزایش بود، در نهم آبان‌ماه نیز رئیس شورای رقابت در مکاتبه‌ای با رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس اعلام کرد، هر نوع اطلاعات، گزارشات و مستندات مرتبط در ارتکاب رویه ضد رقابتی در حوزه تخصیص ارز و واردات تلفن همراه را ارائه کنید.

اگرچه این ماجرا نیز به سرنوشت نامعلوم دیگر پرونده‌های این شورا دچار شد.

• 12 آبان: اختلال‌های زنجیره‌ای اینترنت

آبان‌ماه شاهد یک رکورد در وقوع اختلال‌های مکرر در اینترنت کشور بودیم. نخستین اختلال دوازدهم آبان رخ داد که فردای آن روز شرکت زیرساخت علت را « قطعی فیبرنوری در خاک گرجستان» اعلام کرد.

کمتر از 10 روز بعد یعنی بیست و یکم آبان‌ماه بار دیگر اختلال در اینترنت رخ داد و شرکت زیرساخت این بار علت را «قطعی فیبرنوری در خاک ارمنستان» اعلام کرد.

کمتر از یک هفته بعد بار دیگر یک اختلال قابل توجه در اینترنت تهران رخ داد که آثار آن طولانی‌تر از دو مورد قبلی بود. شرکت زیرساخت این بار علت را «اختلال در شبکه انتقال استان تهران» اعلام کرد.

دو روز بعد وزیر ارتباطات نیز با رد برخی گمانه‌زنی‌ها در خصوص نقش حملات سایبری در اختلال‌های اینترنت اعلام کرد: یک مشکل فنی بود که من به دوستان دستور دادم که دیگر شاهد چنین اتفاقاتی نباشیم.

اگرچه در ماه‌های بعد اختلال اینترنت باز هم از مسیرهای مذکور به وقوع پیوست.

• 17 آبان: بالا گرفتن بحث مافیای فیلترینگ

ماجرای رواج گسترده فیلترشکن‌های پولی در داخل کشور و دسترسی آسان کاربران به این ابزار که از تیرماه سال جاری با وعده‌های بی‌سرانجام برخی نمایندگان مجلس مبنی بر تحقیق و تفحص از این موضوع آغاز شده بود، در آبان‌ماه بار دیگر مورد نقد برخی نمایندگان مجلس قرار گرفت.

هفدهم آبان‌ماه یک عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در برنامه‌ای در صداوسیما گفت: «ما به وزارت ارتباطات رفتیم و آنجا اعتراض کردند که شما تحقیق و تفحصی را امضا کردید که برای خارج از کشور است. در صورتیکه این درست نیست. یعنی برای خارج از کشور نیست بلکه برای داخل کشور است و وی‌پی‌ان فروش‌ها داخل کشور هستند.»

همان روز وزیر ارتباطات به اظهارات این نماینده واکنش نشان داد و از قوه قضائیه و «هیات نظارت بر رفتار نمایندگان» خواست ادعای این نماینده مجلس در خصوص فیلترشکن‌ها را بررسی کنند تا معلوم شود چه کسانی پشت مافیای فیلترشکن فروشی پنهان می‌شوند.

دو روز بعد یک نماینده دیگر مجلس خواستار تعیین تکلیف فیلترشکن‌های پولی شد و بار دیگر وزیر ارتباطات به رسانه‌ها گفت: «یک خط قانون برای برخورد با افراد سودجو در بحث فیلترشکن و فروشندگان آن نداریم و تا زمانی که این چنین است نباید جمع‌آوری این فضا را از وزارت ارتباطات انتظار داشت.»

به هر تقدیر فارغ از این اظهارات، تا پایان سال جاری تکلیف فروش علنی فیلترشکن در داخل کشور با وجود برآورد گردش‌های مالی کلان از این پدیده روشن نشد و نهادی به شکل عملی وارد این ماجرا نشد.

23 آبان: سرنوشت 2 دستور رییس جمهور

بیست و سوم آبان‌ماه بود که روابط عمومی ‌وزارت ارتباطات اعلام کرد: «تخلف سنگین گرانفروشی یکی از سکو‌های داخلی» محرز شده است و به‌دنبال آن، رئیس‌جمهور دستور به استیفای حقوق مردم و جبران خسارت داده است.

فردای آن روز وزیر ارتباطات در پاسخ به پیگیری رسانه‌ها بدون نام بردن از این سکوی داخلی گفت: با هر سکویی که مصوبات کشور را رعایت نکند و یا از اعتماد مردم سواستفاده و حقوق مردم را نقض کند، برخورد خواهیم کرد.

اگرچه برخی رسانه‌ها به شکل غیررسمی ‌نام این پلتفورم داخلی را ذکر کردند اما در نهایت سرنوشت جزییات این دستور مشخص نشد.

کمی‌قبل‌تر اما رسانه‌ها پیگیر یکی دیگر از دستورات رییس جمهور مبنی بر «بازنگری در سیاست‌های مسدودسازی فضای مجازی» شدند در اسفندماه سال قبل و در متن حکم دبیر جدید شورای عالی فضای مجازی به وی اعلام شده بود.

آقا میری دبیر جدید شورا اما در پاسخ گفت که این بررسی همچنان در حال انجام است. اگرچه تا پایان سال و زمان تنظیم این گزارش نیز نتیجه این دستور مشخص نشد.

از دیگر رویدادها و اخبار آبان‌ماه می‌توان به ورود پست‌بانک به تامین مالی پروژه فیبرنوری، مصوبه مجلس برای امنیت سایبری کشور، رای ITU به الزام تبعیت استارلینک از قوانین ایران، آغاز تست ارایه قانونی اینترنت ماهواره‌ای در ایران، اختلال در پیام‌رسان ایتا، ادامه پیگیری‌های همیشگی شهرداری و شورای شهر برای ساماندهی تاکسی‌های اینترنتی، مصوبه مجلس برای خویش‌فرماشدن بیمه رانندگان تاکسی‌های اینترنتی و تشکیل پرونده مالیاتی برای ۶۰۰۰ اینفلوئنسر اشاره کرد.

• آذرماه: هک سامانه سوخت

آذرماه سال جاری اما انتقاد از فروش اینترنتی دارو توسط پلتفورم‌های داخلی تقریبا به اوج خود رسید و نهادهای متعددی درگیر آن شدند. موضوعی که تا زمان تنظیم این گزارش به سرانجام روشنی نرسیده و در کنار ممنوعیت اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، ظاهرا خللی در فعالیت این پلتفورم‌ها هم ایجاد نشد! پرتاب موفق کپسول زیستی، رونق دوباره فعالیت سایت‌های شرط‌بندی و در نهایت وقوع یک حمله سایبری دوباره به پمپ‌بنزین‌ها و سامانه سوخت از مهمترین موضوعات این ماه بودند.

• 8 آذر: تکلیف فروش اینترنتی

موضوع فروش اینترنتی دارو با مخالفت سخت مسوولان نظام درمانی کشور مواجه است. در آذرماه اخبار و گزارش‌های زیادی از مخالفت با فعالیت گسترده پلتفورم‌های اینترنتی در این حوزه مطرح و خطر «ایجاد ناصرخسرو مجازی» کلیدواژه رایج شد.

در حالیکه وزارت ارتباطات، وزارت اقتصاد، معاونت علمی ‌و معاونت حقوقی رییس جمهور و برخی نمایندگان مجلس مدافع فروش اینترنتی دارو بوده و هستند، وزارت بهداشت و تشکل‌های حوزه دارو و سلامت قاطعانه مخالف این ماجرا بوده و بعضا انتقادات تندی نیز میان طرفین دولتی به ویژه مسوولان وزارت بهداشت و وزارت اقتصاد رد و بدل شد.

در هشتم آذرماه اما رییس سازمان غذا و دارو خبر از تدوین آیین‌نامه «فروش اینترنتی دارو» تا پایان سال داد که در ماه‌های بعد نام این آیین‌نامه به «دارو رسانی درب منزل» در سخنان مسوولان وزارت بهداشت تغییر کرد.

اما سرنوشت این آیین‌نامه همچنان مشخص نشد و در اسفندماه معاونت علمی ‌رییس جمهور اعلام کرد که با توجه به تاخیر وزارت بهداشت، خود قصد دارد آیین‌نامه‌ای تدوین و در کمیسیون اقتصاد دیجیتال تصویب کند.

اگرچه بحث دولتی‌ها بر سر نحوه قانونمندی فروش اینترنتی دارو و ممنوعیت آن در حالی ادامه دارد که پلتفورم‌های زیادی مشغول فروش و عرضه اینترنتی دارو هستند.

• 8 آذر: اعلان قرمز برای سینا استوی

همانطور که ذکر شد، سوم خرداد ماه مقارن بود با برگزاری نخستین جلسه دادگاه صرافی رمزارز کریپتولند و کینگ‌مانی.

هشتم آذرماه اما متهم اصلی پرونده با انتشار فیلمی‌ از خود پای برج ایفل پاریس توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد.

در این زمان قوه قضاییه درباره ویدئوی منتشر شده از سینا استوی متهم فراری این پرونده ضمن ارایه توضیحاتی در خصوص چگونگی خروج وی از کشور خبر از صدور اعلان قرمز به پلیس بین الملل برای دستگیری وی داد.

همانطور که ذکر شد این پرونده بیش از 51هزار شاکی خصوصی دارد و متهم اصلی همچنان متواری است.

• 13 آذر: برخورد با سایت‌های قمار

فعالیت سایت‌های قمار در ایران از سال‌ها قبل تا کنون فراز و نشیب زیادی داشته و همچنان پررونق و فعال است.

همزمان با اوج‌گیری فعالیت این سایت‌ها، در سیزدهم آذرماه رئیس پلیس سایبری کشور گفت: از ابتدای سال تاکنون ۵ پرونده کثیرالشاکی در ارتباط با سایت‌های شرط‌بندی در پلیس فتا تشکیل شده و مجرمان این پرونده‌ها نیز شناسایی شده‌اند.

چند روز بعد رئیس کل دادگستری استان فارس از دستگیری ۴ نفر از اعضای تیم پشتیبانی سایت‌های قمار و شرط‌بندی در شیراز خبرداد و گفت: تاکنون ۳۲ هزار میلیارد تومان گردش ریالی و ۱۸ میلیون دلار واریزی رمز ارزی کاربران کشف و با تحقیقات قضایی صورت گرفته است.

با وجود این اخبار، همچنان گردش‌های عظیم و سرسام‌آور سایت‌های شرط‌بندی و استفاده آسان و آشکار آنها از خدمات نظام بانکی ادامه دارد. این موضوع پرسش‌ها و ابهامات بی‌پاسخ زیادی را به دنبال داشته که توضیحات مقامات بانک مرکزی نیز چیزی از این ابهامات نکاسته است.

• 15 آذر: پرتاب کپسول زیستی

پانزدهم آذرماه یکی دیگر از 5 پرتاب موفق در عرصه فضایی کشور در سال 1402 به ثبت رسید و کپسول زیستی با پرتابگر سلمان به فضا رفت. این کپسول زیستی محموله علمی، پژوهشی و فناورانه در راستای تحقق نقشه‌راه طرح اعزام انسان به فضاست که به منظور توسعه و اکتساب فناوری‌های مورد نیاز در این راستا، از سوی سازمان فضایی وزارت ارتباطات به ارتفاع ۱۳۰ کیلومتری از سطح زمین پرتاب شد.

• 22 آذر: رد پیشنهادات وزیر در کمیته فیلترینگ

در حالیکه خبر رفع فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ تقریبا منتفی شده بود و رسانه‌ها نیز با پاسخ تکراری شروط ایران برای این پلفتورم‌ها مواجه می‌شدند، درخواست‌ها برای رفع فیلترینگ گوگل‌پلی که نقش مهمی ‌در به‌روزرسانی اپلکیشین‌های موبایلی و رفع مشکلات امنیتی، ادامه داشت.

27تیرماه بود که وزیر ارتباطات خبر از رد درخواست این وزارتخانه برای رفع فیلترینگ گوگل‌پلی در کمیته فیلترینگ داد. این در حالیست که وزارت ارتباطات از دیماه سال قبل بارها مخالفت خود با این موضوع را اعلام کرده بود.

بیست و دوم آذرماه اما زارع‌پور بار دیگر، با بیان اینکه تا کنون تمامی ‌پیشنهادهای او برای رفت فیلتر برخی اپلیکیشن‌ها در نهادهای تصمیم گیر رد شده اعلام کرد: من بارها حداقل پیشنهاد رفع فیلتر گوگل‌پلی را به کارگروه مصادیق مجرمانه داده‌ام اما مخالفت می‌کنند.

در دیماه سال جاری بار دیگر وزیر ارتباطات با بیان اینکه برای سومین بار درخواست خود را به کمیته فیلترینگ خواهد برد، بار دیگر سرنوشت دستور سال قبل رییس جمهور به دبیر شورای عالی فضای مجازی برای بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ را به رسانه‌ها یاددآوری کرد و خواستار پیگیری این موضوع از دبیر شورا شد.

پنجم دیماه سخنگوی دولت هم در پاسخ به رسانه‌ها به تایید اظهارات وزیر ارتباطات مبنی بر پیگیری رفع فیلتر گوگل‌پلی و رد این درخواست‌ها از سوی کمیته فیلترینگ پرداخت.

• 27 آذر: هک سامانه سوخت

هک سامانه سوخت کشور که نخستین بار در آبان ۱۴۰۰ (در دولت قبل) رخ داد و قرار بود پس از آن اتفاق، سامانه هوشمند سوخت به‌گونه‌ای مجهز و بازسازی شود که امکان هک دوباره آن وجود نداشته باشد، بار دیگر و در بیست و هفتم آذرماه سال 1402 از سوی گروه هکری موسوم به گنجشک درنده مورد حمله قرار گرفت.

در این مقطع شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی وقوع حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت کشور را تأیید کرد و همان روز رسانه‌ها خبر از دستور رئیس جمهور به وزیر نفت برای رفع فوری و علت اختلال در پمپ بنزین‌ها دادند.

فردای وقوع حمله یک عضو کمیسیون انرژی مجلس گفت: حمله به سامانه سوخت از داخل انجام شده است.

آثار این حمله که نزدیک به 60درصد پمپ‌بنزین‌های کشور را تحت تاثیر قرار داده بود تا دو روز بعد در برخی پمپ‌بنزین‌ها همچنان برقرار بود و در نهایت ۲۹ آذر ماه رئیس جمهور از وزیر و کارکنان وزارت نفت برای اقدام به‌هنگام در مواجهه با تلاش دشمن برای ایجاد اختلال در سامانه‌های سوخت‌رسانی کشور و نیز اطلاع‌رسانی مناسب و به‌موقع رسانه‌ها در این زمینه قدردانی کرد.

اگرچه در مورد این حمله سایبری نیز همچون بسیاری از موارد مشابه، گزارشی از دلایل دقیق چگونگی وقوع حمله، مشکلات و کاستی‌ها، نقش نهادهای مسوول در پیشگیری از حملات و … داده نشد.

و در نهایت از دیگر رویدادهای مورد توجه رسانه‌ها در آذرماه می‌توان به مصوبه شورای رقابت مبنی بر الزام اپراتورها به ارایه بسته‌های متنوع اینترنتی، وقوع اختلال در رایتل و پیام‌رسان بله، صدور مجوز رگولاتوری به شرکت یاه‌ست برای ارایه اینترنت ماهواره‌ای در ایران، اعلام رگولاتوری مبنی بر احتمال تغییر تعرفه اینترنت اپراتورها و تغییر دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات اشاره کرد.

• دی‌ماه: هک اسنپ فود

ورود به نخستین فصل زمستان، اما مقارن شد با داغ‌ترین و پرخبرترین ماه‌ سال در حوزه فاوا و فضای مجازی.

گسترش اعتراضات متولیان نظام درمانی به پلتفورم‌های فروش اینترنتی دارو، اختلال اینترنت مخابرات در تهران، تصویب افزایش تعرفه اینترنت، هک داده‌های میلیون‌ها نفر از کاربران پلتفورم اسنپ‌فود، پرتاب ماهواره ثریا و انتشار دومین گزارش انجمن فروشگاه‌های اینترنتی از وضعیت اینترنت از جمله پربحث‌ترین موضوعات خبری در رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها بود.

• 1 دی: توصیه رییس جمهور به رفع کندی اینترنت

روز یکم دیماه بخشی از اظهارات رییس جمهوری در آیین‌ افتتاح پروژه فیبر نوری استان گلستان مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.

در این مراسم وی گفت: «من این گلایه مردم را به آقای وزیر منتقل کردم که سرعت اتصال و ارتباط اینترنت کند و پایین است و ایشان نیز با سرعت و همت پیگیر رفع این مشکل به نحو مقتضی هستند. توصیه‌ام به وزیر ارتباطات این است که جوان‌ها را دریابید و گلایه‌هایشان برای توسعه بستر و سرعت اینترنت را که عمدتا برای بهره‌مندی ارتباطات علمی ‌و تحصیلی و راه‌اندازی و توسعه کسب و کار است، مرتفع کنید.»

اگرچه پیشتر و در همین گزارش به مصوبه شورای عالی فضای مجازی مبنی بر رفع کندی اینترنت و سرنوشت آن پرداخته شد.

• 2 دی: نامه اپراتورها به رییس جمهور

دوم دیماه بود که در ادامه مکاتبات و هشدارهای مدیران اپراتورهای ارتباطی کشور مبنی بر عدم تغییر تعرفه‌های ایشان متناسب با نرخ تورم و افزایش نرخ دلار در سال‌های گذشته و متعاقب آن کندی توسعه زیرساخت‌های ارتباطات کشور، نامه مدیران اپراتورها خطاب به رییس جمهور، رسانه‌ای و تاکید شد که عدم افزایش تعرفه اینترنت تبعات دارد.

در این نامه که تقریبا به امضای مدیران تمامی ‌اپراتورهای اینترنت سیار و ثابت رسیده بود، ضمن تشریح مشکلات سال‌های قبل و آثار آن بر اپراتورها و کاربران اینترنت، درخواست افزایش صددرصدی تعرفه برای بسته‌های دیتای همراه بالاتر از دو گیگابایت مطرح شده بود.

7 روز بعد نیز نتیجه این نامه‌نگاری روشن شد.

اگرچه پیش از آن وزیر ارتباطات در پاسخ به رسانه‌ها گفته بود، افزایش ۱۰۰ درصدی تعرفه اینترنت را نمی‌پذیریم.

رییس سازمان رگولاتوری هم تاکید کرده بود که برای اپراتورها شروط سختی به منظور افزایش تعرفه‌ها در نظر گرفته‌ایم که بهبود کیفیت اینترنت و توسعه اینترنت نسل 5 شرط اصلی بود.

و در نهایت هشتم دیماه اعلام شد که سازمان رگولاتوری با افزایش 34درصدی تعرفه‌های اینترنت ثابت و سیار به شرط افزایش 30 درصدی میانگین سرعت اینترنت در 6 ماه آینده موافقت کرد.

این افزایش تعرفه البته با انتقاداتی در برخی رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی مواجه شد و در تاریخ یازدهم دیماه  وزارت ارتباطات از امکان فعال‌سازی اینترنت رایگان دولت برای مردم در قالب ۱۰ گیگابایت اینترنت داخلی (معادل ۵ گیگ اینترنت بین‌الملل) برای یکی از سیم‌کارت‌های متقاضیان خبر داد.

• 4 دی: اختلال در اینترنت تهران

اختلال در اینترنت کشور و تهران اما یکی از محورهای ثابت خبری از ابتدا تا تقریبا پایان سال بود. بعد از اختلال‌های زنجیره‌ای اینترنت در آبان‌ماه، چهارم دیماه باز هم کاربران اینترنت خبر از کندی و اختلال اینترنت در تهران و سایر نقاط کشور دادند.

اما ظاهرا این بار اختلال به شرکت مخابرات باز می‌گشت و در آن مقطع سامانه ۲۰۲۰ این شرکت پاسخگو نبود و سایت مخابرات هم پیام «ارتباط با سرور مخابرات برقرار نشد» را روی صفحه نشان می‌داد.

فردای آن روز مدیر وقت روابط عمومی ‌شرکت مخابرات ایران، با رد اینکه مشکل مذکور کشوری بوده است، اختلال مذکور را صرفا در یکی از مناطق مخابراتی در تهران دانست و خبر از رفع آن داد.

• 10 دی: هک اسنپ فود

هنوز سرنوشت بلاتکلیف هک یازدهم شهریورماه تپسی (همچون دیگر موارد مشابه)، از یادها نرفته بود که 4 ماه بعد یعنی در تاریخ دهم دیماه سال جاری، خبر رسید که دقیقا همان گروه هکری که تپسی را هک کرده بود، حالا اسنپ‌فود را نیز هک کرده و به انبوهی از اطلاعات بیش از 20 میلیون کاربر این پلتفورم دسترسی پیدا کرده است.

وقوع این هک باز هم موجی از اعتراضات رسانه‌ها و کاربران مبنی بر ناامنی و حراج اطلاعات مردم در پلتفورم‌های دولتی و خصوصی را به دنبال داشت.

اگرچه گروه هکری IRLeaks که پیشتر مدعی فروش این حجم از اطلاعات به مبلغ 30هزار دلار در اینترنت شده بود، فردای این هک پرسروصدا که با ناراحتی و البته شوخی‌هایی با داده‌های برخی کاربران همراه شده بود، مدعی شد که پس از مذاکراتی که با اسنپ داشته، قید فروش این اطلاعات را زده است.

هرچند که از جزییات این مذاکرات و توافقات احتمالی میان اسنپ و این گروه هکری دیگر خبری نشد.

پلیس فتا هم که در همان روز تایید هک، خبر از استقرار در شرکت اسنپ فود داده بود، یک هفته بعد و در تاریخ هفدهم دیماه، خبر از ارسال پرونده اسنپ فود به مراجع قضایی داد.

تا زمان تنظیم این گزارش خبری از سرنوشت این پرونده نیست و رسانه‌ها نیز دیگر پیگیر این ماجرا نشدند.

البته در همان ایام بار دیگر اخبار مربوط به سرنوشت هک و حراج گسترده داده‌های عمومی ‌و خصوصی یاد برخی از مسوولان از جمله رئیس کمیته دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال مجلس افتاد. وی در تاریخ شانزدهم دیماه در نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار ارائه هر چه سریعتر لایحه حمایت و حفاظت از داده‌ها به مجلس شد.

فردای آن روز و در بحبوحه پیگیری آثار این هک‌ها بر مردم، وزیر ارتباطات نیز گفت: درحال حاضر لایحه «حفاظت از داده‌های شخصی کاربران» برای بررسی بیشتر به کمیسیون حقوقی دولت ارجاع شده است و به احتمال زیاد این لایحه تا پایان سال به مجلس ارسال خواهد شد.

همچنین شورای عالی فضای مجازی هم با ورود به این ماجرا در تاریخ 29 دیماه خبر از تصویب دستورالعمل اجرایی «بهبود حفاظت از حریم خصوصی کاربران و شیوه جمع‌آوری، پردازش و نگهداری اطلاعات کاربران در سامانه‌ها و سکوهای فضای مجازی» داد که مشخص شد منوط به اجرای برخی الزامات و مصوبات در آینده است.

بیست و ششم دیماه اما حواشی هک اسنپ‌فود به جلسات سخنگوی قوه قضاییه نیز کشیده شد.

وی نیز در پاسخ به رسانه‌ها با بیان اینکه پیش‌نویس اصلاح قانون جرایم رایانه‌ای تدوین و امروز تقدیم ریاست قوه قضاییه شد، گفت: یکی از ویژگی‌های خاص این لایحه این است که به صورت ویژه به حمایت از داده‌ها پرداختیم و انشاءالله بعد از تصویب خواهید دید که چه اثرات خوبی در حوزه فناوری اطلاعات دارد.

در نهایت آنکه تا زمان تنظیم این گزارش یعنی نیمه اسفندماه، اطلاعی از سرنوشت لایحه «حفاظت از داده‌های شخصی کاربران» دولت، مصوبه «بهبود حفاظت از حریم خصوصی کاربران» شورای عالی فضای مجازی و لایحه «اصلاح قانون جرایم رایانه‌ای» قوه قضاییه در دست نیست.

• 22 دی: نامه فعالان حوزه سلامت به رییس جمهوری

اما پس از هک اسنپ‌فود، اسنپ‌دارو که اصلی‌ترین پلتفورم در مقوله فروش اینترنتی دارو به شمار می‌رود، باب دیگری در تلاش فعالان نظام سلامت در لزوم توقف فعالیت پلتفورم‌های دارویی باز کرد.

در این مقطع مسوولان وزارت بهداشت مکررا و به شکلی صریح، از خطرات دسترسی به اطلاعات بیماران پس از هک اسنپ‌فود، گرانفروشی، ممنوعه‌فروشی، منقضی‌فروشی و تقلبی‌فروشی دارو توسط پلتفورم‌های اینترنتی می‌گفتند و بر مخالفت خود تاکید می‌کردند.

در همین رابطه دهم دیماه 1402، روسای دانشکده‌های داروسازی سراسر کشور در نامه‌ای به رییس‌جمهوری درباره خطرات فروش اینترنتی دارو هشدار دادند.

بیست و دوم دیماه نیز بسیج دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در نامه‌ای خطاب به رییس جمهور در رابطه با عرضه اینترنتی دارو انتقادات و پیشنهاداتی را عنوان کرد.

در نهایت نیز اگرچه وزارت بهداشت متولی تدوین آیین‌نامه «دارو رسانی درب منزل» شد، اما همانطور که ذکر شد در تاریخ هفتم اسفندماه معاونت علمی‌ ریاست جمهوری به عنوان یکی از مخالفان وزارت بهداشت در این ماجرا، با بیان خلف وعده وزارت بهداشت در تدوین نهایی، وارد این کارزار شد و در نامه‌ای به معاون اول پیش‌نویسی جهت طرح در کارگروه اقتصاد دیجیتال ارایه کرد که هنوز از کم و کیف سرنوشت این ماجرا نیز اطلاعی در دست نیست.

• 25 دی: انتشار دومین گزارش کیفیت اینترنت

6 ماه پس از انتشار گزارش نخست انجمن فروشگاه‌های اینترنتی موسوم به تجارت الکترونیک تهران در تاریخ 26 شهریورماه، دومین گزارش این انجمن با عنوان گزارش تحلیلی اختلال‌ها، محدودیت‌ها و سرعت اینترنت در ایران و باز هم در 67 صفحه منتشر شد که مورد استفاده برخی رسانه‌ها در داخل و خارج کشور قرار گرفت.

مدیران وزارت ارتباطات اما برخلاف گزارش نخستین، نه تنها دیگر دیدار و جلسه‌ای با مدیران این انجمن برگزار نکردند، بلکه با تکراری خواندن عمده مباحث مطروحه، نقدها و اشکالاتی نیز به این گزارش وارد کردند.

انجمن مذکور نیز در نهایت با پاسخ به برخی از این ابهامات و تایید ضمنی برخی از اشکالات، بار دیگر خواستار رفع فیلترینگ و کندی‌های اینترنت در کشور شد.

• 25 دی: باز هم شورای رقابت

شورای رقابت در دیماه سال جاری باز هم به چند پرونده‌ مرتبط با حوزه فاوا و فضای مجازی ورود داشت.

سوم دیماه شورای رقابت با ورود به شکایت طاقچه و کتابراه از فیدیبو، این پلتفورم عرضه اینترنتی کتاب که وابسته به دیجی‌کالاست را از محدودیت ناشران طرف حساب خود برای انعقاد قرارداد با پلتفرم‌های دیگر، منع و محکوم کرد.

بیست و پنجم دی نیز با اعلام خبر تشکیل کارگروه تخصصی اقتصاد دیجیتال شورای رقابت، اولین جلسه این کارگروه به بررسی «پیش‌نویسِ بازنگریِ دستورالعمل تلفن ثابت» اختصاص یافت که خبری از نتایج آن اعلام نشد.

سی‌ام دیماه نیز شورای رقابت خبر داد که شکایت از شرکت‌های رایتل، ایرانسل و همراه اول به دلیل بروز رویه ضد رقابتی مورد بررسی قرار خواهد گرفت که از نتیجه این جلسه هم خبری نشد.

• 30 دی: پرتاب ماهواره ثریا

سی‌ام دیماه وزارت ارتباطات اعلام کرد: ماهواره بر قائم ۱۰۰، ماهواره بومی ‌ثریا از سری ماهواره‌های تحقیقاتی SRI ساخت پژوهشگاه فضایی ایران را با موفقیت در مدار ۷۵۰ کیلومتری زمین قرار داد تا رکورد جدیدی از نظر ارتفاع پرتاب ماهواره در کشور به ثبت برسد.

این ماهواره‌بر سوخت جامد قابلیت حمل اجرامی ‌به بزرگی ۱۰۰ کیلوگرم در مدار حدود ۵۰۰ کیلومتر را دارا است، که در سومین پرتاب آزمایشی خود با ثبت رکورد جدیدی در پرتاب‌های بومی، با موفقیت ماهواره ثریا با جرم حدود ۵۰ کیلوگرم را به فضا برد.

در نهایت اینکه از دیگر رویدادهای دیماه سال جاری می‌توان به استعفای مینا مهرنوش سرپرست اتحادیه کسب و کارهای مجازی، اعلام وزارت ارشاد برای اخذ مجوز کانال‌های بالای ۵هزار عضو و انتقادات از ادامه فعالیت سایت‌های قمار و شرط بندی با اتکای به سیستم بانکی کشور پرداخت که به بهمن‌ماه نیز کشیده شد.

• بهمن‌ماه: هک مجلس و کوروش کمپانی

بهمن‌ماه یکی دیگر از ماه‌های شلوغ و پرتنش در حوزه فاوا و فضای مجازی بود. ثبت دو اختلال نزدیک به هم در اینترنت کشور، هک سامانه‌های مجلس، حمله سایبری به دانشگاه آزاد، کلاهبرداری و فرار مالک کوروش کمپانی، مصوبات متعدد مجلس در حوزه مجازی و پرتاب موفق ۳ ماهواره تحقیقاتی از جمله مهترین رویدادهای مورد توجه رسانه‌ها در این ماه بودند که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.

• 1 بهمن: ارایه درگاه بانکی به قماربازان

همانطور که ذکر شد از اواخر دی‌ماه برخی رسانه‌ها که بار دیگر متوجه افزایش تبلیغات و فعالیت سایت‌های شرط‌بندی با اتصال آسان و گسترده به درگاه‌های بانکی کشور شده بودند، به پیگیری چرایی تداوم این وضعیت پرداختند.

نوزدهم دیماه یک رسانه در گزارشی با انتشار تصاویر درگاه‌های بانکی فعال کشور در سایت‌های قمار، از بانک مرکزی جویای علت و چگونگی اتصال یک سایت معروف شرط بندی که در ویدئوآهنگ‌های خواننده‌های ایرانی خارج‌نشین مورد تبلیغ بود، شد.

بانک مرکزی اما حاضر به پاسخگویی به این رسانه نشد. بیست و پنجم دیماه محرمیان معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی بدون ارایه بازه زمانی خاصی خبر از مسدودسازی ۲۰ هزار درگاه و ۷۲ هزار کارت اجاره‌ای در شبکه قمار داد.

این مدل پاسخ‌ها و آمارها که در سال‌های قبل هم رایج بوده است اما پاسخ اقناع‌کننده‌ای در خصوص علت تداوم این پدیده در نظام بانکی کشور نبود. به همین دلیل یکم بهمن‌ماه، ایرنا خبرگزاری رسمی ‌دولت، در لید گزارشی نوشت: «برخی رسانه‌های پیگیر کلاهبرداری در فضای مجازی از ایرانیان مدعی هستند درگاه پرداخت کارت به کارت بانک مرکزی برای سایت قمار ساسی مانکن حتی یک ساعت هم قطع نشده است؛ اما آیا این ادعا صحت دارد؟»

در ادامه نیز این خبرگزاری به گفت‌وگو با مقام بی‌نامی‌ در بانک مرکزی پرداخته بود و وی نیز با بیان اینکه در این موارد به صراحت وظیفه‌ای به دوش بانک مرکزی گذاشته نشده، همچون گذشته با رد نقش بانک مرکزی در جولان این پدیده، پاسخ‌های همیشگی را تکرار کرد که باز هم گره‌ای از این معضل نگشود.

در همین رابطه و در دیگر روزهای دیماه پلیس نیز خبر از تحویل گرداننده یک سایت قمار به ایران و انهدام ۱۶ باند شرط بندی آنلاین با گردش مالی ۷۵۰ میلیارد تومانی از ابتدای سال تا آن زمان را داد.

• 1 و 4 بهمن: اختلال اینترنت

یکم بهمن‌ماه اما یک اختلال دیگر در اینترنت کشور به وقوع پیوست که شرکت ارتباطات زیرساخت در واکنش به این اختلال اعلام کرد: به دلیل قطعی فیبر نوری در کشور گرجستان برخی از لینک‌های بین‌الملل ورودی کشور دچار قطعی شده است.

سه روز بعد یعنی در چهارم بهمن‌ماه مجددا کاربران اینترنت و رسانه‌ها خبر از کندی و اختلال در اینترنت را دادند که در این مورد شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد: به دلیل تکرار مجدد قطعی فیبر نوری در خاک گرجستان تعدادی از لینک‌های بین‌الملل ورودی به کشور از این مسیر دچار مشکل شده است.

• 3 بهمن: مجلس و مصوبات متعدد مجازی

از نخستین روزهای ماه بهمن، و در جریان بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۳ و رفع ایرادات شورای نگهبان به لایحه برنامه هفتم توسعه در مجلس، مصوبات متعددی مورد تایید قرار گرفت که از جمله این موارد می‌توان به مصوبه تقویت پلتفرم‌های داخلی و معافیت مالیاتی کسب‌وکارهای فعال در آنها، تخصیص اعتبار برای امنیت سایبری دستگاه‌ها، الزام شهرداری‌ها و وزارت راه به همکاری در توسعه شبکه فیبر نوری، توسعه شبکه ملی اطلاعات و … اشاره کرد.

• 8 بهمن: حمله سایبری به دانشگاه آزاد

از حدود پنج بهمن برخی رسانه‌ها و فعالان مجازی با انتشار تصاویری خبر از هک دانشگاه آزاد می‌دادند.

هشتم بهمن‌ماه اما دانشگاه آزاد هک «سامانه آموزشیار» این دانشگاه که مربوط به انتخاب واحد دانشجویان بود را رد و اعلام کرد: در پی حملات سایبری، هیچ‌گونه هک و دسترسی غیرمجاز به داده‌ها در سامانه انتخاب واحد صورت نگرفته و نوع حمله در طبقه‌بندی‌های امنیتی DDoS و DoS شناخته می‌شود که منجر به خارج شدن سرویس از دسترس می‌شود.

چند روز بعد اما تصاویری از هک سامانه آموزشیار دانشگاه آزاد مشهد در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها دست به دست می‌شد که در یازدهم بهمن‌ماه این دانشگاه ضمن تایید حمله سایبری و اختلال در سامانه این استان، اعلام کرد: اخبار مربوط به هک و انتشار تصاویر الفاظ رکیک فتوشاپ است.

• 8 بهمن: پرتاب ۳ ماهواره تحقیقاتی

روز هشتم بهمن‌ماه، چهارمین پرتاب موفق فضایی در سال جاری انجام شد. در این پرتاب ماهواره‌های «مهدا»، «کیهان ۲» و «هاتف ۱» با ماهواره‌بر بومی ‌سیمرغ با موفقیت و همکاری وزارت ارتباطات و وزارت دفاع به فضا رفتند.

ماموریت ماهواره مهدا، بررسی صحت عملکرد ماهواره‌بر سیمرغ در تزریق چندگانه محموله‌های فضایی در مدار پایین زمین و ارزیابی عملکرد برخی از طراحی‌های جدید و قابلیت اطمینان فناوری‌های بومی‌ در فضا است.

نانوماهواره کیهان ۲ نیز امکان تعیین موقعیت را به صورت بومی ‌و مستقل از سامانه‌های موقعیت‌یابی جهانی، برای گیرنده‌های زمینی فراهم می‌کند.

و در نهایت ماموریت نانوماهواره ‌‌هاتف ۱ نیز به عنوان نسخه آزمایشی اول از مجموعه ماهواره‌های منظومه ماهواره‌ای شهید سلیمانی، در زمینه فناوری مخابرات باند باریک با کاربرد اینترنت اشیا است.

• 24 بهمن: هک سامانه‌های مجلس

روز سه‌شنبه بیست و چهارم بهمن‌ماه خبر یک هک دیگر در سال 1402 فضای رسانه‌ای کشور را فرا گرفت. در این مورد گروه هکری موسوم به قیام تا سرنگونی، در شبکه‌های اجتماعی با پذیرش مسوولیت هک و نفوذ به برخی سامانه‌های مجلس، اقدام به انتشار تصاویری از دسترسی به اسناد مرتبط با قوه مقننه کشور کرد.

همان روز مجلس در اطلاعیه‌ای با تایید حمله سایبری و هک سایت مجلس و خبرگزاری خانه ملت و وعده اعلام جزییات بیشتر در آینده اعلام کرد: «بررسی اولیه این تصاویر نشان می‌دهد که برخی از این اسناد دستکاری شده و غیرقابل استناد است. به‌عنوان نمونه در فایلی که باعنوان حقوق نمایندگان در خرداد ۱۴۰۲ منتشر شده یک ستون باعنوان جمع نهایی حاوی اعداد غیرواقعی درج شده است که در اسناد پرداختی مجلس وجود ندارد.»

در جریان این حمله سایبری ورود خبرنگاران پارلمانی به مجلس منع شد و رای‌گیری به شیوه قیام و قعود انجام شد.

اگرچه تا تاریخ تنظیم این گزارش و به سیاق دیگر حملات هکری به سامانه‌های دولتی و خصوصی کشور از گذشته تا کنون، جزییاتی از چگونگی، چرایی، عامل یا عاملان و نحوه رسیدگی و پیشگیری از این حملات از سوی نهادهای مورد حمله و متولیان امنیت سایبری کشور نیز رسانه‌ای نشد.

• 27 بهمن: فرار مالک کوروش کمپانی

چند روز پس از گزارش‌های منتشره از فرار مالک کوروش کمپانی در شبکه‌های اجتماعی که مدتی طولانی از کلاهبرداری این شرکت به روش پانزی و وعده عرضه گوشی‌های آیفون نیم‌بها می‌گذشت، سرانجام در تاریخ بیست و هفتم بهمن‌ماه این خبر تایید شد.

اگرچه کمی‌ بعد اعلام شد فرد مذکور که یک سرباز فراری هم بوده، 4 ماه قبل از کشور فرار کرده است. حجم اخبار پیرامون این کلاهبرداری به حدی گسترده و زیاد بود که تا کنون نیز ادامه دارد. لذا از آنجا که افکار عمومی، همچنان و به اندازه کافی در جریان جزییات این ماجرا هستند، از ورود دوباره به اخبار متعدد پیرامون آن به دلیل حجم بسیار بالا خودداری می‌شود.

در این پرونده نام سلبریتی‌ها، اشخاص، نهادهای مجوزدهنده، بانک‌ها و متولیان نظارتی زیادی به میان آمد و در نهایت همچون دیگر پرونده‌های کلاهبرداری‌های کثیرالشاکی، این پرونده نیز برای بررسی به قوه قضاییه ارسال شد.

به عنوان آخرین خبر تا زمان تنظیم این گزارش، سخنگوی قوه قضاییه اعلام کرد در 29 بهمن ماه به پلیس اینترپل اعلان قرمز و جلب مالک کوروش کمپانی اعلام شده است.

اما پیگیری یک رسانه نشان می‌دهد پلیس بین‌الملل تاکنون اقدامی ‌برای صدور اعلان قرمز برای متهم این پرونده نکرده است.

• 30 بهمن: پوسته‌های حکمرانی‌پذیر

در آخرین روز بهمن‌ماه، شورای عالی فضای مجازی که برخلاف گذشته و با تغییر دبیر آن، مصوبات و اخبار بیشتری را منتشر می‌کرد، خبر از مصوبه دیگر این شورا مبنی بر امکان دسترسی به سکوهای خارجی پرمخاطب در قالب پوسته‌های داخلی و حکمرانی‌پذیر داد.

این مصوبه خاطره دسترسی به تلگرام از طریق پوسته‌های داخلی نظیر تلگرام طلایی و دیگر پوسته‌های غیررسمی‌ و فیلترنشده در سال‌های 96 تا 99 را زنده کرد که متعاقب آن منجر به هک و افشای اطلاعات 42میلیون کاربر این پوسته‌ها شد.

در کنار این موضوع حامیان پیام‌رسان‌های داخلی نیز از زاویه دیگری به طرح ابهام و انتقاد از این مصوبه پرداختند و آن را اقدامی‌ در جهت تضعیف سکوهای داخلی دانستند.

با توجه به حجم اخبار، انتقادات و ابهامات مطروحه، فردای آن روز یعنی یکم اسفندماه، دبیر شورای عالی فضای مجازی به ارایه توضیحاتی در خصوص این مصوبه و احتمال رفع فیلترینگ از توییتر، اینستاگرام و تلگرام پرداخت و گفت: این مصوبه شامل همه سکوهایی که از طریق ابزارهای فنی در کشور حاضر به رعایت قوانین ما باشند، می‌شود.

اگرچه به رغم این توضیحات هنوز مشخص نیست که احتمالا چه شرکت‌هایی و با چه شرایط و پوسته‌هایی وارد این مقوله خواهند شد.

و در نهایت از دیگر رویدادهای مهم بهمن‌ماه سال جاری می‌توان به دو مصوبه شورای عالی فضای مجازی در زمینه تصویب سهم تولیدکنندگان محتوا از ترافیک شبکه و ابلاغ دستورالعمل مقابله با کلاهبرداری‌های تلفنی، مذاکره رگولاتوری با دومین اپراتور اینترنت ماهواره‌ای، اعلام آمار 107 میلیون کاربر فعال در پیام‌رسان‌های بومی، اعلام سخنگوی تعزیرات مبنی بر اینکه گزینه «عجله دارم» تاکسی‌های اینترنتی مصداق گرانفروشی است، تشکیل یک پرونده قضایی جدید برای دیجی‌کالا به دلیل انتشار تصاویر توهین‌آمیز به مقدسات در برخی محصولات این پلتفورم و انتقاد برخی از اعضای شورای شهر تهران مبنی بر تداوم عوارض و رفع نشدن مشکلات حمله سایبری به شهرداری تهران در خرداد سال 1401 اشاره کرد.

• اسفندماه: ممنوعیت فیلترشکن‌ها و ادعای 3 هک

اگرچه با توجه به محدودیت‌های فنی برای انتشار گزارش حاضر، تنظیم و گردآوری آن تا نیمه اسفندماه میسر شد، اما در 15 روز نخست این ماه نیز حواشی و اخبار جنجالی کم نبودند. ماجرای مصوبه ممنوعیت استفاده از فیلترشکن‌ها و ادعای وقوع 3 هک دیگر، بالاگرفتن حواشی تولید بی‌مجوز گوشی نوکیا در ایران (که پیشتر به آن پرداخته شد) و در نهایت پرتاب پنجمین ماهواره کشور در سال 1402 از مهم‌ترین رویدادها در مدت مذکور بودند.

• ا اسفند: جنجال مصوبه ممنوعیت فیلترشکن‌ها

هنوز یک روز از حواشی مصوبه پوسته‌های حکمرانی‌پذیر شورای عالی فضای مجازی نگذشته بود که نخستین روز اسفند با یکی از جنجالی‌ترین اخبار حوزه فضای مجازی در سال 1402 همراه شد. اگرچه همان روز تلاش زیادی برای توضیح و رفع ابهامات پیرامون آن به عمل آمد، لیکن بازتاب این موضوع تا روزهای آینده همچنان ادامه یافت و حجم بالایی از اخبار، نقدها و نظرات کاربران ایرانی در رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها را به خود اختصاص داد.

ماجرا از جایی آغاز شد که محمدامین آقامیری، دبیر شورای عالی فضای مجازی مصوبه شماره 3 جلسه 96 این شورا را با موضوع «بررسی راهکارهای افزایش میزان سهم ترافیک داخلی و مقابله با پالایش‌شکن‌ها» که اعلام شد در تاریخ ۱۹ دی ماه به استحضار مقام معظم رهبری رسیده است را برای اجرا ابلاغ کرد.

در بخشی از این مصوبه ضمن اعلام ممنوعیت هرگونه تبلیغ اشخاص حقوقی در بستر سکوهای خارجی غیرمجاز آمده بود: «استفاده از ابزارهای پالایش شکن ممنوع است مگر مواردی که دارای مجوز قانونی هستند.»

در ادامه و در تکمیل این بند از مصوبه نیز آمده بود: «برای بررسی ساماندهی وضعیت ابزارهای فیلترشکن، کارگروهی ۷ نفره با مسئولیت رئیس مرکز ملی فضای مجازی کشور و عضویت دادستان کل کشور وزرای اطلاعات و ارتباطات، نماینده سپاه، دو نفر از اعضای حقیقی شورای عالی تشکیل و نتایج بررسی‌های صورت گرفته را به شورای عالی ارائه کنند.»

به فاصله کمتر از چند ساعت از انتشار این خبر، موجی از نقدها، ابهامات و پرسش‌ها در سپهر رسانه‌ای کشور، مبنی بر مجرم شدن ده‌ها میلیون نفر، نحوه شناسایی و برخورد با مجرمان، میزان جرم و جایگاه شورای عالی فضای مجازی در جرم‌انگاری فراگیر شد.

فردای آن روز یعنی دوم اسفندماه اما دبیر شورای عالی فضای مجازی گفت: «مصوبه مربوط به استفاده از پالایش شکن‌ها مخاطب عمومی‌ ندارد و برداشت‌های صورت گرفته در این باره نادرست است.»

این توضیحات بارها و در بخش‌های خبری شبکه‌های مختلف صدا و سیما نیز پخش و تکرار شد.

نظر به اهمیت و حساسیت موضوع اما همان روز رسانه‌ها پیگیر کم و کیف این ماجرا از وزیر ارتباطات شدند که وی نیز در پاسخ با بیان اینکه ماجرا را از صدا و سیما شنیده‌ است گفت: این موضوع به صورت رسمی ‌به ما ابلاغ نشده است.

در حالیکه انتقاداتی نسبت به پاسخ وزیر ارتباطات در برخی رسانه‌ها مطرح بود، وزیر ارشاد هم در خصوص تکلیف آن وزارتخانه در خصوص بخش ممنوعیت تبلیغات اشخاص حقوقی در شبکه‌های اجتماعی فیلترشده نیز گفت: این کار مشکل است، اما بحث اول گفت‌وگو و اقناع است و اگر اقتصاد در بستر پیام‌رسان‌های داخلی وجود داشته باشد قطعا به نفع همه ایرانیان است.

در نهایت اینکه با وجود توضیحات دبیر شورای عالی فضای مجازی، مصوبه ممنوعیت دستگاه‌ها در استفاده از فیلترشکن، کماکان مبهم باقی ماند. چراکه تصور عمومی ‌بر این است که دسترسی اشخاص و نهادها دولتی و حاکمیتی از طریق اینترنت طبقاتی و بدون فیلتر در حال اجرا بوده و هست.

• 1 اسفند: ادعای هک قوه قضاییه

در حالیکه کمتر از یک هفته از ماجرای هک قوه مقننه می‌گذشت، بار دیگر در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی گزارش‌هایی از ادعای نفوذ گروه هکری موسوم به عدالت علی منتشر شد که این بار سامانه‌های قوه قضاییه را هک و بیش از 3 میلیون پرونده را در سایتی خاص به همین منظور قرار دادند.

یکم اسفندماه سخنگوی قوه قضاییه در نخستین واکنش به این خبر اعلام کرد: تا این لحظه بررسی‌ها نشانی از هک شدن سامانه ندارد.

فردای آن روز یک مقام آگاه در دادگستری استان تهران اعلام کرد: موضوع هک سامانه‌های قوه قضاییه صحت ندارد و برخی از آنها نامه‌های اداری مخدوش و دستکاری شده تاریخ گذشته هستند که در گذشته نیز در برخی رسانه‌های زرد معاند منتشر شده بودند.

یک هفته بعد نیز سخنگوی قوه قضاییه اعلام کرد: ادعای هک سامانه‌های قضایی مورد تعقیب قرار می‌گیرد.

در همان ایام رییس پلیس فتا فراجا به مردم هشدار داد: با توجه به نشت داده و وجود بانک‌های اطلاعاتی هموطنان در دست هکرها و مجرمان سایبری، مراقب ترفندهای جدید کلاهبرداران با عناوین مختلف باشید.

• 9 اسفند: ادعای هک بنیاد مستضعفان

نهم اسفندماه نیز رسانه‌ها گزارش دادند یک گروه سایبری تحت عنوان «بختک» مدعی هک اسناد بنیاد مستضعفان شد. همان گروهی که پیشتر سامانه‌های بنیاد شهید را هک کرده بود.

اگرچه در روز این ادعا و فردای آن، سایت بنیاد مستضعفان در دسترس نبود، لیکن تا کنون خبری هم از رد یا تایید این هک منتشر نشد.

• 10 اسفند: ماهواره پارس ۱

در این تاریخ پنجمین ماهواره ایران در سال 1402 با نام پارس 1 با موفقیت در مدار ۵۰۰ کیلومتری خورشید آهنگ تزریق شد.

این ماهواره ساخت سازمان فضایی وزارت ارتباطات که توسط پرتابگر سایوز از پایگاهی در روسیه به فضا پرتاب شد، دارای قابلیت‌های متنوع ارتباطی است و با در اختیار داشتن دوربین با طیف فروسرخ گرمایی با قابلیت تصویربرداری در شب قادر است، کل اراضی ایران را در کمتر از ۴۵ روز تصویربرداری کند.

• 12 اسفند: ادعای هک چارگون

10 اسفند برخی رسانه‌ها گزارش دادند که پلیس فتا با ارسال پیامکی درباره کشف آسیب‌‌‌‌‌‌پذیری بحرانی در سیستم اتوماسیون اداری بومی ‌چارگون، به کاربران هشدار داده است.

دو روز بعد این شرکت با انتشار اطلاعیه‌ای ضمن انتقاد از شایعات و اخبار نادرست، اعلام کرد که هیچ موردی از هک، نشت داده، از دست رفتن داده یا دیفیس شدن در هیچ یک از سامانه‌های مشتریان چارگون رخ نداده است.

و در نهایت اینکه ابلاغ مصوبه هیات دولت در خصوص تعرفه واردات موبایل (تجاری ۱۵ درصد، پستی و مسافری ۳۰ درصد) و اعلام رئیس مرکز اطلاعات مالی وزارت اقتصاد مبنی بر قلمداد شدن فعالیت در حوزه رمزارزها به عنوان پولشویی در ایران، از دیگر اخبار مهم و مورد توجه در رسانه‌ها و فضای مجازی کشور در اسفندماه بود.

نویسنده