علی شمیرانی
سیر توسعه خدمات و جذب مشترکان از سوی پیام‌رسان‌های بومی با وجود امکان دسترسی به نمونه‌های خارجی از طریق فیلترشکن‌ها همچنان ادامه دارد و اگرچه واتس‌اپ و تلگرام همچنان پیام‌رسان‌های غالب در ایران هستند، اما از این واقعیت نیز نمی‌توان چشم‌پوشی کرد که به هر تقدیر، سهم بازار رقبای خارجی و به طور مشخص واتس‌اپ در ایران به نصف کاهش پیدا کرده است.
در همین حال ظهور و بروز پیام‌رسان‌های ایرانی را می‌توان به دو دوره اصلی تقسیم کرد، نخست شکل‌گیری اولیه که در دولت قبل بود و پس از آغازی ضعیف و روی کار آمدن انواع پوسته‌های تلگرامی با رکود و سردی مواجه شد و مرحله دوم احیای مجدد در دولت جدید بود که با تکرار دور دوم حمایت‌های وزارت ارتباطات از آنها و پیگیری آن از طریق اقداماتی نظیر اتصال متقابل به ثبات نسبی رسید.
با این وجود اما پیام‌رسان‌های داخلی در کنار بهبود کیفیت، خدمات و جذب کاربران، با ابهامات و مشکلاتی مواجه هستند که در ادامه به برخی از این موارد خواهیم پرداخت. اما ابتدا نگاهی گذرا به تاریخچه پیام‌رسان‌های بومی باید داشت.
- مرحله اول: آغاز ضعیف
هشتم آبان‌ماه سال 96 بود که محمد جواد آذری جهرمی وزیر وقت ارتباطات در صفحه توئیترخود نوشت: «بر اساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی، پیام‌رسان‌های ایرانی مورد حمایت ویژه قرار خواهند گرفت و رفع موانع رشد این صنعت در دستور كار قرار گرفته است.»
یک ماه بعد از این اظهار نظر یعنی دهم دیماه همان سال سرانجام تلگرام که در آن مقطع بالغ بر 40 میلیون کاربر ایرانی در آن حضور داشتند، مشمول فیلترینگ شد تا به این ترتیب فضا برای رشد و گسترش پیام‌رسان‌های بومی هموارتر شود.
آذری جهرمی یک‌ماه بعد از فیلتر تلگرام در اینستاگرام خود نوشت: «اقدامات لازم برای تخصیص امکانات و حمایت از پیام‌رسان‌های بومی انجام شده و به عنوان یک تکلیف قانونی و شرعی این حمایت‌ها را ادامه خواهیم داد.»
حدود یک سال بعد یعنی در خردادماه سال 97 آذری جهرمی در حاشیه نشست کمیسیون‌های امنیت ملی، اقتصادی و صنایع مجلس با وزارت ارتباطات و مدیران پیام‌رسان‌های داخلی اعلام کرد: «بعد از فرآیند مهاجرت، یک میلیون نفر کلا تلگرام را حذف کرده‌اند و در حال حاضر نیز مجموعاً 7 میلیون نفر پیام‌رسان‌های داخلی را نصب کرده‌اند و با توجه به اینکه برخی افراد همزمان چند پیام‌رسان را دارند، در مجموع ۱۰.۵ میلیون نفر مشترک اقدام به نصب فعال پیام‌رسان‌های داخلی کرده‌اند.»
خردادماه سال 97 خبر دیگری در خصوص تلگرام توجهات را به خود جلب کرد و آذری جهرمی ضمن تایید دیدارش با پاول دوروف مالک تلگرام در تهران گفت که واعظی وزیر ارتباطات قبل از او هم با مالک تلگرام دیدار داشته است.
اما در سال 97 هاتگرام و طلاگرام که از آنها به عنوان پوسته‌های واسط تلگرامی نام برده می‌شد، وارد بازار پیام‌رسانی شدند که برخی از آنها به عنوان ضربه‌ای به پیام‌رسان‌های بومی یاد می‌کردند.
در آن زمان وزارت ارتباطات هرگونه حمایت از این پوسته‌ها را تکذیب می‌کرد، اما این پوسته‌ها که تلگرام‌های ضدفیلتر نیز شناخته می‌شدند و مورد حمایت شورای عالی فضای مجازی بودند بارها، مهلت جدایی کامل از تلگرام را دریافت کردند که در نهایت نیز نه تنها این اتفاق رخ نداد بلکه سرانجام در عید سال 99 خبر افشای اطلاعات ۴۲ میلیون کاربر ایرانی تلگرام شامل شماره تلفن و شناسه‌های کاربری از طریق این نسخه‌های غیررسمی تلگرام منتشر شد.
اگرچه سال 98 قطع 10 روزه اینترنت، موجب شد تا پیام‌رسان‌های داخلی در غیاب ۱۰۰ درصدی رقبای خارجی خود نتوانند به نیازهای کاربران پاسخ دهند و بعد از بازگشت اینترنت به کشور، کوچ به نمونه‌های خارجی دوباره رونق گرفت.
- انتقاد از حمایت‌ها
در سال 98 «محسن غفاری» مدیر پیام‌رسان بومی ایتا درخصوص علل کند شدن پیام‌رسان‌های بومی در ایام قطع اینترنت کشور گفت: زمانی که اینترنت در حالت قطع قرار می‌گیرد، کاربران نمی‌توانند به پیام‌رسان‌های خارجی دسترسی داشته باشند بنابراین به استفاده از پیام‌رسان‌های بومی روی می‌آورند و حجم زیادی از درخواست‌ها ایجاد می‌شود و این در شرایطی است که پیام‌رسان‌های بومی با توجه به محدودیت‌ها، توانایی ارائه خدمات مطلوب به مانند پیام‌رسان‌های غیربومی ندارند.
غفاری در پاسخ به این سؤال که چه میزان از وعده‌های دولت پس از فیلترشدن تلگرام در قبال پیام‌رسان‌های بومی عملیاتی شد؟، گفت: متاسفانه وعده‌های دولت تنها در حد دادن 10 تا 20 سرور عملی شد! از دیگر سو اعلام کردند که پیام‌رسان‌های بومی برای تقویت و افزایش توان خدمات‌دهی می‌توانند وام پنج میلیارد تومانی دریافت کنند، اما در شرایطی که کاربران در پیام‌رسان‌های غیربومی حضور دارند حتی اگر ما اقدام به گرفتن وام کنیم تنها خودمان را به خاطر توسعه زیرساخت ملی مقروض کرده‌ایم و باید ماهی 200 میلیون تومان قسط بدهیم؛ این در شرایطی است که برخی از شرکت‌های حامی پیام‌رسان‌ها به مانند ما شرکتی خصوصی هستند که منبع درآمدشان محدود است و توان پس دادن چنین وام‌هایی را ندارند.
- شکست حمایت‌ها
در نهایت خبرگزاری ایسنا ششم فروردین سال 99 در گزارشی با عنوان «تلاش نافرجام پیام‌رسان‌های داخلی» نوشت: «اگرچه طبق آمار عملکرد دولت دوازدهم و گزارشی که از زیرساخت منتشر شده، اعلام شد که کاربران پیام‌رسان‌های بومی به ۲۰ میلیون رسیده است، اما طبق نظرسنجی‌های صورت‌گرفته تا تیرماه سال ۹۸، ۴۲.۸ درصد شرکت‌کنندگان از واتس‌اپ، ۴۲.۴ درصد از تلگرام، ۲.۸ درصد از سروش، ۰.۷ درصد از بله، ۰.۶ درصد از آی‌گپ، ۰.۵ درصد از گپ، ۰.۲ درصد از بیسفون و ۰.۱ درصد از ساینا استفاده می‌کنند که مجموع استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی را حتی کمتر از ۱۰ درصد نشان می‌دهد و تعداد کاربران هم حاکی از رشد قابل توجهی نیست.»
سایر رسانه‌ها نیز در سال 1400 گزارش‌های متعددی از پایان و شکست پیام‌رسان‌های داخلی منتشر کردند.
- مرحله دوم: ثبات نسبی
از سال 99 به بعد تا اواسط سال 1400 و آغاز به‌کار دولت سیزدهم، پیام‌رسان‌های بومی، با توجه به تجربه ناکام ارایه خدمات در زمان قطع اینترنت در سال 98، دوران خاموشی و سکوت را طی کردند.
در حالی که پیام‌رسان‌های داخلی رو به فراموشی و حذف از صفحه رسانه‌ها بودند، اما با استقرار دولت سیزدهم، احیا و گسترش پیام‌رسان‌های داخلی به یک الویت در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تبدیل شد.
اگرچه در آن مقطع و با توجه به تجربیات ناموفق قبلی در توسعه پیام‌رسان‌های بومی و همچنین شکست انواع جویشگرهای بومی، نسبت به تجدید و تمدید این گونه حمایت‌ها از سوی وزارت ارتباطات نقدهایی مطرح شد و برخی ادامه این روال را بی‌نتیجه می‌دانستند.
در آبان‌ماه سال 1400 عیسی‌زارع پور وزیر جدید ارتباطات، در نشستی که با مدیران پیام‌رسان‌های داخلی داشت گفت: «پیام‌رسان‌ها با تمام فراز و نشیب‌های سال‌های گذشته، خود را به نقطه مطلوبی رسانده و توانایی‌های خود را باور کرده‌اند.»
همچنین پس از این جلسه و در آذرماه ۱۴۰۰، در پی درخواست استمهال مجدد برخی پیام‌رسان‌های داخلی که برای بازپرداخت وام ترجیحی خود با مشکل مواجه شده بودند، با دستور وزیر ارتباطات با استمهال ۶ ماهه بازپرداخت وام آنها موافقت شد.
- فیلترینگ واتس‌اپ و آمار پیام‌رسان‌های بومی
اواخر شهریورماه سال 1401 یعنی یک سال بعد از آغاز دوباره حمایت وزارت ارتباطات از پیام‌رسان‌های بومی که البته این بار شامل پیام‌رسان‌های ایتا، بله، گپ، آی‌گپ، سروش پلاس، روبیکا و شبکه اجتماعی ویراستی می‌شدند، واتس‌اپ به عنوان آخرین پیام‌رسان خارجی پرمخاطب در ایران نیز به سرنوشت تلگرام دچار و مشمول فیلترینگ شد.
این بار پیام‌رسان‌های بومی اگرچه با مشکلات و نواقصی در خدمات دهی مواجه بودند اما در قیاس با تجربه سال 98 آمادگی بیشتری برای پذیرش کاربران سرگردان و ناتوان در امکان دورزدن فیلترینگ داشتند.
در آن مقطع بعد از گذشت 2 ماه و نیم از فیلترینگ واتس‌اپ، محمداحسان خرامید رییس مرکز روابط عمومی و مشاور وزیر ارتباطات با انتشار پستی با استفاده از هشتگ «ایران قوی» نوشت: «تا سه‌شنبه ۱۵ آذر کاربران فعال روزانه روبیکا ۱۵.۲ میلیون، ایتا ۹.۲ میلیون، بله ۳.۳ میلیون و سروش پلاس ۳.۵ میلیون کاربر بوده است همچنین میزان کاربران فعال ماهانه روبیکا ۳۵ میلیون، ایتا ۱۵.۲ میلیون، بله ۹.۸ میلیون و سروش پلاس ۸.۱ میلیون کاربر بوده است.»
در پایان سال 1401 نیز اعلام شد که کاربر ماهانه فعال چهار پیام‌رسان مورد تایید وزارت ارتباطات برای روبیکا 39 میلیون و 43 هزار و 636 کاربر، ایتا 21 میلیون و 466 هزار و 109کاربر، بله 15 میلیون و 972 هزار و 690 کاربر و سروش پلاس 10 میلیون و 427 هزار و 538 کاربر بوده است.
اگرچه به آمارهای منتشره از سوی پیام‌رسان‌های بومی و وزارت ارتباطات واکنش و نقدهایی وارد می‌شد.
- آمار ایسپا از پیام‌رسان‌های بومی
اما سرانجام در آخرین نظر سنجی ایسپا در بهمن‌ماه سال قبل، در خصوص میزان استفاده مردم از شبکه‌های اجتماعی اعلام شد: واتس‌اپ و تلگرام با اختلاف کمی از یکدیگر، همچنان پرکاربردترین پیام‌رسان‌ها در ایران هستند، اما در قیاس با آمار سال 1401 میزان کاربران واتس‌اپ نصف و تعداد کاربران پیام‌رسان‌های داخلی ۵ برابر شده است.
در بخشی از این آمار آمده بود: «46.5 درصد مردم از «اینستاگرام» استفاده می‌کنند. 35.3 درصد از «واتس‌اپ»، 34.6 درصد از «تلگرام»، 25.2 درصد از «ایتا»، 24.1 درصد از «روبیکا» و 8.7 درصد نیز گفتهاند از «بله» استفاده می‌کنند. میزان استفاده از سایر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی هم کمتر از 7 درصد بوده است.
همچنین میزان استفاده مردم از پیام‌رسان‌ها و رسانه‌های اجتماعی خارجی از قبیل اینستاگرام، واتس‌اپ و تلگرام در دوسال اخیر با نوساناتی همراه بوده‌است، به طوری که استفاده از پیام‌رسان واتس‌آپ از 71.1 درصد در خرداد 1401 به 35.3 درصد در دیماه 1402 کاهش یافته است. رسانه‌های اجتماعی داخلی مثل روبیکا و ایتا نیز از اسفند 1401 تاکنون، میزان استفاده آنها، تغییر قابل توجهی نداشته است.»
به این ترتیب و در قیاس با مرحله اول ظهور پیام‌رسان‌ها، فارغ از برخی ابهامات و انتقادات، اکنون می‌توان گفت پیام‌رسان‌های بومی از مرحله طفولیت و گام‌های لرزان عبور کرده‌اند.
- سکوت انتقادی
نکته دیگری که در دوره اخیر حمایت از گسترش و رشد پیام‌رسان‌های بومی دیده می‌شود این است که بر خلاف دوره قبل، خبری از انتقاد مدیران پیام‌رسان‌های داخلی نیست و این سکوت را می‌توان نشان از رضایت آنها از برنامه‌ها و تدابیر حمایتی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دانست.
- مرور مصوبه پیام‌رسان‌ها
اما خواستگاه و فلسفه تشکیل پیام‌رسان‌های بومی به دولت قبل و مصوبه سال 96 و تکالیف مرتبط با آن از سوی شورای عالی فضای مجازی به ریاست حسن روحانی و دبیری ابوالحسن فیروزآبادی باز می‌گردد.
بر اساس مصوبه سال 96 شورای عالی فضای مجازی، وزارت ارتباطات موظف بود، برای توسعه پیام‌رسان‌های داخلی دارای مجوز و ایجاد مزیت رقابتی نسبت به نمونه زیرساختی، فنی، تسهیلاتی و اطلاع‌رسانی زیر را به عمل آورد:
- اعطای تسهیلات مؤثر کم بهره برای توسعه دهندگان داخلی
- به حداقل رساندن هزینه‌های مرتبط با مصرف پهنای باند
- کمک به تأمین زیرساخت‌های شبکه ای، ذخیره سازی و امنیتی
- امکان اتصال متقابل با ارایه دهندگان خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات
- امکان عرضه خدمات الکترونیکی عمومی همچون دولت الکترونیک، خدمات بانکی و شهری در پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی
- حمایت‌های لازم به‌منظور گسترش فعالیت پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی به خارج از مرزها، در راستای افزایش اقتدار در فضای مجازی
همانطور که ذکر شد مصوبه آن زمان شورا به گواه آمار، اظهارات مدیران پیام‌رسان‌ها و شواهد در دولت قبل به اهداف پیش‌بینی شده نرسید و صحبت از شکست طرح به میان آمد.
اما در 32ماه گذشته و از زمان تغییر وزیر و مدیران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، برخی از اهداف برای تضمین ثبات و آینده پیام‌رسان‌های بومی عملیاتی شد.
- اتصال متقابل پیام‌رسان‌ها
در این میان یکی از انتقاداتی که از روز نخست ایجاد پیام‌رسان‌های بومی مطرح بود و در دور دوم حمایت‌ها نیز تکرار شد، تعدد بالای پیام‌رسان‌ها و چرایی حمایت همزمان از چند پیام‌رسان در این عرصه بود.
اگرچه جلوگیری از انحصار و کمک به ایجاد فضای رقابتی، یکی از دلایل این تعدد عنوان می‌شد، اما با این وجود سردرگمی کاربران برای نصب همزمان چند پیام‌رسان بومی برای دسترسی به خدمات و دیگر کاربران، همچنان یک مساله جدی بود.
در همین راستا اردیبهشت ماه سال 1402 بود که امکان تبادل پیام میان 4 پیام‌رسان داخلی (ایتا، بله، آی‌گپ، گپ) فراهم شد و در اسفند همان سال سروش پلاس نیز به این جمع پیوست و ظاهرا تنها روبیکا برای این اتصال متقابل باقی مانده است.
آنطور که عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گوید، این نخستین اتصال متقابل میان پیام‌رسان‌ها در دنیاست، آن هم در حالیکه اروپا از حدود 2 سال قبل این برنامه را در دستور کار دارد و اصلا اروپا این قانون را گذاشته که عقب‌ماندگی خودش را در نداشتن پلتفرم بومی و حمایت از نمونه‌های منطقه‌ای جبران کند.
- امکان تماس صوتی پیام‌رسان‌ها و اپراتورها
امکان تماس صوتی از طریق پیام‌رسان‌های بومی با 3 اپراتور سیار کشور نیز از دیگر اقداماتی بود که در دوره دوم حمایت‌ها محقق شد.
- جذب کاربران خارجی
وزارت ارتباطات اما در هدف‌گذاری انجام شده برای پیام‌رسان‌های بومی، قصد توسعه بین‌المللی و جذب کاربران خارجی به این بسترها را نیز دارد و در همین رابطه یک پیام‌رسان داخلی با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد که ظرفیت ارایه خدمات تا 200 میلیون کاربر داخلی و خارجی را دارد.
- سایر اقدامات
در ایام انتخابات مجلس هم برای نخستین بار تلاش شد تا از ظرفیت پیام‌رسان‌های بومی استفاده جدیدی شود که ایجاد صفحات ویژه نامزدهای انتخاباتی، ارایه تیک آبی برای اطمینان کاربران به صحت اطلاعات و شناسایی نزدیک‌ترین شعب انتخاباتی از آن جمله بود.
ارایه خدمات بانکی، امکان ایجاد کانال‌ها و کسب درآمد از پلتفورم‌های داخلی، تماس تصویری رایگان میان مشترکان پیام‌رسان‌های داخلی در ایام نوروز، پیگیری اتصال با پیام‌رسان‌های خارجی همچون دو پیام‌رسان Ok و VK روسیه و … از دیگر بسترهای فراهم شده در پیام‌رسان‌های داخلی هستند.
و در نهایت اینکه در خصوص آخرین آمار پیام‌رسان‌های داخلی نیز مهدی مظفری، مدیرکل پایش، ممیزی و نظارت سازمان فناوری اطلاعات در بهمن‌ماه سال قبل اعلام کرد: در حال حاضر ۶ پیام‌رسان ایرانی بله، ایتا، روبیکا، گپ، آی‌گپ و سروش پلاس بیش از ۱۰۷ میلیون کاربر فعال ماهانه دارند.
- مشکلات پیام‌رسان‌های داخلی
با این حال اما پیام‌رسان‌های بومی اگرچه در دوره جدید فعالیت، با کاستی‌ها و مشکلات دوره ظهور خود مواجه نیستند و از شکل و شیوه حمایت‌ها راضی هستند، اما این به منزله رسیدن به نقطه مطلوب و نداشتن هیچ اشکال و ابهامی نیست.
- امنیت پیام‌رسان‌های بومی
یکی از دغدغه‌های اولیه در خصوص پیام‌رسان‌های بومی، امنیت و جلوگیری از نفوذ به این پلتفورم‌هاست. البته تا کنون خبری از هک یا نفوذ به پیام‌رسان‌های بومی منتشر نشده است، اما این دغدغه با توجه به سوابق حملات گسترده به انبوهی از پلتفورم‌ها و سامانه‌های دولتی و غیردولتی در ایران و همچنین نفوذ به نمونه‌های بزرگ جهانی، همچنان پابرجاست و باید تدابیر پیشگیرانه جدی در این خصوص تمهید شود.
- امنیت اطلاعات کاربران
موضوع نگرانی کاربران ایرانی در استفاده از پیام‌رسان‌های بومی، مساله جدیدی نیست و حفظ حریم خصوصی و جلوگیری از نشت اطلاعات و گفت‌وگوهای خصوصی در این زمینه یکی از موانع بوده و همچنان برای برخی کاربران باقیست.
در این خصوص البته در سی‌ام تیرماه سال قبل انتشار تصویری از یک صفحه مانیتور با محتوای چت‌های گروهی در پیام‌رسان بله، ادعا شد که این پیام‌رسان به داده‌های کاربرانش دسترسی دارد.
فردای این ماجرا، پیام‌رسان بله با انتشار یک بیانیه اعلام کرد: «تأکید می‌کنیم که حریم خصوصی کاربران خط قرمز ماست. همچنین بله حق قانونی جهت پیگیری و برخورد با منتشرکنندگان این تصویر را برای خود محفوظ می‌دارد.»
همان روز سازمان فناوری اطلاعات ایران از برگزاری جلسه‌ای با مدیران پیام‌رسان «بله» خبر داد و از این پیام‌رسان درخواست کرد تا ضمن بررسی دقیق در مورد تصویر مذکور، فورا توضیحاتی ارائه دهد.
در همین رابطه اما عیسی زارع پور وزیر ارتباطات در گفت‌وگوی اخیر خود با عصر ارتباط، موضوع نگرانی از حریم خصوصی کاربران را مساله‌ای حل شده می‌داند و گفت: «این موضوع، مطرح بود اما جالب است بدانید ایسپا (مرکز افکارسنجی)، در مهرماه 1402، نظرسنجی کشوری انجام داد که خواندنی است. در این نظرسنجی از مردم پرسیده شده اگر مسدودسازی پیام‌رسان‌های خارجی ادامه پیدا کند، شما پیام‌رسان‌های داخلی را استفاده می‌کنید؟
وزیر ارتباطات در ادامه گفت: حدود 80درصد مخاطبان گفتهاند ما همین الان روی گوشی‌مان، پیام‌رسان داخلی هم داریم. همچنین پرسیده شده مهم‌ترین مساله شما با پلتفرمهای داخلی چیست؟ تقریبا یک‌سوم گفتهاند مشکلی نداریم و کمتر از 10 درصد گفتهاند نگرانی از حریم خصوصی و نقض آن را داریم.
وی افزود: بلاخره در این حوزه فتوای مقام معظم رهبری برای رعایت حریم خصوصی کاربران در پیام‌رسان‌های داخلی وجود دارد. ضمنا سال 1401 پیگیری کردم و بر اساس ابلاغیه رئیس محترم قوه قضائیه، پلتفرمهای داخلی مشمول اصل 25 قانون اساسی شدند؛ بحث لایحه هم که عرض شد. بنابراین بنظرم جای نگرانی در خصوص نقض حریم خصوصی در سکوهای داخلی وجود ندارد. نکته جالب دیگر در همان نظرسنجی اینکه زیر 10 درصد مردم گفتهاند نگرانِ نبودن مخاطبان‌شان در سکوهای داخلی هستند. این موضوع، قبلا عدد بزرگی بود که این نشان می‌دهد الحمدالله الان بخش زیادی از مردم، پیام‌رسان بومی دارند.»
- پایداری در خدمات
مساله دیگری که علی‌القاعده از یک پیام‌رسان انتظار می‌رود، پایداری و ثبات در سرویس‌دهی و ارایه خدمات است.
بر اساس آخرین آمار مرکز ایسپا، ایتا با سهم 25.2 درصد از کاربران پیام‌رسان در ایران، در حالی بعد از واتس‌اپ و تلگرام، نخستین پیام‌رسان بومی مورد استفاده کاربران است که همزمان نخستین پیام‌رسان با بیشترین اختلال و قطعی در خدماتش نیز هست.
پیام‌رسان بله و ویراستی نیز کاربران خود را از اختلال‌های گاه و بیگاه بی‌نصیب نگذاشته‌اند.
اردیبهشت‌ماه سال قبل نیز سه پیام‌رسان، ایتا، بله و ویراستی به شکل همزمان از دسترس خارج شدند که علت آن از سوی روابط عمومی وزارت ارتباطات بروز مشکل در تامین برق در یکی از دیتاسنترهای شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام شد.
از این رو به نظر می‌رسد تجمیع پیام‌رسان‌های داخلی در یک نقطه مشترک با توجه به افزایش حجم کاربری و کاربران داخلی و همچنین احتمال وقوع حملات سایبری و خرابکاری‌ها، یکی از اشکالات و ابهامات به شمار می‌رود.
- حیات وابسته به حمایت؟
اما وجه اشتراک عمده پیام‌رسان‌های باقی مانده از ابتدای شکل‌گیری تا کنون، حمایت‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از آنهاست.
و در نهایت اما پرسشی که مطرح است این است که چتر حمایتی بر سر پیام‌رسان‌های بومی با اتکا به منابع و تسهیلات عمومی تا چه زمانی باید برقرار باشد؟ آیا زمانی برای جداسازی ناف این پیام‌رسان‌ها از این منابع دیده شده است؟ آیا برنامه کسب‌وکار و تجاری پیام‌رسان‌ها برای قطع کامل یا بخشی و فازبندی‌شده از این حمایت‌ها وجود دارد؟ آن هم در شرایطی که برخی از پیام‌رسان‌ها عقبه و پشتوانه اتکایی خوبی نظیر وابستگی به بانک‌ها و اپراتورهای بزرگ کشور را هم دارند.
Howdy! This is kind of off topic but I need some guidance from an established blog. Is it very difficult to set up your own blog? I’m not very techincal but I can figure things out pretty quick. I’m thinking about making my own but I’m not sure where to start. Do you have any tips or suggestions? Thanks
I went over this website and I think you have a lot of wonderful information, bookmarked (:.
I think this is one of the most significant info for me. And i am glad reading your article. But should observation on few basic things, The website style is wonderful, the articles is in reality nice : D. Good activity, cheers
Hi there, I found your blog by the use of Google whilst looking for a related matter, your site came up, it seems good. I’ve bookmarked it in my google bookmarks.
I believe other website proprietors should take this internet site as an example , very clean and superb user genial design and style.
Hi there! Would you mind if I share your blog with my myspace group? There’s a lot of folks that I think would really enjoy your content. Please let me know. Many thanks
Keep working ,terrific job!
You have brought up a very superb details , thankyou for the post.
Good day! I know this is kind of off topic but I was wondering which blog platform are you using for this website? I’m getting sick and tired of WordPress because I’ve had problems with hackers and I’m looking at options for another platform. I would be awesome if you could point me in the direction of a good platform.
There are actually plenty of particulars like that to take into consideration. That could be a nice level to deliver up. I offer the ideas above as common inspiration however clearly there are questions like the one you bring up the place crucial factor might be working in sincere good faith. I don?t know if best practices have emerged around things like that, but I am sure that your job is clearly recognized as a fair game. Each boys and girls really feel the impact of just a second’s pleasure, for the rest of their lives.
I simply wanted to say thanks again. I am not sure the things that I might have gone through in the absence of the actual pointers shared by you relating to such subject. It was before a real frightening situation for me personally, but understanding this specialized fashion you resolved the issue made me to cry for contentment. I’m just grateful for the support and in addition hope that you comprehend what a powerful job you are putting in instructing people today through the use of your website. Most likely you’ve never encountered all of us.
Thanks for sharing superb informations. Your site is so cool. I’m impressed by the details that you have on this website. It reveals how nicely you perceive this subject. Bookmarked this web page, will come back for extra articles. You, my friend, ROCK! I found simply the information I already searched all over the place and simply could not come across. What an ideal site.
Howdy! Do you use Twitter? I’d like to follow you if that would be ok. I’m undoubtedly enjoying your blog and look forward to new updates.
Sweet blog! I found it while browsing on Yahoo News. Do you have any tips on how to get listed in Yahoo News? I’ve been trying for a while but I never seem to get there! Many thanks
Thank you for sharing superb informations. Your web-site is so cool. I’m impressed by the details that you’ve on this blog. It reveals how nicely you perceive this subject. Bookmarked this website page, will come back for more articles. You, my pal, ROCK! I found just the info I already searched everywhere and simply couldn’t come across. What a great web-site.
F*ckin’ amazing issues here. I am very glad to see your article. Thanks a lot and i’m having a look forward to touch you. Will you kindly drop me a e-mail?
The next time I read a blog, I hope that it doesnt disappoint me as much as this one. I mean, I know it was my choice to read, but I actually thought youd have something interesting to say. All I hear is a bunch of whining about something that you could fix if you werent too busy looking for attention.
You have brought up a very good points, thanks for the post.
I have recently started a blog, the information you offer on this web site has helped me tremendously. Thanks for all of your time & work. “Never trust anybody who says ‘trust me.’ Except just this once, of course. – from Steel Beach” by John Varley.
Hello! Do you use Twitter? I’d like to follow you if that would be ok. I’m absolutely enjoying your blog and look forward to new posts.
I like the efforts you have put in this, thank you for all the great blog posts.
You got a very good website, Gladiola I detected it through yahoo.
This design is spectacular! You obviously know how to keep a reader entertained. Between your wit and your videos, I was almost moved to start my own blog (well, almost…HaHa!) Wonderful job. I really enjoyed what you had to say, and more than that, how you presented it. Too cool!
What i don’t realize is in truth how you are now not actually a lot more well-favored than you may be right now. You are so intelligent. You understand thus considerably in the case of this subject, made me for my part consider it from a lot of varied angles. Its like women and men aren’t fascinated except it?¦s one thing to do with Girl gaga! Your own stuffs nice. All the time maintain it up!
You actually make it seem so easy with your presentation but I find this topic to be really something which I think I would never understand. It seems too complicated and extremely broad for me. I am looking forward for your next post, I?ll try to get the hang of it!
Howdy just wanted to give you a quick heads up and let you know a few of the pictures aren’t loading properly. I’m not sure why but I think its a linking issue. I’ve tried it in two different web browsers and both show the same outcome.
These days of austerity plus relative stress about incurring debt, lots of people balk about the idea of having a credit card to make acquisition of merchandise or pay for a trip, preferring, instead just to rely on this tried along with trusted means of making transaction – hard cash. However, in case you have the cash on hand to make the purchase in full, then, paradoxically, this is the best time just to be able to use the credit card for several factors.
Wow! Thank you! I always needed to write on my site something like that. Can I implement a portion of your post to my website?
Hello, you used to write magnificent, but the last several posts have been kinda boringK I miss your great writings. Past few posts are just a little out of track! come on!
It’s actually a great and helpful piece of information. I am glad that you shared this useful info with us. Please keep us informed like this. Thanks for sharing.
There’s noticeably a bundle to learn about this. I assume you made certain good points in features also.
It?s truly a great and useful piece of information. I am glad that you just shared this helpful information with us. Please stay us informed like this. Thank you for sharing.
Simply desire to say your article is as amazing. The clarity in your post is simply great and i can assume you are an expert in this subject. Fine along with your permission let me to grasp your feed to stay updated with imminent post. Thanks a million and please carry on the gratifying work.
I don’t commonly comment but I gotta state appreciate it for the post on this great one : D.
Hi I am so excited I found your weblog, I really found you by error, while I was researching on Askjeeve for something else, Anyways I am here now and would just like to say many thanks for a remarkable post and a all round entertaining blog (I also love the theme/design), I don’t have time to look over it all at the minute but I have saved it and also included your RSS feeds, so when I have time I will be back to read a great deal more, Please do keep up the great work.
I saw a lot of website but I believe this one holds something special in it in it
I’ve been surfing on-line more than three hours lately, but I by no means discovered any attention-grabbing article like yours. It¦s beautiful worth sufficient for me. In my view, if all site owners and bloggers made good content material as you probably did, the web will probably be a lot more helpful than ever before.
I’ve recently started a website, the information you provide on this website has helped me tremendously. Thank you for all of your time & work. “If you see a snake, just kill it. Don’t appoint a committee on snakes.” by H. Ross Perot.
I’ll right away grab your rss as I can’t find your e-mail subscription link or newsletter service. Do you have any? Kindly let me know so that I could subscribe. Thanks.
I haven?¦t checked in here for a while since I thought it was getting boring, but the last few posts are good quality so I guess I?¦ll add you back to my daily bloglist. You deserve it my friend 🙂
Thanks for another informative blog. Where else could I get that kind of info written in such an ideal way? I have a project that I am just now working on, and I have been on the look out for such information.
Oh my goodness! an amazing article dude. Thanks Nevertheless I’m experiencing difficulty with ur rss . Don’t know why Unable to subscribe to it. Is there anybody getting identical rss downside? Anyone who knows kindly respond. Thnkx
I gotta favorite this web site it seems very helpful very helpful
I got good info from your blog
Hello! Do you use Twitter? I’d like to follow you if that would be ok. I’m undoubtedly enjoying your blog and look forward to new updates.
I loved as much as you will receive carried out right here. The sketch is tasteful, your authored material stylish. nonetheless, you command get got an edginess over that you wish be delivering the following. unwell unquestionably come more formerly again since exactly the same nearly very often inside case you shield this increase.
I really like what you guys are up too. Such clever work and exposure! Keep up the very good works guys I’ve incorporated you guys to my personal blogroll.
You actually make it seem so easy along with your presentation however I find this matter to be actually something that I think I’d never understand. It sort of feels too complex and extremely huge for me. I am having a look forward to your next post, I will attempt to get the dangle of it!
Great write-up, I am regular visitor of one’s web site, maintain up the excellent operate, and It is going to be a regular visitor for a lengthy time.
This is very fascinating, You are an excessively skilled blogger. I have joined your rss feed and sit up for seeking extra of your excellent post. Also, I have shared your site in my social networks!
Its such as you read my thoughts! You seem to understand a lot approximately this, like you wrote the guide in it or something. I feel that you just could do with a few percent to force the message home a bit, however other than that, that is great blog. A fantastic read. I’ll definitely be back.
Good info. Lucky me I reach on your website by accident, I bookmarked it.