سعید میرشاهی
قطع عمدی اینترنت در سراسر جهان، هر ساله میلیاردها دلار خسارت به اقتصاد جهانی وارد می‌کند. جدیدترین آمار و گزارش‌ها از قطع عامدانه اینترنت که از سال 2019 در حال جمع‌آوری است حاوی نکات قابل توجهی است. نخست آنکه در دنیا 56 کشور دست به قطع اینترنت در 611 مقطع زده‌اند. یکی از دلایل عمده این قطعی‌ها نیز برگزاری انتخابات و ناآرامی‌های سیاسی بوده است.
در ایران نخستین و طولانی‌ترین قطع سراسری اینترنت کشور به سال 98 باز می‌گردد که در دولت روحانی و در زمان وزارت آذری‌جهرمی به وقوع پیوست و قطع مقعطی اینترنت در زمان برگزاری کنکور نیز انجام شد. اما به روزرسانی آمارهای جدید نشان می‌دهد، قطع عمدی اینترنت در دولت مرحوم رییسی، چه در زمان انتخابات و چه به رسم معمول در زمان کنکور دیگر رخ نداده است و به این ترتیب ایران از فهرست قطعی‌ها خارج شده است.
بر اساس این گزارش در حالی که آمارهای سالانه، معمولا داده‌ها و تحلیل‌های تاریخی ارائه می‌دهند اما ردیاب خاموشی اینترنت توسط شرکت تحقیقاتی تاپ‌تن وی‌پی‌ان، پیامدهای مالی را در زمان واقعی اندازه‌گیری می‌کند.
- خاموشی اینترنت: تاثیر اقتصادی از 2019 تا 2024
- از سال 2019 تا کنون، 611 قطعی بزرگ اینترنت در 56 کشور رخ داده است.
- 99 میلیارد دلار: هزینه کل اقتصاد جهانی قطعی اینترنت توسط دولت‌ها در این دوره بوده است.
- سال 2024:
35 قطعی اینترنت در 16 کشور، تا امروز، 1.57 میلیارد دلار هزینه داشته است.
- 047 ساعت: کل مدت زمان قطعی عمدی اینترنت در سراسر جهان در سال 2024
- میانمار: بیشترین کشور آسیب‌دیده امسال (481.2 میلیون دلار) و پس از آن پاکستان و هند.
- 3 میلیون دلار: هزینه کل تعطیلی‌های مربوط به انتخابات در سال 2024 تا امروز
- 8 درصد: نسبت افرادی که در جریان انتخابات سال 2024 نوعی سانسور اینترنتی را تجربه کرده‌اند.
- سال 2023:
196 قطعی اینترنت در 25 کشور، 9.13 میلیارد دلار هزینه داشت.
- 238 ساعت: کل مدت زمان قطعی عمدی اینترنت در سراسر جهان در سال 2023 که 18 درصد نسبت به سال 2022 افزایش یافت.
- روسیه: بیشترین کشور آسیب‌دیده در سال 2022 (4.02 میلیارد دلار) و پس از آن اتیوپی و میانمار بوده‌اند.
- سال 2022:
114 قطعی اینترنت در 23 کشور، 24.61 میلیارد دلار هزینه داشت.
- 095 ساعت: کل مدت زمان قطعی اینترنت در سال 2022 در جهان، 45 درصد نسبت به سال 2021 افزایش یافت.
- روسیه: بیشترین کشور آسیب‌دیده در سال 2022 (21.59 میلیارد دلار) و پس از آن میانمار و ایران بوده‌اند.
- سال 2021:
51 قطعی اینترنت در 22 کشور، 5.62 میلیارد دلار هزینه داشت.
- 595 ساعت: مدت کل قطعی عمدی اینترنت، 11 درصد بیشتر از سال قبل بوده است.
- میانمار: بیشترین کشور آسیب‌دیده در سال 2021 (2.8 میلیارد دلار) و پس از آن نیجریه و هند بوده‌اند.
- سال 2020:
93 قطعی اینترنت در 21 کشور، 4.01 میلیارد دلار هزینه داشت.
- 165 ساعت: کل مدت قطعی عمدی اینترنت، 42 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت.
- هند: بیشترین کشور آسیب‌دیده در سال 2020 (2.8 میلیارد دلار) و پس از آن بلاروس و یمن بوده‌اند.
- سال 2019:
134 قطعی اینترنت در 22 کشور، 8.07 میلیارد دلار هزینه داشت.
- 207 ساعت: کل مدت زمان قطعی عمدی اینترنت بوده است.
- عراق: بیشترین کشور آسیب‌دیده در سال 2019 (2.3 میلیارد دلار) و پس از آن سودان و هند بوده‌اند.
- هزینه ردیاب خاموشی اینترنت چقدر است؟
شاخص هزینه جهانی خاموشی اینترنت، انواع تاثیرات اقتصادی قطع شدن عمدی اینترنت و خاموشی رسانه‌های اجتماعی در سراسر جهان را در صورت وقوع ردیابی می‌کند. این نوع اختلال عمدی، سانسور اینترنت در شدیدترین شکل آن است. این قطعی اینترنت، نه تنها حقوق دیجیتال شهروندان را نقض می‌کند، بلکه عواقب شدیدی برای اقتصاد جهانی دارد.
- هزینه قطع اینترنت چگونه محاسبه می‌شود؟
ما هر قطعی اینترنت در سراسر کشور و منطقه و تعطیلی رسانه‌های اجتماعی را که توسط دولت‌های سراسر جهان اعمال می‌شود، رصد می‌کنیم تا مدت و میزان محدودیت‌ها را تعیین کنیم. این امر به ما امکان می‌دهد تا با استفاده از ابزار COST، تاثیر اقتصادی هر قطعی اینترنت را دقیقا محاسبه کنیم. این ابزار توسط نهاد غیردولتی نظارت بر اینترنت، نت‌بلاکس (NGO Netblocks) توسعه یافته است. این رصد بر اساس شاخص‌های بانک جهانی، ITU، Eurostat و سرشماری ایالات متحده، صورت گرفته است.
ما خاموشی رسانه‌های اجتماعی، قطعی اینترنت و کاهش شدید ISP را هم در قالب رصد زنده هزینه خاموشی اینترنت و هم در قالب گزارش سالانه، در محاسبات خود لحاظ می‌کنیم. این نوع اختلال در دسترسی عادی به اینترنت، به شرح زیر تعریف می‌شود:
- قطعی اینترنت: جایی که دسترسی به اینترنت توسط دولت کاملا قطع شده است. این اقدام افراطی را نمی‌توان مستقیما دور زد.
- خاموشی رسانه‌های اجتماعی: جایی که دسترسی به رسانه‌های اجتماعی محبوب، مانند فیس‌بوک، واتس‌اپ یا توییتر مسدود شده است. اینها معمولا با استفاده از برنامه شبکه خصوصی مجازی (VPN) قابل دور زدن هستند.
- فشار شدید: در جایی که سرعت به 2G کاهش یافته و فقط استفاده از پیامک و تماس صوتی امکان‌پذیر است.
- چرا ما هزینه قطعی اینترنت را دنبال می‌کنیم؟
ما به شدت با سانسور اینترنت و عدم دسترسی دولت‌ها به اینترنت به عنوان نوعی کنترل اجتماعی مخالفیم. هدف ما از انجام این کار، این است که توجه عمومی را به این سمت متمرکز کنیم که خاموشی اینترنت، واقعا چقدر مضر است. این آسیب از نظر اقتصادی و انسانی، به صورت مستقیم و غیرمستقیم هزینه‌زاست، زیرا مردم را مجبور می‌کند از VPNهای ناامن برای دور زدن محدودیت اعمال‌شده استفاده کنند. ما در حال بررسی شرکت‌هایی هستیم که فناوری‌هایی مانند فیلتر DNS ارائه می‌کنند تا خاموشی‌ها را ممکن سازند.
- پس‌زمینه خاموشی اینترنت 2024
با وجود تلاش‌های گروه‌های محلی میانمار برای بازگرداندن اینترنت، دسترسی به اینترنت برای یک سال دیگر همچنان در بسیاری از شهرستان‌های شمال غربی میانمار مختل شده است. بسیاری از این خاموشی‌های اینترنت به سال 2021 برمی‌گردد، در حالی که برخی دیگر در اوایل سال 2022 اعمال شدند. اگرچه دسترسی به X (توییتر سابق) در میانمار همچنان در حال افزایش است اما حدود 30 درصد مواقع، مسدود می‌ماند.
رصد یا ردیاب 2024 تاپ‌تن وی‌پی‌ان (top10vpn) تا امروز، فقط تاثیر اقتصادی این سال را محاسبه می‌کند. داده‌های سال‌های قبل را می‌توان در گزارش‌های سالانه مربوطه پیدا کرد.
در همین حال، مقامات هند بار دیگر محدودیت‌های متعدد را در سراسر کشور اعمال کردند. یکی از مهم‌ترین آنها در ایالت شمالی هاریانا رخ داد. با راهپیمایی کشاورزان به دلیل قیمت محصولات، دسترسی به اینترنت موبایل در هفت منطقه محدود شد.
- تجزیه و تحلیل تداخل اینترنت در زمان انتخابات
از آغاز سال 2024 تا کنون، 30 کشور، انتخابات سراسری برگزار کرده‌اند. در 10 مورد، سانسور اینترنت افزایش یافته که بیش از 2.27 میلیارد نفر را تحت‌تاثیر قرار داده است. این میزان، 90.8 درصد افرادی است که تا کنون در سال جاری انتخابات داشته‌اند و بیش از یک چهارم جمعیت جهان را شامل می‌شود.
شدت تداخل اینترنت بسیار متفاوت بوده است: از حذف حساب‌های رسانه‌های اجتماعی خاص در هند تا مسدودسازی کامل دسترسی به اینترنت در کومور. همچنین در ژانویه، مقامات بنگلادش یک سایت خبری منتقد دولت را در آستانه انتخابات پارلمانی این کشور مسدود کردند. در همین حال، انتخابات تایوان باعث سانسور شدید رسانه‌های اجتماعی در چین شد. در اندونزی نیز به نظر می‌رسید یک مستند محبوب به دلیل انتقاد از دولت، آفلاین شده است. در همین زمینه، قانون جدیدی که در دسامبر 2023 تصویب شد، قدرت مقامات را برای مسدودسازی اطلاعات آنلاین افزایش داد.
انتخابات در بسیاری از کشورهای کوچک‌تر مانند جزایر سلیمان، پرتغال و سوئیس، بدون گزارش افزایش سانسور اینترنت برگزار شد. فهرست کامل کشورهایی که سانسور اینترنت را در طول یا در آستانه انتخابات ملی در سال 2024 تجربه کردند، عبارتند از: هند، اندونزی، پاکستان، بنگلادش، روسیه، تایوان، سنگال، آذربایجان، کومور و مالدیو.
بسیاری از سانسورهای اینترنتی مستندشده توسط تاپ‌تن وی‌پی‌ان، بیش از میزان هدف‌گذاری‌شده بود و نمی‌توان آن را در تحلیل‌های مالی این شرکت گنجاند. تعطیلی گسترده اینترنت به دلیل انتخابات، حدود ۳۵۸.۳ میلیون دلار هزینه داشته است.
محدودیت‌های پاکستان با 351 میلیون دلار هزینه، پرهزینه‌ترین تعطیلی مربوط به انتخابات بوده است. همچنین محدودیت‌های اینترنتی سنگال در طول به تعویق انداختن انتخابات در اوایل سال، بیش از 7.1 میلیون دلار هزینه داشته است.
- دولت‌ها چگونه اینترنت را قطع می‌کنند؟
قطعی اینترنت توسط دولت‌ها، معمولا به شکل خاموشی کامل یا مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی است. یکی دیگر از تاکتیک‌های سانسور، محدودیت اینترنت است که در آن سرعت اینترنت، به قدری محدود می‌شود که هرچیزی فراتر از ارتباطات ساده مبتنی بر متن، مانند پخش مستقیم ویدئوی اعتراضات یا نقض حقوق بشر، غیرممکن می‌شود. ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی (ISP)، پیرو دستور دولت، از برخی روش‌ها برای اعمال محدودیت‌ها به منظور انجام این کار استفاده می‌کنند. برخی از رایج‌ترین آنها عبارتند از:
- خاموشی شبکه: ابتدایی‌ترین روش مسدودسازی دسترسی به اینترنت زمانی است که دولت‌ها، ISPها و اپراتورهای تلفن همراه را مجبور می‌کنند تا مدارهای حیاتی که شبکه مخابراتی کشور را تشکیل می‌دهند، خاموش کنند. دولت‌هایی که کنترل کامل بر شبکه کشورشان دارند، ممکن است «سوئیچ خاموشی اینترنتی» نیز نصب کنند. سازمان ملل استفاده از این مکانیسم‌های خاموشی را محکوم کرده است.
- دستکاری پروتکل دروازه مرزی (BGP): پروتکلی است که سیستم جهانی مسیربای اینترنت را مدیریت می‌کند و به بسته‌های داده، اجازه می‌دهد از مبدا به مقصد بروند. این پروتکل از طریق نیاز به هر گره شبکه (معروف به یک سیستم خودمختار یا AS) که اینترنت جهانی را تشکیل می‌دهد، برای تبلیغ دائمی آدرس‌های IP که به آنها دسترسی می‌دهد، کار می‌کند. این اعلان‌ها در سراسر شبکه به عقب و جلو می‌روند و مسیر بین هر دو نقطه در آن شبکه را مشخص می‌کنند که هرکدام مجموعه‌ای از آدرس‌های IP هستند. این پروتکل، چیزی است که دسترسی به وب‌سایت یا برنامه‌ای را که در مکان دیگری میزبانی شده، ممکن می‌کند.
با دستکاری محتوای این اطلاعیه‌ها یا جداول مسیریابی BGP، یک ISP می‌تواند آدرس پروتکل اینترنت (IP) هر تعداد از مشتریان خود را از اینترنت، «ناپدید» و عملا دسترسی آن افراد را قطع کند. این کار، دقیق‌تر از خاموشی کامل شبکه است و اجازه می‌دهد استثناهایی برای برخی افراد مانند مقامات دولتی ایجاد شود.
- مسدود کردن آدرس IP: وب‌سایت‌ها و برنامه‌ها برای میزبانی محتوای خود به سرورهای وب متکی هستند که هرکدام آدرس IP خاص خود را دارند. این آدرس، یک عدد منحصربه‌فرد است که به دستگاه‌ها اجازه می‌دهد یکدیگر را پیدا کرده و با هم ارتباط برقرار کنند. در واقع، ISPها می‌توانند فهرستی از آدرس‌های IP ایجاد کنند که با سرویس‌هایی که می‌خواهند مسدود کنند، مطابقت دارد و سپس تمام ترافیک اینترنت به آن آدرس یا از آن آدرس IP را مسدود می‌کنند. از آنجا که چندین وب‌سایت و خدمات را می‌توان در یک آدرس IP واحد میزبانی کرد، این روش سانسور اینترنتی، اغلب منجر به مسدودسازی ناخواسته، بیش از آنچه درنظر گرفته شده، می‌شود.
- فیلتر کردن سیستم نام دامنه (DNS): فیلتر DNS مشابه مسدود کردن IP عمل می‌کند اما دقیق‌تر است، زیرا نام دامنه را به جای آدرس IP، هدف قرار می‌دهد. اطلاعات مرتبط با نام‌های دامنه، مانند com، در یک پایگاه داده توزیع‌شده در چندین سرور DNS ذخیره می‌شود. مرورگرها برای انجام جستجوی DNS به منظور دامنه‌های خاص در برابر این پایگاه‌های داده و بازیابی آدرس IP مقصد مربوطه سرور، به سرویس‌های میانی، به نام حل‌کننده‌های DNS، متکی هستند. سپس به مرورگر اجازه می‌دهد با سروری که URL موردنظر را در اختیار دارد، ارتباط برقرار کند. در این رابطه، ISPها می‌توانند این حل‌کننده‌های DNS را برنامه‌ریزی کنند تا اطلاعات نادرست را به جستجوهای DNS خاص، مانند توییتر دات‌کام که وجود ندارد، برگردانند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، کاربران به جای بارگیری وب‌سایت یا برنامه، به طور معمول با یک صفحه خطا مواجه می‌شوند.
- بازرسی بسته عمیق (DPI): DPI محتویات کامل بسته‌های داده را بررسی می‌کند. این کار، ترافیک اینترنت را در شبکه ایجاد می‌کند تا امکان مسدودسازی محتوا یا برنامه‌های خاص را فراهم کند. DPI به دستگاه‌هایی بین کاربر نهایی و بقیه اینترنت متکی است که به عنوان جعبه میانی شناخته می‌شود و در سانسور اینترنت در کشورهایی مانند چین نقش کلیدی دارند. تولیدکنندگان شامل شرکت‌هایی مانند هواوی و آلوت (Allot) هستند. بازرسی بسته عمیق، همچنین در کاهش سرعت برای انواع خاصی از ترافیک مانند Voice Over Internet Protocol (VOIP) بسیار موثر است. در نتیجه، VPNهایی که در چین کار می‌کنند، باید از فناوری‌هایی مانند مبهم‌سازی ترافیک برای دور زدن DPI استفاده کنند.
- مسدودسازی پروتکل: هدف قرار دادن پروتکل‌های خاص، مانند شماره پورت TCP/IP، روش دیگری برای مسدودسازی برنامه‌های خاص مرتبط با پورت‌های TCP/IP است. دولت‌ها می‌توانند از این روش برای هدف قرار دادن خدمات پیام‌رسانی فوری یا ایمیل استفاده تا از برقراری ارتباط شهروندان جلوگیری کنند.
- گزارش هزینه خاموشی اینترنت 2023
- 13 میلیارد دلار: هزینه اقتصادی قطعی اینترنت در سراسر جهان در سال 2023
- 196 قطعی بزرگ اینترنت در 25 کشور در سال 2023 رخ داد.
- 238 ساعت: مدت زمان کل قطعی اینترنت در سراسر جهان، 58 درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافت.
- 747 میلیون نفر در سال 2023 تحت‌تاثیر قرار گرفتند که 5 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت.
- روسیه: پرهزینه‌ترین قطعی اینترنت را داشت و مجموعا 4.02 میلیارد دلار خسارت متحمل شد.
- گزارش هزینه خاموشی اینترنت 2022
- 61 میلیارد دلار: هزینه اقتصادی قطعی اینترنت در سراسر جهان در سال 2022، به میزان 337 درصد نسبت به سال 2021 افزایش یافت.
- 114 قطعی بزرگ اینترنت در 23 کشور در سال 2022 رخ داد.
- 095 ساعت: مدت زمان کل قطعی اینترنت در سراسر جهان، 45 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت.
- 710 میلیون نفر در سال 2022 تحت‌تاثیر قرار گرفتند که 41 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت.
- روسیه: پرهزینه‌ترین قطعی اینترنت را داشت و مجموعا 21.59 میلیارد دلار خسارت متحمل شد.
- گزارش هزینه خاموشی اینترنت 2021
- 62 میلیارد دلار: هزینه اقتصادی قطعی اینترنت در سراسر جهان در سال 2021، به میزان 40 درصد نسبت به سال 2020 افزایش یافت.
- 51 قطعی بزرگ اینترنت در 22 کشور در سال 2021 رخ داد.
- 595 ساعت: مدت زمان کل قطعی اینترنت در سراسر جهان، 11 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت.
- 504 میلیون نفر در سال 2021 تحت‌تاثیر قرار گرفتند که 88 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت.
- میانمار: پرهزینه‌ترین قطعی اینترنت را داشت و مجموعا 2.8 میلیارد دلار خسارت متحمل شد.
- گزارش هزینه خاموشی اینترنت 2020
- 01 میلیارد دلار: هزینه اقتصادی قطعی اینترنت در سراسر جهان در سال 2020، به میزان 50 درصد نسبت به سال 2019 کاهش داشت.
- 93 قطعی بزرگ اینترنت در 21 کشور در سال 2020 رخ داد.
- 165 ساعت: مدت زمان کل قطعی اینترنت در سراسر جهان، 49 درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافت.
- 268 میلیون نفر در سال 2020 تحت‌تاثیر قرار گرفتند که 3 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت.
- هند: پرهزینه‌ترین قطعی اینترنت را داشت و مجموعا 2.8 میلیارد دلار خسارت متحمل شد.
