عباس پورخصالیان
در حالی که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران همگام با اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات (ITU)، مراسم بزرگداشت روز جهانی مخابرات و جامعۀ اطلاعات را ذیل شعارِ «نوآوری دیجیتالی درخدمت توسعۀ پایدار» (Digital Innovation for Sustainable Development) برگزار می‌کنند؛ واتیکان به رهبری پاپ فرانسیس، شعارِ امسال خود را برای بزرگداشت این روز جهانی، تحت عنوانِ «هوش مصنوعی و دل‌آگاهی: در خدمتِ ارتباطاتی کاملاً انسانی» [Artificial Intelligence and the Wisdom of the Heart: Towards a Fully Human Communication] انتخاب و اعلام کرده است؛ تفاوت میان این دو شعار از زمین است تا آسمان!
شعار اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات، مادی-اقتصادی و شعار پاپ، معنوی- انسانی است! به رغم این تفاوت، هردو دیدگاه در عمل مکمل یکدیگرند.
اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات، بزرگترین سازمان بین‌المللی مقررات‌گذاری و استانداردسازی نوآوری‌ها و اختراعات عرضه شونده در بازار جهانی مخابرات و ارتباطات مدرن است که به نوبه خود می‌کوشد (تا آنجا که برایش امکان دارد)، برنامه‌های توسعۀ ملی مخابرات و ارتباطات و فناوری اطلاعات را در سراسر جهان یکدست و هماهنگ کند.
اما بُرد تأثیرگذاری دستاوردهای مخابرات و ارتباطات و فناوری اطلاعات، به دلیل حجم عظیم نوآوری‌ها و اختراعاتِ نو به نو عرضه شونده در بازارهای متنوع جهانی مخابرات و ارتباطات مدرن، به قدری وسیع و چشم‌انداز آن به اندازه‌ای گسترده شده است که بسیاری از زمینه‌های کاربردی تحقیقات مرتبط با مخابرات و ارتباطات و فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی، نه فقط توسط اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات بلکه در نهادهای تو در تو و موازی دیگری در سطوح ملی و بین‌المللی و جهانی، خارج از اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات مقررات‌گذاری و استانداردسازی می‌شوند؛ از جمله عرصه‌هایی که ITU فاقد قدرت زمانداری ست، اینترنت و فضای بیکران سایبریِ آن است.
همچنین در بسیاری از عرصه‌های مخابراتی/ارتباطی ملی،ITU قدرت کنترل ندارد. برای مثال، در استرالیا مراکز دانشگاهی، تحقیقاتی و صنعتی متعددی روی سیستم‌های آسیب‌شناسی دیجیتالی (digital pathology) و روی روش‌های آسیب‌شناسی هومصی (AI Pathology) کار می‌کنند. البته باید توجه داشت که منظور از «سیستم‌های آسیب‌شناسی دیجیتالی» و «روش‌های آسیب‌شناسی هومصی» (مربوط به هوش مصنوعی) پیامدسنجی آثار ناگوار فناوری‌های دیجیتالی و لطمات احتمالی ناشی از سوء کاربرد هوش مصنوعی بر انسان، جامعه و طبیعت نیست بلکه برعکس: سیستم‌های علت یابی است!
اینها فناوری‌های نوینی هستند که در جریان اجرای برنامه‌های اقتصاد دیجیتالی استرالیا در سطح ملی، به درون آزمایشگاه‌های پزشکی راه یافته‌اند و در نتیجه، کسب و کار لابراتوآرهای پزشکی را از لحاظ اقتصادی، مقرون به صرفه‌تر و از لحاظ شیوه‌های تشخیص علل اختلالات جسمانی و بافت شناسی پزشکی، دقیق‌تر از پیش کرده‌اند طوری که نتایج حاصله را نیز بهتر از پیش، قابل نقل و انتقال، ذخیره‌سازی و شبکه‌ای کرده‌اند.
توضیح در مورد آسیب‌شناسی هومصی: در واقع،AI Pathology فناوری جدیدی است برای تحقیق در علل بافتاری و مولکولی و یاخته ای اختلالات از طریق رجوع به داده‌های کلان پرونده‌های پزشکی به کمک دیالوگ با چت‌بات‌های تخصصی در زمینۀ پاتولوژی و هیستولوژی (بافت‌شناسی).
مراکز دانشگاهی، تحقیقاتی و صنعتی متعددی که در استرالیا روی سیستم‌های آسیب‌شناسی دیجیتالی و روی روش‌های آسیب‌شناسی هومصی کار می‌کنند، مجوز فعالیت خود را از مراجع قانونگذاری دولت فدرال و سازمان تنظیم مقررات و نهادهای استانداردسازی ملی و (در صورت لزوم به منظور ورود به بازارهای جهانی) از نهادهای منطقه‌ای و جهانی مختلفی می‌گیرند، اما گروه‌های سیاسی و اقتصادی خاصی در استرالیا یا خارج از آن، ممکن است در نهایت به اطلاعات و داده‌های پرونده‌های پزشکی بعضی از شهروندان دسترسی پیدا کرده، به طُرُق مختلف قوانین را دور زده و به حریم خصوصی افراد تجاوز کنند.
اینجاست که پاپ فرانسیس در کنار دیگر مصلحان و اخلاقگرایان و حقوق دانان و مقررات‌گذاران و قانون نویسان جهان قرار می‌گیرد و به عنوان نخستین پیشوای مدرن و لیبرال کاتولیک‌های جهان وارد صحنه می‌شود؛ ضمن آن که کارآیی و اثربخشی مثبت این گونه دستاوردها را ارج می‌نهد و استفادۀ انسان‌دوستانه از این فناوری‌ها را ندا و هشدار می‌دهد.
به همین دلیل او –تا آنجا که من پی گرفته‌ام- از سال 2021 تاکنون هرسال شعاری مرتبط با مخابرات و ارتباطات را ورای شعار اتحادیۀ بین‌المللی مخابرات بر می‌گزیند و آن را به همراه پیامی انسان‌دوستانه به مناسبت بزرگداشت روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعات (WTISD) چند روز زودتر از 17 می همان سال منتشر می‌کند.
“
- «بیا و ببین!»
برای آن که با نمونه‌ای از شعار‌های وایتیکان آشنا شوید به شعارِ «بیا و ببین!» اشاره می‌کنم که به منظور بزرگداشت روز WTISD در سال 2021 از طرف پاپ برگزیده شد. شعارِ «بیا و ببین» نشان می‌دهد که پاپ فرانسیس زیست-جهان واقعی انسان را نسبت به جهان سایبری، برتر و ارجح می‌داند، بدون آن که ذره‌ای در اهمیت مخابرات و ارتباطات در ایجاد و تحکیم روابط انسانی و ارتقای تفاهم بین مردم و تأثیرگذاری فضای سایبری بر زیست-جهان واقعی انسان معاصر شک کند. آنچه او از کارشناسان و مدیران رسانه‌های مخابراتی و ارتباطی می‌طلبد، لزوم استفاده مسئولانه از ارتباطات و رعایت منافع عمومی است؛ ضمن این که از کاربران نیز درخواست می‌کند که از فناوری و رسانه‌های اجتماعی به عنوان ابزاری برای گفتگو سازنده و برقراری ارتباطات سالم استفاده کنند و نه برای تفنن و تفرقه.
به بیان دیگر: پاپ فرانسیس که خود تاکنون در هیچ یک از رسانه‌های اجتماعی برخط، حساب اینترنتی باز نکرده و حضور برخط نداشته و از فعالیت در شبکه‌های اجتماعی خودداری ورزیده است، چون به اهمیت اینترنت پی بُرده و خوب می‌داند که میلیاردها انسان معاصر، کاربران اینترنت هستند، می‌خواهد از طریق سخنرانی‌های عمومی و ارسال پیام‌های رسمی، با ایمان به قدرت مخابرات و ارتباطات برای گرد هم آوردن مردم و تقویت حس همدردی و همبستگی در آنها، بر لزوم گفتگوی سازنده و برقراری ارتباطات سالم میان انسان‌ها نقشی مؤثر ایفا کند.
پاپ فرانسیس با اعلام شعارِ «بیا و ببین» (از گفته‌های دوهزارواندی سال پیشِ عیسی علیه السلام در کرانۀ رود اردون به نقل از انجیل یوحنا 1:46) برای بزرگداشت روز WTISD در سال 2021، می‌خواست به پیروی از مانوئل لوزانو گاریدو (Manuel Lozano Garrido)، روزنامه نگار متعهد و نویسندۀ فقید اسپانیولی که از سوی پاپ پیشین، «بنه دیکتِ شانزدهم»، تکریم و تقدیس شده بود، به رهبران دینی و مسئولان سیاسی جهان توصیه کند که: لازم است ما از نگرشِ ازخودراضی بودن که گویا «از پیش همه چیز را می‌دانیم» دست بشوییم و بجای اکتفا به حضور مجازی، خودمان به میان مردم برویم و آنها را ببینیم، با مردم وقت بگذرانیم، به داستان‌های آنها گوش فرادهیم و با واقعیت آنها روبرو شویم، داستان‌ها و واقعیاتی که همیشه به نوعی ما را شگفت‌زده کرده‌اند و می‌کنند. ما باید چشمان خود را با شگفتی از آنچه می‌بینیم باز کنیم، بگذاریم دستانمان طراوت و سرزندگی اشیاء و معجزه پر جنب و جوش زندگی را لمس کنند. بنابراین، شعار «بیا و ببین»، دعوتی بود که می‌توانست الهام بخش همه اربابان و کاربران رسانه‌های مخابراتی و ارتباطاتی شامل مطبوعات، اینترنت و عبادتگاه‌های ادیان جهان باشد تا شفاف و صادق باشند.
اکنون در سال 2024 پاپ می‌پرسد، چگونه می‌توانیم کاملاً انسان بمانیم و این دگردیسی‌های فنی و فرهنگی و رفتاری را به سوی خدمت به یک جامعه انسانی هدایت کنیم؟ او در پاسخ به این سؤال خاطرنشان می‌کند که در این برهه از تاریخ، که خطر غنی شدن عده‌ای از طریق فناوری، فقر انسان‌های پرشماری را در پی دارد، تأملات ما باید از «دل انسان» آغاز شود. او یادآور می‌شود که در کتاب مقدس، «دل انسان» به عنوان محل آزادگی و تصمیم‌گیری در نظر گرفته می‌شود که نماد یکپارچگی و وحدت است و در عین حال احساسات، خواسته‌ها و رویاهای ما را نیز درگیر می‌کند. او ادامه می‌دهد: «دل» بیش از هر چیز نماد «باطن» است. پس «دل آگاهی» (Wisdom of the Heart) فضیلتی است که ما را قادر می‌سازد تا کل و اجزای سیستم فناوری، تصمیمات و پیامدهای آن، اشراف و آسیب‌پذیری خود، گذشته و آینده ما و فردیت خود را با هم ترکیب کنیم. پس نمی‌توان چنین حکمتی را به ماشین‌های یادگیری واگذاشت، از آنها درخواست کرد و در آنها جستجو کرد.
یقین داشته باشید که هوش مصنوعی هرگز نخواهد توانست جایگزین دل‌آگاهی انسان شود!
