عصر ارتباط – بیماریهای غیرواگیردار علت اصلی مرگومیر در سطح جهانی محسوب ميشوند. برای اکثر آنها، مانند دیابت، هیچ درمانی وجود ندارد. در مقابل، این بیماریها از طریق درمان پزشکی مادامالعمر، پشتیبانی از متخصصان مراقبتهای بهداشتی و اعضای خانواده کنترل میشوند. درمان کمتر از حد مطلوب دیابت، میتواند منجر به عوارض شدید مانند قطع عضو، نابینایی و بیماری کلیوی شود. به همین دلیل آموزش و پشتیبانی مداوم از خود، مدیریت بیمار برای جلوگیری از عوارض حاد و کاهش خطر مرگ، حیاتی است. این مهم، در طی شیوع همهگیری کووید 19، اهمیت بیشتری پیدا میکند. بیماریها بهخصوص در کشورهای کمدرآمد تحتتاثیر منفی قرار گرفتهاند. بیماران دیابتی در همهگیری کرونا، در معرض خطر بیشتر هستند.
- سلامت همراه
مجمع جهانی بهداشت، پتانسیل فناوری اطلاعات و ارتباطات را برای پشتیبانی از سیستمهای مراقبتهای بهداشتی، مهم میداند. فناوری اطلاعات و ارتباطات میتواند با بهبود مقرونبهصرفه بودن، دسترسی و کیفیت خدمات بهداشتی در جهان از پیشگیری بیماری و ارتقای سلامت حمایت کند. فناوری اطلاعات و ارتباطات مورداستفاده در بهداشت، اغلب با عنوان سلامت الکترونیکی شناخته میشود. سلامت همراه (mhealth) به برنامههای بهداشتی الکترونیکی ارايهشده در تلفن همراه اطلاق میشود.
مداخلات با استفاده از mhealth نویدبخش است زیرا میتواند مراقبت از بیماران مبتلا به بیماریهای مزمن را بهبود بخشد. یک مطالعه قبلی در سنگال نشان میدهد مداخلات ساده انجامشده از طریق برنامههای تلفن همراه میتواند به کاهش عوامل خطر دیابت مانند رژیم غذایی ناسالم و عدم تحرک بدنی کمک کند.
در این خصوص، نباید خود را گمراه کرد و مسايل باید با کمک کارشناسان درک شود. بیماران نمیتوانند از نوآوریهایی مانند برنامههای موجود در تلفنهای همراه بهرهمند شوند، مگر اینکه آنها را بپذیرند و بهطور موثرتر از آنها استفاده کنند. در اینجا، اندازهگیری استفاده از فناوری برای بیماران دیابتی مدنظر در کیپتاون غربی آفریقای جنوبی به عنوان مطالعه موردی صورت گرفته است.
- مطالعه موردی؛ آفریقای جنوبی
در این بررسی، تلاش شده عواملی که در انتخاب افراد هنگام استفاده از فناوری برای مدیریت دیابت تاثیرگذار است، شناسایی شوند. درصد بسیار بالایی از شرکتکنندگان در نظرسنجی، برای استفاده از فناوری به منظور کمک به فعالیتهای مراقبت از خود در زمینه دیابت مانند تغذیه سالم، فعال بودن، نظارت، مصرف دارو، حل مساله، کنار آمدن سالم و کاهش خطرات، تمایل زیادی داشتند اما وقتی نوبت به استفاده واقعی رسید، جذب بسیار کمی وجود داشت.
دیابت در سطح جهانی، به سرعت افزایش یافته، اما این میزان در کشورهای کمدرآمد و با درآمد متوسط، با سرعت بیشتری نسبت به کشورهای پردرآمد در حال افزایش است. آفریقای جنوبی نیز از این قاعده مستثنا نیست. شیوع دیابت در این کشور، در بزرگسالان، 12.8درصد است که در مقایسه با کشور همسایه یعنی زیمبابوه به میزان فقط 1.2درصد، بسیار زیاد است.
کنترل دیابت در بین اقلیتهای نژادی و قومی، بهویژه آنهایی که از نظر اقتصادی اجتماعی، شرایط ضعیفتری دارند، نیز کمتر است. جمعیتشناسی کیپتاون غربی، بیانگر اوضاع اقتصادی اجتماعی یک جامعه است. به علاوه، بخشهایی از جمعیت کیپتاون غربی، دسترسی تکنولوژیکی محدودی را همراه با نابرابریهای آموزشی و درآمد تجربه میکنند.
- میزان استفاده از فناوری در کنترل دیابت
برای بررسی وضعیت موجود، 497پاسخگو از جوامع کم منبع در اطراف کیپ تاون انتخاب شدند. بیشتر آنها زنان بالای 50سال مبتلا به دیابت نوع2 بودند. تحصیلات یکسوم پاسخگویان، کلاس 12 به عنوان بالاترین سطح تحصیلات بود و کمتر از یک پنجم افراد، تحصیلات دوره دبیرستان داشتند. بیشتر آنها یعنی 43.4درصد به زبان انگلیسی، 27.7درصد به زبان خوسای (Xhosa) که زبان رسمی آفریقای جنوبی است و 23.1درصد نیز به زبان آفریقایی صحبت میکردند. این عوامل از آنجا مهم است که آفریقای جنوبی دارای جمعیتهای متنوع با نابرابریهای قابل توجه آموزشی، فناوری و درآمد است که ممکن است بر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای دیابت تاثیر بگذارد. علاوه بر این، آفریقای جنوبی دارای يازده زبان رسمی است که این امر، بر توانایی استفاده از برنامههای mhealth که بیشتر به زبان انگلیسی هستند، تاثیر میگذارد.
یکی از سوالات تحقیق این بود که آیا بیماران احتمالا از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای کنترل دیابت استفاده میکنند یا خیر؟ مدل مورد استفاده، چهار فاکتور را مورد بررسی قرار داده است:
– آیا پاسخگویان معتقدند استفاده از این سیستم موثر است؟ (آیا بیمار فکر میکند با این کار سلامتیشان بهتر میشود؟)
– آیا استفاده شخصی از تکنولوژی برای پاسخگو، آسان است؟
– آیا پاسخگو احساس میکند دیگران هم فکر میکنند باید از فناوری استفاده کنند؟
– آیا پاسخگو فکر میکند سیستم از طریق روشهایی مانند دسترسی به اینترنت و میز راهنما برای ارايه پشتیبانی و در زمینه مشکلات فنی حمایت میشود؟
دستیابی به نتایج حاصل از این چهار متغیر، احتمال انجام رفتارهای موردنظر توسط افراد را افزایش میدهد. یک قصد رفتاری مثبت ممکن است منجر به استفاده بیماران از ICT برای دیابت شود. در این مطالعه پژوهشی، همچنین از پاسخدهندگان درباره استفاده آنها از فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند برنامههای موبایل، پمپهای انسولین (دستگاههایی که انسولین را طی 24 ساعت شبانهروز برای تامین نیازهای بدن فراهم میکنند) و نظارت مستمر بر قند از طریق دستگاهی که هر چند دقیقه قند خون را برای بیماران فراهم میکند، پرسیده شد.
یافتههای حاصلشده شگفتآور بود. بیشتر پاسخگویان چهار گزینه را علامت زدهاند. این امر، میتواند قصد رفتاری مثبت را نشان دهد که البته به استفاده واقعی تبدیل نشده است. از پاسخدهندگان سوال شد آیا آنها از فناوریها برای کمک به خودشان در کنترل دیابت استفاده میکنند یا خیر. 68درصد پاسخگویان گفتهاند این کار را انجام نمیدهند. در همین خصوص، تعدادی از عوامل موثر در جذب محدود فناوری از جمله دسترسی محدود به اینترنت و دشواری استفاده از فناوری شناسایی شده است. سن و تحصیلات نیز در این زمینه تاثیرگذار بوده است. همچنین از پاسخگویان سوال شد چه عواملی باعث میشود بیشتر از ICT استفاده کنند؟ در این زمينه، کاهش هزینهها، سهولت استفاده و درک برنامهها، از مهمترین عوامل مطرحشده هستند.
* تلفن همراه و مدیریت دیابت در سایر کشورها
برنامههای کاربردی تلفن همراه در مدیریت دیابت، در سایر کشورهای کمدرآمد و متوسط، موثر هستند اما هزینه دادههای آفریقای جنوبی از سایر کشورها بیشتر است. همچنین موفقیت سنگال را میتوان ناشی از مشارکت دولت در اجرای برنامه تلفن همراه دانست. آفریقای جنوبی به مداخله مشابهی مانند Mom Connect نیاز دارد که به يازده زبان موجود است. این سرویس برای همه کاربران، رایگان بوده و از نوع دستگاه تلفن همراه، مستقل است. روش دیگر، استفاده از واتساپ است. واتساپ همانطور که برای کووید 19، استفاده میشود، برای حمایت از تعداد روزافزون بیماران دیابتی نيز قابل استفاده است.
این بررسی، نشان میدهد هرچند فناوری میتواند به افراد در کنترل دیابت کمک کند اما مطالعه موردی، حاکی از آن است که از فناوری به خوبی استفاده نشده است.