عصر ارتباط – نسل پنجم شبکههای ارتباطی به عنوان فناوری تحولآفرین در عرصههای مختلف فنی، اقتصادی و اجتماعی مطرح شده و از سویی نهادها و موسسات تحقیقاتی و تجاری، تلاشهای فراوانی برای استفاده از این فناوری انجام دادهاند.
سازمانهای مختلف بینالمللی نیز بر اساس رسالت خود در زمینه ایجاد اجماع بینالمللی در بین همه بازیگران عرصه خدمات مخابراتی و اپراتوری، تعیین خط مشیهای هماهنگ در سطح جهان و آمادهسازی بستر برای توسعه فناوری ارتباطات (ICT)و نزدیکسازی آن به فناوری اطلاعات(IT)، نگاه خود را به 5G در قالب یک فناوری همه منظوره معطوف داشته و فعالیتهای گستردهای در این زمینه انجام دادهاند.
در روند حرکت به سمت 5G به منظور بهرهبرداری کامل از ظرفیتها و پتانسیلهاي معرفی شده، هدفگذاری صحیح و اجرای یک برنامه مدون و دقیق در این حوزه، امری انکارناپذیر است. چراکه علاوه بر نیاز به ایجاد زیرساختها توسط سازمانهای بزرگ دولتی، تنظیم مقررات رگولاتوری درخصوص نحوه بهرهبرداری و استانداردسازی سرویسها، سرمایهگذاری توسط اپراتورها درخصوص خرید تجهیزات جدید و بهروزرسانی سایر تجهیزات داخلی، ایجاد بسترهای مناسب درصنعت برای امکان استفاده کاربران و حتی برنامهریزی برای برگشت سرمایه؛ براي سرمایهگذاران هر بخش احساس نیاز میشود. البته کشورهای جهان با دیدگاههای مختلف و برنامههاي متفاوت در مورد فناوری 5G عمل کردهاند و همه آنها لزوما در یک سطح از بلوغ در فعالیتهای خود قرار نداشته و برخی عزم جدیتری برای پیگیری برنامههاي خود در حوزه 5G داشتهاند.
اما ضروری است متناسبسازی و اجرای فناوریهايي از این دست در کشور ما با مختصات کاربری بومی و جایگاه مدیریتی از نقطه نظر کارشناسی بررسی شده و چارچوبهای اجرای آن مورد تحقیق قرار بگیرد. احد سلاجقه از مدیران حوزه فناوری و کارشناسان این حوزه بهعنوان یکی از صاحبنظران توسعه فناوری ارتباطات، میهمان این گفتوگو بوده و درباره بهکارگیری فناوریهای ارتباطی نسل جدید اظهاراتی داشت كه در ادامه ميخوانيد.
*آقای دکتر سلاجقه لطفا ابتدا در خصوص استانداردهای 5G و مختصات فنی آن در دنیا توضیح بفرمایید؟
– بخش ارتباطات رادیویی در اتحادیه جهانی مخابرات ITU-R وظیفه استانداردسازی و رسیدگی به ویژگیهاي مربوط به فناوریهاي مخابراتی در مقیاس بینالمللی را برعهده دارد. این حوزه درعمل، همان نسلهای مختلف سیستمهاي مخابراتی سیار بعد از 3G در قالب چارچوب IMT-2000 را دربرگرفته و در راستای تعاریف چارچوب IMT-2020 که در عمل همان 5G است، با قابلیتهای بسیار بهتر از شبکههاي 3G، توصیهنامه ITU-R M.2083 را منتشر كرده و در آن به اهداف، الزامات، موارد کاربرد و قابلیتهای شبکه 5G پرداخته که به شرح زیر مطرح میشود:
- حداکثر نرخ دیتا: در شرایط ایدهآل بر حسب کاربر / دستگاه Gbit/s
- نرخ دیتای تجربه شده توسط کاربر: در ناحیه تحت پوشش برای کاربر / دستگاه Mbit/s
- تاخیر: سهم شبکه رادیویی در مدت زمان بین ارسال درخواست از مبدا توسط مشترک تا سرویسدهنده براساس ms
- تحرکپذیری: حداکثر سرعتی که QOS معین و انتقال بیوقفه بین سایتهای رادیویی شبکه ایجاد شده محقق ميشود Km/h
- چگالی اتصال: مجموع دستگاههای متصل و یا قابل دسترس در واحد سطح km^2
- کارایی انرژی: تعداد بیتهای اطلاعات ارسالی / دریافتی از کاربر در واحد مصرف انرژی شبکه رادیویی
- بهرهوری طیفی: گذردهی متوسط دیتا در واحد منبع طیفی bit/s/Hz
- ظرفیت ترافیک ناحیهای: مجموع گذردهی ترافیک در ناحیه جغرافیایی Mbit/s/m^2
بهطور کلی باید گفت که افزایش سرعت انتقال داده تا ۲۰گیگابیت بر ثانیه (یک گیگابیت بر ثانیه برای هر کاربر)، افزایش ظرفیت سرویسدهی به کاربران شبکه به این شکل که حداقل یک میلیون کاربر ارتباطات پهنباند سیار در هر کیلومتر مربع بتوانند به شبکه متصل شوند و هر کاربر باید بتواند در شلوغترین حالت، حداقل سرعت ۱۰۰مگابیت بر ثانیه را تجربه کند، که این در استاندارد نسل چهارم قید نشده بود، کاهش تاخیر شبکه و بهینگی بیشتر مصرف توان در تجهیزات شبکه و کاربر و نیز پشتیبانی از سرعت بیشتر کاربران در حال حرکت (مانند کاربر سوار بر اتومبیل در اتوبان یا قطارهای سریعالسیربا سرعت 500کیلومتر در ساعت ) تعریف شدهاست.
نکته حائز اهمیت در مورد 5G این است که برخلاف نسل پیشین خود 4G که روی بهبود سرویسهای قابل ارايه متمرکز بود، بر ایجاد تنوع در سرویسهای قابل ارايه تمرکز دارد و برای آنها مصادیقی کلی در سه دسته سرویسهای بهبود یافته موبایل، ارتباطات ماشینی انبوه و سرویسهای با قابلیت اطمینان زیاد و تاخیر کم تعیین كرده است.
* آقای سلاجقه با توجه به حوزه تعاریف فنی شبکه 5G، براساس استاندارد اعلام شده، کشورهای مختلف از چه طیف فرکانسی و به چه میزان استفاده کردهاند و کشور ما در چه سطحی قرار گرفته است؟
– بهطور کلی در فناوري 5G در سه بخش زیر يك گیگاهرتز، بین یک الی 6گیگاهرتز و بالای شش استفاده میکنند. در این چارچوب محدودیتی برای باند 5G اعلام نشده و اپراتورها میتوانند طیف مورد نظر را برای انواع فناوریهای ارتباطی همچون 4G و یا 5G استفاده کنند. در کشور ما نیز برای تخصیص فرکانس به اپراتورهای مخابراتی، تصمیمگیریهای خوبی در سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به عنوان رگولاتور فعالیتهای مخابراتی در کشور انجام گرفت و مقرر شد از طیف فرکانسی محدوده TD-LTE در محدوده 3300 مگاهرتز پیشبینی شده و حتی سایتهای آزمایشی نیز نصب شده است. البته مقرر شده بود برای این منظور و اختصاص فرکانس به اپراتورهای مدنظر، مناقصهای برگزار شود.
تقریبا تمام کشورها فعالیتهای خود را برای تست و یا دموی سایتهای 5G انجام دادهاند اما تا کنون 56 اپراتور در 61 کشور اعلام کردهاند که از شبکه 5G در شبکه خود بهصورت واقعی استفاده کردهاند. در اکثر کشورهای دنیا 5G به صورت هاتاسپات و FWA مورد استفاده قرار گرفته و بیشتر از حوزههای B2B و سرویسهای مبتنی بر کسبوکارها شروع میشود. پیشبینی میشود که 5G در دنیا در سال ۲۰۲۴ فراگیر شود و به مرحله پوشش شبکه 4G در شرایط فعلی برسد، اما اکنون که در سال 2021 بسر ميبريم، دنیا در حوزه هاتاسپاتی یا FWA کار میکند. البته کشورهایی هم بودهاند که 5G را در حوزه موبایل هم راهاندازی کردند، از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس، اما آنچه که در نقشه راه دنیا وجود دارد این است که تجاری شدن 5G در سال 2024 اتفاق خواهد افتاد.
*باتوجه به اینکه عنوان کردید که این استاندارد، علاوه بر تمرکز بر فعالیتهای مخابراتی بر استانداردهای کسب و کار مبتنی بر 5G نیز اقدام كرده، لطفا نظر خود را درخصوص تاثیرات اقتصادی این استاندارد بفرماييد؟
– تا پیش از 5G، بسیاری از پیشرفتهای حوزه ارتباطات سیار درصدد بهبود سرویسهاي ارايه شده به مشتریان از قبیل پهنای باند بالاتر و یا پوشش بهتر بودهاند، اما ما انتظار داریم که 5G به عنوان یک پلتفرم فناورانه افراد و هر آنچه پیرامون آنهاست را به هم متصل کرده و قدمی فراتر از فناوریهای پیشین برداشته و مجموعه بسیار متنوعی با کاربردهای مختلف را فراهم سازد. مطابق پیشبینیها، نرخ افزایش سالانه درآمد اپراتورها در حالت فعلی برابر 1.5 درصد بوده و درآمد بازیگران اصلی ICT همچون رسانه، سرگرمی، خدمات مالی، ایمنی عمومی، انرژی، سلامت، خردهفروشی، کشاورزی، حمل و نقل عمومی، خرده فروشی و خدمات ابری رایانهای، که ناشی از دیجیتالی کردن صنایع است با رشدی معادل 13.6درصد مواجه شود. البته من این گزارش را از تحقیقات شرکت اریکسون بهدست آوردهام.
درسال 2017 تعداد مشاغل مستقیم صنعت ارتباطات سیار 12میلیون نفر بوده که درصورت ادامه نرخ رشد سنتی خود در حدود يكدرصد درسال 2035 درحدود 2تریلیون دلار گردش اقتصادی خواهد داشت که براساس پیشبینی موسسه IHS، زنجیره ارزش 5G به تنهایی سبب ایجاد 3.5تریلیون دلار گردش اقتصادی و پشتیبانی از 22میلیون شغل مستقیم خواهد بود.
بهطور کلی ارزشهای 9گانه اتوماسیونی برخط، خدمات ویديویی، مانیتورینگ و ردگیری، اتصال خودروها و وسایل مورد استفاده اشخاص، نظارت هوشمند، نگهداری تجهیزات و ساختمانها، عملیات راهدور، واقعیت ارزش افزوده، روباتیک خودرو، سهم بسزایی در صنایع مختلف و در بازیگران اصلی ICT خواهند داشت.
*آقای دکتر آیا این تکنولوژی بدون اغراقهای موجود در تعاريف آکادمیک باعث ایجاد مدلهای جدید کسب و کار میشود؟ و بفرماييد كه تمایز این نسل در ایجاد کسب و کارهای جدید با نسلهای قبلی در چیست؟
– درحال حاضر، اپراتورها پس از ایجاد شبکه و ارايه سرویس مخابراتی، خدمات خود را بهطور مستقیم به مشتری یا کسب و کار مدنظر ارايه میدهند. اما با ظهور 5G، نقش واسطهها بسیار مطرح میشود و این امکان را فراهم میکند تا تعداد بیشتری از سرویسهای متمایز و به تبع آن مدلهای مختلف دریافت هزینه، ارايه شوند. این امر موجب تغییر در مدل مرسوم ارايه سرویس به کاربر ميشود. مدل جدید بهصورت مجموعهای از دقیقه و دیتا به ازای هزینه اشتراک یا دریافت هزینه مبتنی بر تعداد دستگاه و مقدار دیتای مصرفی است. لذا لازم است اپراتورها، تمام حوزههایی که این فناوری میتواند براي آن مفید باشد را شناسایی کرده و تعرفههاي استادندارد را وضع کرده و کاربران 5G را جذب كنند یا اینکه واسطههاي سرویس همچون شرکتهای ارايهدهنده خدماتIOT، درخصوص قیمت گذاری و مشخصات سرویس با اپراتورها وارد مذاکره شده تا نیازهای مشتریان خود را پیادهسازی كنند.
یکی دیگر از موارد میتواند افزایش تقاضا برای اتصال دستگاههای منفرد به یکدیگر و اینترنت باشد. اگرچه ممکن است پهنای باند مورد نیاز هر دستگاه، علیرغم دیدگاه عمومی مبنی بر افزایش سرعت و دسترسی به دیتا، بسیار کم باشد اما 5G میتواند پاسخگوی تعداد بسیار زیادی از این دستگاهها و در برخی موارد الزامات مصرف کمتوان آنها باشد. درحال حاضر مدل متداولی برای دریافت هزینه در چنین سرویسهایی وجود ندارد و از این رو فراهمکنندگان اتصال که همان اپراتورهای اصلی و یا دیگر فراهمکنندگان محتمل شبکه باشند، باید مدلهای جدید دریافت هزینه را تعریف كرده تا در قیاس با فناوریهای جایگزین، بتوانند پیشنهادات جذابتری برای مشتریان ارايه کنند.
*در خصوص تغییرات شبکه رادیویی اپراتورها چطور، نظر شما چیست؟
– در شبکه 5G نیاز است که تعداد زیادی سایت کوچک در نواحی شهری و داخل ساختمانها، مراکز خرید و یا صنایع مدنظر اپراتور را پوشش دهند. به نظر میرسد که این سلولهای کوچک، امکان مالکیت خصوصی داشته و با همکاری صنایع بازیگر خدمات ICT و اپراتور سرویسدهنده، مشترکان را جذب خدمات خود كنند. پس در این حالت، بازیگران میتوانند به منظور جلوگیری از ایجاد سایتهای متفاوت در یک محل جغرافیایی همچون شبکهسازی حال حاضر اپراتورها که باعث چالشهای متفاوت شده است، اقدام كرده و با همکاری شهرداریها و یا سایر ادارات خدماتی تامین برق و ترانسمیشن مورد نیاز سایتها اقدام كرده و امکان ارايه سرویس را به سایر اپراتورها بدهند.
حالت دیگری نیز وجود دارد که بازیگران جدیدی در بالادست اپراتورهای موبایل حضور داشته و سایتهای موجود در نواحی شهری پرتراکم و فضاهای عمومی داخل ساختمان را در اختیار گرفته و زیرساخت خود را به اپراتورها اجاره دهند.
* جناب سلاجقه پس شما برای اپراتورها و شرکتهای خدماتی نقش جدیدی را مدنظر قرار میدهید؟
– اپراتورها میتوانند به تناسب نقشی که در زنجیره ارزش خدمات برای خود متصور هستند، از منابع درآمدی بهرهمند شوند، یعنی نقشهایي که در ذیل عنوان میشود:
ایجادکننده شبکه: کار اصلیاش ایجاد و بهرهبرداری از زیرساختهای ارتباطی شامل بخشهای دسترسی، هسته شبکه و انتقال است. مالکان صنایع، شرکتهای ساخت تجهیزات و دکلهای مخابراتی و اپراتورهای مستقل میتوانند در این دسته قرار گیرند.
فعالکننده سرویس: پلتفرمهای دیجیتالی را برای کسب و کارها فراهم كرده تا ایشان بتوانند با قابلیتهای دراختیار گرفته، ارزش کسب و کار خود را بهبود ببخشند.
ایجادکننده سرویس: کسب و کار نوآورانه بهوجود آورده و به همکاری فراتر از حوزه مخابراتی میپردازد تا ارزشهای دیجیتال بیشتری افزون بر ارايه پلتفرمهاي دیجیتال و راههاي ارتباطی خلق کند.
*آقای دکتر شما اعلام کردید که کشور ما نیز در اینخصوص اقداماتی انجام داده و حتی سایتهای نمونه هم نصب شده است. آیا از فعالیتهای نهادها و ارگانهای دولتی و رگلاتوری باخبر هستید؟
– در سال 1393 مرکز پژوهشهای مجلس، گزارش تحلیلی با عنوان شبکههاي مخابراتی سیار نسل پنجم منتشر کرده و دورنمایی از پیشرفت فناوریهای مورد استفاده را اعلام كرد. در سال 1395 نیز به انتشار گزارش اینترنت اشیا پرداخت.
نهاد ریاستجمهوری در مهرماه 1395 همایش بینالمللی ارتباطات نسل پنجم را با عنوان تهران 5G برگزار کرد.
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز باتوجه به ماموریت خود مبنی بر کمک به رشد و ارتقای وضعیت دانش، فناوری و نوآوری از طریق بسترسازی همراه و با اولویتهای تعیین شده در اساسنامه خود اقداماتی را انجام داده است.
یا پروژه رصد فناوری و تدوین برنامه جامع توسعه شبکه از 4G به 5G در پژوهشگاه ارتباطات انجام شده است.
درزمینه سیاستگذاری و مقرراتگذاری نیز سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نسبت به تعیین استراتژی تحریک بازار، همکاری بینبخشی با کمک شهرداری و صنایع، تسهیل و انعطافپذیری قوانین و مقررات برای سرمایهگذاری و پیادهسازی نظام نوآوری و دسترسی مناسب و به موقع برای بازیگران اصلی را فراهم كرده است. تدوین طرح کلان توسعه شبکه فیبرنوری در دو حوزه انتقال و بکهال، توسعه خدمات ICT در شهر و روستا، تعیین چارچوب فناوری در حوزه 5G توسط رگولاتور و ابلاغ آن به شرکتهای ارايهدهنده خدماتFWA، جذب صنایع برای مشارکت در پیادهسازی 5G، تدوین مقررات و نحوه تخصیص باندهای طیف 5G از جمله سایتهای پایلوت و تسهیل در دسترسی دیتا از طریق مراکز عمومی داده ملی از جمله فعالیتهای نهادهای حاکمیتی بوده است.