ایران اینترنت ماهواره‌ای را متوقف کرد

سعید میرشاهی 

گزارش اخیر رسانه‌های غربی نشان می‌دهد که اگرچه پرونده ارایه اینترنت ماهواره‌ای شرکت استارلینک در خاک ایران بسته شده، اما این نبردها به اشکال مختلف در ایران و دیگر نقاط دنیا همچنان ادامه دارد.

ششم آبان‌ماه سال قبل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام‌کرد: بر اساس رای اتحادیه بین‌المللی مخابرات، استارلیک برای ارایه خدمات اینترنت ماهواره‌ای مکلف به همکاری با ایران شد.

در این گزارش آمده بود «در آخرین جلسه «هیات مقررات رادیویی اتحادیه بین المللی مخابرات» یا همان RRB، شرکت «اسپیس ایکس» مکلف به همکاری با جمهوری اسلامی ایران برای ارایه خدمات اینترنت ماهواره‌ای خود شد.

در این جلسه مدارک و مستندات تکمیلی ایران درباره فعالیت بدون مجوز منظومه ماهواره‌ای استارلینک در ایران مورد بررسی قرار گرفت و جلسه به اتفاق آرا خدمات اینترنت ماهواره‌ای ارایه شده توسط این شرکت را خلاف مقررات بین المللی شناخت و از شرکت اسپیس ایکس (مالک اینترنت ماهواره‌ای استارلینک) و کشورهای مسوول خواست که به قید فوریت اقدامات خود را منطبق بر قواعد سرزمینی ایران کرده و برای اخذ مجوز فعالیت خود در ایران از طریق رگولاتوری این کشور اقدام کند.

به این ترتیب، گام مهمی برای قانون‌مند کردن فعالیت استارلینک در کشورمان برداشته شد تا امکان بهره برداری قانونی هموطنان از این خدمات فراهم شود.»

• سابقه ماجرای اینترنت ماهواره‌ای

دو سال قبل ایلان ماسک گفته بود که برای ارایه سرویس اینترنت فضایی استارلینک به ایران به دنبال مجوز معافیت تحریم‌های ایران توسط ایالات متحده است.

به گفته مدیرعامل اسپیس ایکس، پرتاب جدید ماهواره‌ها به این معناست که استارلینک اکنون در تمام قاره‌ها دارای پوشش است، اگرچه مسائل نظارتی و تحریم‌ها به این معناست که برخی کشورها دسترسی ندارند.

ماسک در توییتی نوشته بود: «استارلینک اکنون در تمام قاره‌ها از جمله قطب جنوب فعال است.»

وقتی آگوستین آنتونتی، فعال حقوق بشر، یکی از دنبال‌کنندگان او، از ماسک پرسید که آیا می‌تواند همین کار را برای کشورهای دیگر مانند کوبا انجام دهد؟ این میلیاردر فناوری پاسخ داد: «بله.»

پرتاب استارلینک در سپتامبر دو سال قبل، تعداد کل ماهواره‌های فعال در مدار پایین زمین را به بیش از 3000 رساند که این میزان، به بیش از نیم میلیون مشتری در سراسر جهان خدمات ارایه می‌داد. این سرویس اینترنت پرسرعت در درجه اول برای افرادی که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند، طراحی شده که به زیرساخت‌های مخابراتی سنتی دسترسی ندارند. با این حال، این سرویس در مناطقی که تحت‌تاثیر بلایای طبیعی و درگیری قرار گرفته‌اند، نیز مفید واقع شده است.

پس از اینکه روسیه خدمات اینترنتی در اوکراین را در جریان تهاجم خود به این کشور از دسترس خارج  کرد، اسپیس ایکس بیش از 20 هزار پایانه استارلینک را برای دسترسی اوکراینی‌ها به شبکه ارسال کرد. هزینه اشتراک ماهانه 60 دلاری برای دسترسی به استارلینک، در آن زمان، برای کاربران در کشور لغو شد و به مردم امکان داد به صورت رایگان، آنلاین شوند.

راه‌اندازی استارلینک در شرایطی صورت گرفت که دو سال قبل ایران به طور مکرر تحت‌تاثیر اختلال و قطعی اینترنت قرار داشت. طبق گزارش وقت نت‌بلاک، تهران و سایر شهرهای این کشور، در سپتامبر 2022 (شهریورماه 1401)، به‌دلیل اعتراضات برای بیش از سه ساعت، آفلاین بودند.

از سوی دیگر تحریم‌های سخت‌گیرانه‌ علیه ایران به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای این کشور، مانع تجارت شرکت‌های آمریکایی در ایران می‌شود. این تحریم‌ها در سال 2015 در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما به عنوان بخشی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) کاهش یافت اما در سال 2018 با خروج دونالد ترامپ از توافق، دوباره اعمال شد.

• نبرد ایران با استارلینک در ITU

در همین راستا اکنون بلومبرگ در گزارشی به واکاوی بیشتر اقدام ایران در اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) برای مهار شرکت استارلینک پرداخت و نوشت: ایران نه تنها پلیس محلی، بلکه وکلای بین‌المللی خود را برای جلوگیری از استفاده شبکه اینترنتی استارلینک اسپیس ایکس در بازار سیاه به کار گرفته است. چراکه سهولت استفاده از این فناوری، به شکوفایی آن در بازار سیاه کمک کرده است.

بسیاری از دولت‌ها نسبت به شبکه استارلینک ایلان ماسک و پتانسیل آن برای دسترسی نامحدود به اتصالات اینترنت پرسرعت بدون کنترل دولتی، محتاط هستند.

کشورهای دنیا از ابزارهای مختلف، از جمله تهدید و حمله، برای جلوگیری از استفاده از استارلینک در بازار سیاه استفاده کرده‌اند و در بیشتر موارد، با موفقیت کمی مواجه بوده‌اند.

یکی از این کشورها ایران است. خبرگزاری مهر، در ماه اکتبر گزارش داد که ایران نیروهای امنیتی خود را برای بازپس‌گیری تجهیزات استارلینک از گروه‌هایی در ایران که قصد استفاده از آن را داشتند، اعزام کرده است. اکنون پیچیدگی این است که جمهوری اسلامی نه تنها پلیس محلی، بلکه وکلای بین‌المللی خود را نیز به‌کار گرفته است.

میدان نبرد در ژنو است. ایران با این استدلال که این شبکه، قوانین آژانس سازمان ملل برای منع استفاده از خدمات مخابراتی غیرمجاز توسط دولت‌های ملی را نقض می‌کند، از اتحادیه بین‌المللی مخابرات درخواست کمک کرده است. دولت در 26 فوریه طی درخواستی به اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) اعلام کرد که تهران، شبکه استارلینک ماسک را تایید نکرده اما اسپیس ایکس هنوز به ارایه خدمات در ایران ادامه می‌دهد.

برای ایرانی‌ها، این، یک استدلال برنده بود و همانطور که ذکر شد آبان‌ماه سال قبل اتحادیه بین‌المللی مخابرات به عنوان یک رگولاتور جهانی ارتباطات، در نشست هیئت مقررات رادیویی خود در ژنو به نفع ایران رای داد.

در آنجا، هیئت‌مدیره این اتحادیه، ادعای ایالات متحده مبنی بر اینکه نباید انتظار داشت که یک اپراتور، مکان هر پایانه‌ای را که به ماهواره‌هایش متصل می‌شود، تایید کند، رد کرد.

در ادامه این گزارش آمده است: این هیئت در 12 مارس، از ایالات متحده و نروژ (که مسئولیت ثبت استارلینک در ITU را دارند) خواست تا برای غیرفعال کردن پایانه‌ها در ایران «اقدام فوری» انجام دهند.

با توجه به تشویق قبلی دولت بایدن به استفاده از استارلینک به عنوان ابزار خنثی کردن تلاش‌های ایران برای محدودیت دسترسی به اینترنت، این تصمیم، آمریکا را در موقعیت نامناسبی قرار می‌دهد.

در سال 2022، وزارت خزانه‌داری برخی از محدودیت‌های استارلینک در ایران را در بحبوحه اعتراضات در ایران کاهش داد.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در آن زمان در توییتی گفت: ایالات متحده برای پیشبرد آزادی اینترنت و جریان آزاد اطلاعات برای مردم ایران اقدام کرد.

• مسدودسازی استارلینک در ایران

اکنون استارلینک، اینترنت پهنای باند شامل شبکه‌ متشکل از 5500 ماهواره که اسپیس‌ایکس در سال 2019 استقرار آن را آغاز کرد، ارایه می‌کند.

بلومبرگ در آن مقطع گزارش داد که قاچاقچیان، پایانه‌های کشوری را که استارلینک در آنجا مجاز است، فعال کرده و سپس آنها را با استفاده از شبکه‌های هوایی و زمینی، به مناطق غیرمجاز منتقل می‌کنند.

اما تهران در ماه اکتبر با استقبال از تصمیم ITU در حمایت از استدلال ایران گفت که اسپیس ایکس و کشورهای مسئول باید «فورا اقدامات خود را با قوانین داخلی ایران مطابقت دهند و از طریق مقامات نظارتی این کشور، مجوز فعالیت در ایران را دریافت کنند.»

اگرچه میزان همکاری اسپیس ایکس با این موضوع، مشخص نیست و به درخواست بلومبرگ برای اظهارنظر پاسخ نداد.

با این حالITU  در بیانیه 12 مارس اعلام کرد که اپراتور ماهواره‌ای پس از دریافت اطلاعات از دولت ایران، «حساب‌های کاربری را از فهرست حساب‌های مجاز خود حذف کرده» و پایانه‌های شناسایی‌شده توسط ایالات متحده و نروژ را برای همیشه غیرفعال کرده است.

این مبارزه احتمالا ادامه خواهد داشت و هیئت مدیره ITU از دو دولت می‌خواهد تا «توضیحات بیشتر» ارایه دهند.

برای ایران، ممکن است چیزی فراتر از رضایت از جلب حمایت یک نهاد بین‌المللی به دست نیاید. از این گذشته، سازمان ملل به داشتن مکانیسم‌های قوی برای اجرای احکام خود معروف نیست. البته تهران نشان داده که می‌تواند از یک نهاد بین‌المللی برای ضربه زدن به شرکت آمریکایی و تلاش برای برتری خود استفاده کند.

با این حال، یک چیز مسلم است: از آنجا که اسپیس ایکس به پرتاب ماهواره‌های استارلینک بیشتر ادامه می‌دهد، برخی دولت‌ها به تلاش‌های خود برای یافتن راه‌هایی برای محدودیت دسترسی آن ادامه می‌دهند.

• موضع کمیسیون ارتباطات فدرال چیست؟

اما در گزارش دیگری در خصوص مساله ارایه اینترنت ماهواره‌ای، سایت ytech.news نوشت: کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا (FCC)، اخیرا استارلینک اسپیس‌ایکس را از دسترسی به طیف اضافی که می‌توانست برای افزایش خدمات اتصال تلفن همراه مفید باشد، محروم کرده است.

این تصمیم، چالش‌های نظارتی را که ارایه‌دهندگان اینترنت مبتنی بر فضا در گسترش ردپای فناوری خود با آن مواجه هستند، برجسته می‌کند.

 با بررسی منطق کمسیسون ارتباطات فدرال، می‌توان متوجه شد باندهای فرکانسی درخواستی که به‌ویژه توسط رقبا مورد استفاده قرار می‌گیرند، برای مدیریت ارسال از یک صورت فلکی بزرگ از ماهواره‌های مدار پایین زمین (LEO)، نامناسب تلقی می‌شوند.

علی‌رغم برنامه‌های بلندپروازانه استارلینک، انکار FCC ناشی از نگرانی درباره ظرفیت باندهای 1.6/2.4 و 2 گیگاهرتز برای پشتیبانی از خواسته‌های شبکه گسترده اسپیس ایکس است.

با این شرایط، یک رویه جدید قانونگذاری برای FCC اجباری است تا هرگونه تخصیص طیف آینده برای استارلینک در این باندها را درنظر بگیرد. به طور همزمان، شراکت استارلینک با T-Mobile، با تکیه بر باند جداگانه 1.9 گیگاهرتز تحت کنترل مجوز T-Mobile، بی‌تاثیر باقی می‌ماند. این امر، بیانگر شبکه پیچیده قراردادهای نظارتی و مشارکتی حاکم بر خدمات فضایی است.

در صحنه بین‌المللی، ارایه شکایت ایران به اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) فعالیت‌های استارلینک را در فضای جدید قرار می‌دهد. در این شکایت آمده سرویس اینترنت ماهواره‌ای به طور غیرقانونی در داخل مرزهای ایران فعالیت می‌کند. این موضوع، یادآور پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی مرتبط با استقرار خدمات اینترنتی جهانی است.

اتحادیه بین‌المللی مخابرات اگرچه مدافع آزادی اطلاعات نیست اما هدف این اتحادیه، جلوگیری از درگیری‌های مربوط به طیف است.

لذا پیشنهاد می‌کند مذاکرات آینده درباره استفاده صحیح از ارتباطات ماهواره‌ای در منطقه حساس سیاسی ایران انجام شود.

در اصل، این وضعیت، تنش مداوم بین پیشرفت سریع فناوری در خدمات اینترنت ماهواره‌ای و اقدامات حفاظتی نهادهای نظارتی داخلی و بین‌المللی را دربرمی‌گیرد.

جاه‌طلبی استارلینک برای گسترش پوشش و قابلیت‌های خود با نظارت دولتی قوی مواجه است و چشم‌انداز اتصال را با حفظ حقوق استفاده از طیف موجود و ثبات ژئوپلیتیکی متعادل می‌کند.

• چالش‌های نظارتی برای ارایه‌دهندگان اینترنت فضایی

تصمیم FCC برای جلوگیری از دسترسی استارلینک اسپیس ایکس به طیف اضافی، نمونه آشکار موانع نظارتی است که نهادها در صنعت اینترنت مبتنی بر فضا با آن مواجه هستند. محدودیت‌های استفاده از باندهای فرکانسی خاص، محدودیت‌هایی را نشان می‌دهد که شرکت‌هایی مانند اسپیس ایکس باید به عنوان بخشی از تلاش‌های توسعه خود، از آنها عبور کنند.

این صنعت با مسائل بازار و فناوری، مانند تخصیص طیف، مدیریت زباله‌های مداری و نگرانی‌های تداخل، مواجه است. دسترسی به یک طیف کافی برای عملیات صور فلکی ماهواره‌ای در مدار پایین زمین (LEO)، اساسی است. به این ترتیب، پیش‌بینی‌های بازار برای خدمات اینترنتی مبتنی بر فضا، به شدت به نتایج نظارتی بستگی دارد که این امر، متناسب با هر کشور و منطقه، متفاوت است.

البته حوزه اینترنت فضایی در حال رشد است زیرا برآوردها، نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) بازار پهنای باند ماهواره‌ای جهانی را به‌گونه‌ای پیش‌بینی می‌کنند که بیانگر خوش‌بینی پیرامون راه‌حل‌های اتصال نسل بعدی است.

• پیش‌بینی‌ها و مسائل بازار

قابلیت حمل‌ونقل حقوق طیف در بین خدمات و ارایه‌دهندگان مختلف، یک موضوع بحث‌برانگیز است؛ به طوری که متصدیان حوزه مخابرات، اغلب در برابر شرکت‌های تازه‌وارد مانند استارلینک مقاومت می‌کنند. علاوه بر این، روش‌های اشتراک طیف و مطالعات سازگاری، بخش قابل‌توجهی از مباحث نظارتی را به خود اختصاص می‌دهد و در خصوص نیاز به یک رویکرد متعادل که از خدمات موجود، محافظت و در عین حال، نوآوری را تقویت می‌کند، تاکید دارد.

مخالفت FCC، بیانگر روند گسترده‌تری از آژانس‌های نظارتی است که رویکرد محتاطانه‌ای را درباره مدیریت طیف، اتخاذ و تضمین می‌کنند فناوری‌های نوظهور با خدمات ارتباطی، تداخل ایجاد نمی‌کنند. همان‌طور که ذکر شد، اجرای رویه‌های جدید قوانین توسط FCC، نقش مهمی در هرگونه تخصیص طیف آینده برای خدمات ماهواره‌ای LEO، ایفا خواهد کرد.

از نظر پیش‌بینی بازار، تحلیلگران صنعت، چشم‌انداز مثبتی را برای پهنای باند ماهواره‌ای برآورد می‌کنند. با افزایش تقاضا برای اتصال جهانی، به‌ویژه در مناطق روستایی و محروم، به نظر می‌رسد بازار خدمات اینترنت مبتنی بر فضا، در آینده نیز در حال گسترش باشد. تمایل به پوشش اینترنتی انعطاف‌پذیر و فراگیر، همراه با پیشرفت‌های فناوری، شرکت‌هایی مانند اسپیس ایکس را در خط مقدم رونق بالقوه در ارایه اینترنت مبتنی بر فضا قرار می‌دهد.

با این حال، مسائل بین‌المللی مانند شکایت ارایه شده توسط ایران، بیانگر پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی ذاتی در ارایه خدمات جهانی است. کشورهای مختلف، مقررات و مواضع مختلفی درباره جریان اطلاعات دارند که استقرار و عملیات ارایه خدمات جهانی مانند استارلینک را پیچیده می‌کند و در این رابطه، نقش نهادهای بین‌المللی مانند اتحادیه بین‌المللی مخابرات در میانجی‌گری این چالش‌ها و تضمین استفاده عادلانه از منابع طیف جهانی، بسیار مهم است.

• نبردی در سطح بین‌المللی

به گزارش عصر ارتباط اما در حالیکه ایران از مجرای بین‌المللی و نهاد وابسته به سازمان ملل یعنی اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) توانسته با استناد به قوانین و مقررات جهانی، مسیر ورود استارلینک را مسدود و منوط به اخذ مجوز از دولت کند، بررسی سوابق عملکرد دیگر کشورها نیز نشان می‌دهد که هر کشور به سبک و سیاق خود در حال مهار اینترنت ماهواره‌ای است که در ادامه برخی از این نمونه‌ها بررسی می‌شود.

• ترکیه

هفدهم بهمن ماه سال 1401 بود که دولت ترکیه پیشنهاد ایلان ماسک برای ارسال سرویس اینترنت پرسرعت ماهواره‌ای استارلینک به این کشور در پی وقوع زلزله مرگبار را رد کرد.

در آن مقطع ایلان ماسک در توییتر اعلام کرد شرکت اسپیس ایکس می‌تواند شبکه استارلینک را به محض این که مورد موافقت دولت ترکیه قرار گیرد، در این کشور فراهم کند.

اما یک مقام بلندپایه ترکیه که مایل نبود نامی از او برده شود، از این میلیاردر برای پیشنهاد مذکور تشکر کرد و گفت: ترکیه ظرفیت ماهواره‌ای کافی دارد. این کشور بیس استیشن‌هایی دارد که با باتری کار می‌کنند اما در بعضی از مناطق، برق هنوز وصل نشده است.

• چین

کشور چین نیز به روش خاص خود مخالفت با عرضه اینترنت ماهواره‌ای شرکت استارلینک در این کشور و تایوان را اعلام و به اجرا درآورده است.

در مهرماه سال 1401 ایلان ماسک اعلام کرد دولت چین موافق راه‌اندازی استارلینک در این کشور نبوده و از وی خواسته تا طرح فروش و عرضه اینترنت استارلینک در چین را به اجرا نرساند.

البته رسانه‌ها یکی از مهمترین دلایل عقب‌نشینی استارلینک از ارایه خدمات در کشور چین را به سهم بالای یکی دیگر از کسب‌وکارهای پولساز دیگر ایلان ماسک یعنی خودروهای تسلا در این کشور مرتبط می‌دانند. چراکه این میلیاردر حاضر به ریسک محرومیت از بازار بزرگ چین نیست.

البته چین تنها به هشدار و ممنوعیت عرضه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در این کشور به دلایل امنیتی بسنده نکرده است و از سال قبل به سرعت مشغول توسعه برنامه خود برای ارسال ۱۳ هزار ماهواره اینترنتی به مدار زمین است. این شبکه ماهواره Guowang یا شبکه ملی نامیده می‌شود و رقیبی برای استارلینک و پروژه های غربی مشابه به حساب می‌آید.

• اسراییل

هفتم آبان‌ماه سال قبل و در جریان آغاز حملات اسراییل به غزه، وزیر ارتباطات رژیم صهیونیستی گفت، از تصمیم «ایلان ماسک» مالک شرکت اسپس ایکس و مدیرعامل شبکه اجتماعی ایکس (توییتر) مبنی بر ارائه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به غزه جلوگیری خواهد کرد.

در آن مقطع «شلومو کارعی» وزیر ارتباطات رژیم صهیونیستی ضمن بیان این ادعا که جنبش حماس از اینترنت استارلینک برای پیشبرد فعالیت‌هایش استفاده خواهد کرد، گفت: «اسرائیل با تمامی ابزار در دسترسش استفاده خواهد کرد تا با این تصمیم ماسک مقابله کند.»

وی افزود: دفتر من هرگونه روابط با استارلینک را قطع خواهد کرد.

در نهایت بعد از دیدار ایلان ماسک با رییس جمهور و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی، وی از تصمیم خود صرف‌نظر کرد و متعاقبا نیز وزیر ارتباطات رژیم صهیونیستی در توییتی در نوشت: «به ایلان ماسک برای دستیابی به یک تفاهم اصلی مشترک با وزارت ارتباطات تحت رهبری من تبریک می‌گویم. در نتیجه این توافقنامه قابل توجه ماهواره‌های استارلینک فقط در صورت تأیید وزارت ارتباطات اسرائیل در این منطقه از جمله نوار غزه فعال می‌شوند.»

• روسیه

دولت روسیه نیز از سال‌ها قبل به مخالفت با عرضه اینترنت ماهواره‌ای شرکت اسپیس ایکس پرداخته بود. سال 1401 کنستانتین وورونتسوف، نماینده کشور روسیه در بیانیه‌ای در سازمان ملل هشدار داد: ممکن است ماهواره‌های غیرنظامی، هدف بعدی روسیه به منظور تلافی اقدامات مخرب غرب در جنگ اوکراین باشد و این دسته رفتارهای غرب، ماهیت صلح‌آمیز فعالیت‌های فضایی را تهدید می‌کند.

• هند

هند نیز که سال 1400 فعالیت شرکت استارلینک در این کشور را ممنوع کرده بود اکنون به مکانی برای زورآزمایی میلیاردرها تبدیل شده است.

سال قبل ایلان ماسک اعلام کرد مشتاق است که اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را به هند ببرد اما ثروتمندترین مرد جهان، با مقاومت شدید موکش آمبانی روبروست که ثروتمندترین مرد آسیا بوده و غول مخابراتی هندی ریلانس جیو را اداره می‌کند.

استارلینک در حال لابی با دولت هند است تا برای طیف امواج، مزایده برگزار نشود و فقط مجوزها مطابق با یک روند جهانی، صادر شود و می‌گوید این مزایده ممکن است محدودیت‌های جغرافیایی ایجاد کند که هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.

در سوی دیگر اما ریلاینس ضمن مخالفت، با فشار به دولت خواستار برگزاری مزایده شده و می‌گوید ارائه دهندگان خدمات ماهواره‌ای خارجی می‌توانند خدمات صوتی و دیتا عرضه کرده و با بازیگران مخابراتی سنتی رقابت کنند. بنابراین، باید مزایده برگزار شود.

نویسنده