احمد محمدغریبان – طرح مردمی‌‌‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌‌‌ها با هدف اصلاح اقتصادی و جلوگیری از فساد و رانت، کاهش تورم و همچنین اجرای عدالت اجتماعی از اردیبهشت‌ماه سال قبل در دستور کار قرار گرفت. بخشی از این طرح به ساماندهی آرد موردنیاز نانواییها اختصاص داشت تا یارانه پرداختی دولت به این حوزه هدفمند شود؛ از این رو در سیستم جدید فروش نان قرار شد شهروندان مانند روال سابق و با همان قیمت‌های قبلی و بدون محدودیت، خرید خود را انجام دهند و تنها تفاوتی که مردم با آن مواجه شدند، خرید نان از طریق دستگاههای کارتخوانی بود که در نانواییها نصب شد.
به عبارت دیگر در در قالب طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان قرار بود تمامی‌نانوایی‌ها به دستگاههای کارتخوان مخصوص مجهز شوند. به این شکل که مردم بعد از خرید نان کارت می‌کشند و پول نان یارانهای را پرداخت می‌کنند و از آنجا که نانوایی آرد را به قیمت آزاد خریده است، دولت مابه‌‌التفاوت مبلغ نان یارانهای تا قیمت اصلی نان را به حساب نانوایی واریز کند.
شرط الزامی‌اجرای طرح این بود که خرید نان در نانواییها حتما باید با کارت‌های بانکی انجام شود و نانواییها نمی‌توانند از مشتری‌ها پول نقد دریافت کنند؛ چراکه قرار بود هر نانوا به میزان فروش خود از دولت یارانه دریافت کند.
این دستگاههای کارتخوان هوشمند با یک نرم‌افراز اندرویدی کار می‌کنند و هدف از عرضه آنها این بود که میزان دقیق فروش نان و حتی نوع نان در نانوایی به طور دقیق ثبت و رصد شود.
تیرماه سال قبل مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد: «در حال حاضر طرح نصب کارتخوانهای هوشمند نان در سراسر کشور اجرا شده و از حدود ۷میلیون تراکنش روزانه نانواییهای سراسر کشور تاکنون ۲/ ۶میلیون تراکنش معادل حدود ۸۷درصد تحت پوشش کارتخوانهای هوشمند قرار گرفته است.»
مشاور وزیر اقتصاد همچنین به برآورد صرفه جویی سالانه ۵/ ۱میلیارد یورویی با اجرای این طرح اشاره کرده بود.
اگرچه از همان ابتدای اجرای طرح ابهامات زیادی در خصوص موفقیت آن ذکر می‌شد که از سوی مجریان طرح هوشمندسازی مصرف نان رد می‌شد.
در همین راستا در روزهای گذشته حتی از سامانه نظارت برخط نانواییهای کشور نیز رونمایی شد و معاون عملیات طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان گفت: با راه‌اندازی سامانه نظارت برخط نانواییهای کشور، اطلاعات عملکرد نانوایان به‌طور برخط در اختیار وزارت جهاد کشاورزی و بازرسان شورای آرد و نان قرار می‌گیرد.
تمام این موارد تاکیدی بر این بود که تا خردترین سطح، میزان مصرف آرد کشور در حال رصد شدن است.
اگرچه در مدت اجرای این طرح، اخبار زیادی از انواع تخلفات نانوایان در رسانه‌ها منتشر می‌شد، اما هفته قبل پرسش یک نماینده مجلس از چهار وزیر اقتصاد، صمت، کشاورزی و کشور ابعاد جدیدی از نقص‌های آن را نشان داد.
این عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس اعلام کرد: ادعای دوستان در دولت این بود که سیستم جدید کاملاً هوشمند عمل می‌کند لذا امکان خارج کردن آرد از چرخه دولتی و پخش شدن بین کارخانجات آرد و نان وجود ندارد و فردی نمی‌تواند سواستفاده کرده یا فرایند خرید نان را دور بزند.
وی در تشریح یکی از عوامل بروز اشکال برای مدیریت نان و آرد، به دور زدن سیستم فروش پرداخت و گفت: نان‌هایی به صورت صوری خریداری شده و از چرخه خارج و به صورت آزاد فروخته می‌شود که به خاطر اختلاف قیمت آرد دولتی با آزاد، این تجارت سود هنگفتی دارد.
وی با ذکر یک نمونه، عملکرد پلتفرم‌های اینترنتی در مدیریت آرد و نان را مناسب توصیف نکرد و گفت: وقتی فردی از این سکوها نان می‌خرد، این سوال پیش می‌آید که نان در عمل از کجا خریداری می‌شود؟ این نان از نانواییهای معمول تهیه می‌شود اما پلتفرم‌های اینترنتی با این روش، نان را در حجم زیاد با نرخ دولتی و یارانهای خریداری کرده اما در شبکه توزیع پلتفرم خود برای مشتری‌ها ارسال کنند. راهکار در کنترل و نظارت است. آقایان مدعی آن بودند که هیچ کسی بدون شناسایی دقیق کد ملی و کارت بانکی امکان خرید نان ندارد؛ اما اتفاقی در عمل رخ نداده است.
با توجه به اظهارات این نماینده و دیگر موارد مطروحه در رسانه‌ها باید گفت، به طور مشخص کسی مخالف هوشمندسازی و شفافیت در نحوه مدیریت منابع کشور نیست و این اقدامات مورد تایید و تقدیر هم خواهد بود، اما آنچه مسلم است باید به ابهاماتی که در این حجم کلان رخ می‌دهد نیز پاسخ و اقدام لازم را به عمل آورد تا صحت داده‌ها، آمار و منابع صرف شده برای این سامانه‌ها نیز مورد وقوف و تایید باشد.
