عصر ارتباط – ظهور شبکه‌های اجتماعی و انتشار اخبار جعلی به معضلی جدی برای دموکراسی در همه کشورها تبدیل شده است. تاثیر بر رای‌دهندگان و منحرف کردن مسیر سیاسی کشورها با استفاده از فناوری‌هایی همچون دیپ‌فیک و تاکتیک‌های روان‌شناختی همچون بمباران خبری منجر به افزایش منازعات اجتماعی و کاهش اعتماد عمومی به نهاد حاکمیت شده است.
انتشار اخبار ساختگی آنلاین یا disinformation یک معضل جدی برای دموکراسی‌های سراسر جهان است؛ اما ما باید نگران این باشیم که چگونه اخبار جعلی باعث فروپاشی نظام سیاسی و تخریب دموکراسی در کشورهای درحال‌توسعه می‌شود.
از زمان ظهور شبکه‌های اجتماعی شاهد آن بوده‌ایم که این فرایند سازمان‌یافته چگونه گفتمان سیاسی کشورها را منحرف کرده و بر تصمیم رای‌دهندگان اثر گذاشته است. پیشرفت فناوری‌های گمراه‌کننده همانند جعل عمیق و تاکتیک‌های روان‌شناختی نظیر بمباران اطلاعاتی، کاربر را با اختلال اثر تقدم غیرمنطقی مواجه می‌کند.
در چنین شرایطی فرد به اطلاعاتی که پیش‌تر و بیشتر با آن مواجه شده است اتکا می‌کند و این منجر به افزایش پتانسیل منازعات اجتماعی و کاهش اعتماد عمومی به نهاد حاکمیت می‌شود. این فرایند برای هر نوع سیستم حکمرانی و با هر سطح از توسعه‌یافتگی اقتصادی می‌تواند مخرب باشد، اما شدیدترین اثرات خود را در کشورهای درحال‌توسعه نشان می‌دهد.
نمونه‌های متعددی از تاثیرات سوء شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی نابسامان و مدیریت نشده را می‌توان در نظام‌های سیاسی کشورهای مختلف موردبررسی قرارداد. انتخابات سال 2018 برزیل یکی از نمونه‌های جدی در نوع خود است. روزنامه نیویورک‌تایمز در یک سرمقاله مفصل در همان ایام انتخابات، نتیجه تحقیقات چند دانشمند برزیلی را منتشر کرد که اثبات کردند پیام‌رسان واتس‌اپ انتخابات برزیل را به انحراف کشاند و خطر شبکه‌های اجتماعی برای دموکراسی را به‌خوبی ثابت کرد. این پیام‌رسان آمریکایی محبوبیت بالایی میان برزیلی‌ها دارد و بر اساس آمار منتشرشده نزدیک به ۵۰درصد (120میلیون) از افرادی که واجد شرایط رای دادن بودند در انتخابات اخیر از طریق این پلتفرم، اخبار سیاسی و انتخاباتی را دنبال می‌کردند. نتایج این تحقیقات نشان داد که در آستانه اولین دور انتخابات ریاست‌جمهوری در 7 اکتبر، واتس‌اپ منبع اصلی انتشار اخبار جعلی، شایعات و اطلاعات گمراه‌کننده بوده و مدیران این پیام‌رسان نیز عزمی برای جلوگیری از شیوع این فرایند مخرب ندارند. از همین رو، دولت خود مجبور به مداخله شده و هزاران حساب جعلی را مسدود، اخبار نامعتبر را نشانه‌گذاری و قوانین پیام‌رسانی گروهی را محدود کرد و برای شناسایی اخبار نادرست با جامعه دانشگاهی و رسانه‌های ملی همکاری کرد.
مطالعات متعددی اثبات کرده است که ترکیب سوء‌مدیریت فضای مجازی، تبلیغات هدفمند و اخبار جعلی بر نتایج همه‌پرسی برگزیت و کارزار ریاست‌جمهوری آمریکا نیز اثر گذاشته است. از سوی دیگر باید توجه داشت که این اثرات سوء تنها بخش‌های سیاسی جوامع را درگیر نمی‌کند. در کشورهایی که درگیر اختلافات قومی هستند، اخبار جعلی می‌تواند تنش‌های شدید و خشونت باری ایجاد کند. در معروف‌ترین مورد، می‌توان به نقش فیس‌بوک در تحریک بومیان برای کشتار مسلمانان روهینگیا اشاره کرد.
این موارد به خوبی نشان می‌دهد خبر پمپاژ اخبار نادرست به چالشی جهانی تبدیل شده که نیازمند دخالت مستقیم دولت‌ها است.
شعار دیرینه مارک زاکربرگ بنیان‌گذار فیس‌بوک و مالک انحصارطلب پرکاربرترین پلتفرم‌های جهان این بود که سریع حرکت کن و همه‌چیز را بشکن. به نظر می‌رسد که دموکراسی در میان مواردی بوده است که زاکربرگ و شرکایش آن را شکسته و حال از این مرحله عبور کرده‌اند.
منبع:پژوهشگاه فضای مجازی
