داود صفی خانی – تب مهاجرت نیروی متخصص در حوزه فاوا دیرزمانی است که تبدیل به نوعی دغدغه فعالان این حوزه شده است مخصوصا که با تشدید فیلترینگ و اختلالات اینترنتی که این روزها شاهد آن هستیم، موضوع مهاجرت نیروی‌های متخصص دیگر از آن دغدغه‌های سال‌های گذشته و تبدیل به هشدار شده است،
از این جهت که فراگیر شدن آن، کیفیت فعالیت بسیاری از شرکت‌ها و خدمات دهندگان مختلف را دچار چالش و شاید بحران کرده است و یا در آینده می‌تواند شرایط را بحرانی‌تر از حال حاضر کند.
از زبان فعالان این حوزه، دلایل متعددی را این روزها شنیده‌ایم از ناامیدی، بی‌ثباتی اقتصادی، شریط دشواری که فیلترینگ و اختلالات اینترنتی ایجاد کرده تا دورنمای ناامیدکننده از آینده و مجموعه همه این مواردی که بسیار شنیده‌ایم.
خارج از آثار مشهود و زیان‌باری که مهاجرت نیروهای متخصص در حوزه فاوا دارد و فعالان هم دیدگاه‌های مختلفی را در این زمینه گفته‌اند، اما موضوعی که در مورد مهاجرت کمتر به آن پرداخته شده است آثار مثبت این پدیده است، بله از زاویه‌ای دیگر می‌شود مهاجرت نیروهای متخصص به مهدهای تکنولوژی و فناوری در دنیا را مثبت ارزیابی کرد.
موضوع مهاجرت تنها مختص ایران نیست حتی کشورهایی مثل چین، تایوان، هند و…درگیر موضوع فرار مغزها هستند. در واقع وقتی مجموعه سیاست‌گذاری‌ها در بسترهای مختلف توسعه‌ای، اشتغال برای نیروی متخصص و همه آن دغدغه‌های موجود را نمی‌تواند پوشش دهد؛ یک نوع ناترازی نیروی انسانی شکل می‌گیرد. در این بستر مهاجرت یا به تعبیری دیگر فرار مغزها طبیعی جلوه می‌دهد.
اما این فرار مغزها همیشه بد نیست، برای مثال سیل مهاجران چینی که در آمریکا آموزش داده شده بودند و در اقتصاد بسته و کمونیستی چین قابلیت فعالیت نداشتند به محض اینکه چینی‌ها سیاست‌گذاری توسعه‌ای را شروع کردند، ظرفیت نیروهای متخصص خارج از کشور چینی نقش بسیار برجسته‌ای در فرایند توسعه چین عهده دار شدند، یا در تایوان بخش عمده‌ای از مهاجرت‌کنندگان به آمریکا، بعد از تغییر سیاست‌گذاری‌ها به سرعت مسیر توسعه تایوان در حوزه سخت افزار را هموار کردند.
نمونه عینی آن داستان موریس چانگ و شرکت TSMC غول تراشه دنیا که صنعت تراشه دنیا را دگرگون و کیک اقتصادی تایوان را به سرعت حجیم‌تر کردند.
صنعت آی‌تی هند هم به نوعی رشد و نوآوری را مدیون نیروهای مهاجرت کرده آنها در سیلیکون ولی است که فرایند سرریز اطلاعات و نوآوری‌ها و ارتباطات مدام با داخل هند را هدایت کرده و صنعت آی‌تی در این کشور را با مجموعه سیاست‌گذاری‌های درست دیگری متحول کردند.
بخش بزرگی از انتقال اطلاعات از طریق نوشته اتفاق نمی‌افتد بلکه فرایند آموزش و مهارت مداومی‌که در دل فعالیت‌های نوآورانه پدید می‌آید خود زنجیره‌ای مداوم از ارزش‌ها را پدید می‌آورد.
این زنجیره مداوم خارج از کشور که در دل تپینده مهدهای تکنولوژی مهارت و توانایی و مجموعه دانش‌ها را می‌آموزد به نوعی و در بازه‌های زمانی مناسبی دوباره به داخل سراریز می‌کند، چیزی که در کشورهای مختلفی که مثال زدیم در گذر زمان اتفاق افتاده و یا در هند در حال انجام است.
این بستر و فرایندی است که می‌تواند مهاجرت مغزها یا نیروهای متخصص کشورمان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. از قضا کشور ما به دلایل مختلفی که می‌دانیم ظرفیت و قابلیت تبدیل به‌هاب نیروی انسانی متخصص برای لایحه‌های مختلف شرکت‌های فناور و نوآور در مهدهای تکنولوژی دنیا را دارد درست همانند هند، چین، تایوان و… و از این جهت در کنار همه آسیب‌ها، چالش‌ها و بحران‌های مهاجرت نیروهای متخصص یا فرار مغزها، این تهدید می‌تواند در آینده تبدیل به فرصتی برای رشد و توسعه و کمک به فرایند آن باشد.
قطعا مثل کشورهای گفته شده، نیروهای متخصص ایرانی مهاجرت کرده، در واقع بدون مشکلات مختلفی که در داخل کشور است در مهدهای تکنولوژی دانش، مهارت و ارتباطات خود را پرورش داده و در نهایت همین افراد می‌توانند در آینده موتوری پرقدرت در مسیر فرایند توسعه کشور باشند.
در دنیای پیشرفته امروز راهی غیر از توسعه همه جانبه وجود ندارد و پیش آهنگ این فرایند هم توسعه فناوری‌ها و نوآوری‌هاست، دیر یا زود این اتفاق خواهد افتاد.
در آن بازه، این نیروهای متخصص که مهاجرت کرده‌اند فرایند توسعه را هدایت خواهند کرد و به شکل طبیعی بخشی از دانش، برون‌سپاری‌ها و انتقال فناوری‌ها و نوآوری‌ها به سمت سرزمین مادری رخ خواهد داد. از این نظر شاید تعبیر فرار مغزها را چرخش مغزها اطلاق کنیم خیلی بیراه نگفته‌ایم!
