احمد محمدغریبان
سال 96 بود که شورای عالی فضای مجازی در دولت قبل موضوع راه‌اندازی پیام‌رسان‌های بومی را مصوب کرد. اما اواخر سال 98 بود که رسانه‌ها خبر از شکست پیام‌رسان‌های بومی در کنار شکست طرح‌های مشابه همچون جویشگرهای بومی دادند.
با تغییر دولت اما حمایت از توسعه پیام‌رسان‌ها به شکل جدی در دستور کار قرار گرفت. اگرچه در ابتدا با توجه به تجربه تلخ قبلی، این اقدام و حمایت با دیده شک و تردید همراه شد و به همین دلیل انتقاداتی در برخی رسانه‌ها نسبت به خروجی و موفقیت این رویکرد مطرح شد.
اما وزارت ارتباطات در دولت سیزدهم در اتفاقی مشابه با صنعت فضایی و پروژه کلان فیبرنوری نشان داد که در راه‌اندازی و احیای پیام‌رسان‌های بومی نیز عزم جدی داشته و بنای بر شعار و اتلاف منابع و امکانات ندارد.
نتیجه آنکه از ابتدای دولت فعلی تا کنون، آخرین آمار مسوولان وزارت ارتباطات از وضعیت کاربران پیام‌رسان‌های بومی گویای بیش از ۱۰۷ میلیون کاربر فعال ماهانه است.
در این میان برخلاف اتفاقی که در دولت قبل رخ داد و مدیران پیام‌رسان‌ها نسبت به عدم تحقق حمایت‌ها و شعارها انتقاداتی داشتند، در این دوره نه تنها خبری از نقد و انتقادی از سوی پیام‌رسان‌ها نیست، بلکه مدیران و مسوولان وزارت ارتباطات از شخص وزیر گرفته تا دیگر مدیران، در مناسبت‌ها و تریبون‌های مختلف، مستمرا در حال حمایت از پیام‌رسان‌های بومی هستند. رویه‌ای که پیداست همچنان نیز ادامه خواهد داشت.
لذا در نتیجه همین حمایت‌های مستمر مادی و معنوی از سوی وزارت ارتباطات بود که اکنون می‌توان گفت که پیام‌رسان‌های بومی به نقطه بی‌بازگشتی در اکوسیستم اقتصاد دیجیتال در ایران رسیده و از مرحله شکست عبور کرده‌اند.
آن هم در شرایطی که رقبای بزرگ و خارجی همچنان و از طرق مختلف دسترسی به آنها فراهم است و گواه این مدعا نیز صدرنشینی دو پیام‌رسان واتس‌اپ و تلگرام در ایران است.
مدیران و فعالان کسب‌وکار در حوزه دیجیتال به خوبی می‌دانند که باز کردن جای پا و سهم گرفتن از رقبایی با میلیاردها کاربر در دنیا، که فراتر از مرزهای رایج جغرافیایی کشورها قادر به عرضه خدمات هستند، امری بسیار پیچیده و سخت است که نیازمند اراده، جدیت، برنامه‌ریزی و حمایت‌های قاطع و مستمر بود.
در این میان امکان ایجاد اتصال متقابل میان پیام‌رسان‌های ایرانی که برای نخستین بار در دنیا رخ داد، فراهم‌سازی بستر انتقال ارزانتر داده میان کاربران، اعطای زیرساخت‌های فنی، استمهال وام‌های پرداختی به پیام‌رسان‌ها، حمایت مستمر از اعتبار مدیران وزارت ارتباطات در پاسخگویی به مشکلات پیام‌رسان‌ها و در نهایت پذیرش خدمات ارایه شده از سوی ایرانی‌ها بخشی از اقدامات و حمایت‌های به عمل آمده است که همچنان نیز ادامه دارد.
به این ترتیب در واقع اتفاقی که مشابه آن در خصوص مسیریاب‌های ایرانی رخ داد و در رقابت با غول‌های خارجی توانستند سهم بازار خود را کسب کنند و تبدیل به یک اپلیکیشن مورد اقبال و رایج کاربران ایرانی شوند، امروز در حوزه پیام‌رسان‌های بومی نیز رخ داده و پیام‌رسان‌های ایرانی از این بابت باید قدردان اقدامات وزارت ارتباطات و همچنین اعتماد کاربران باشند.
نتیجه چنین اقدامی در سطح کلان و ملی نیز جلوگیری از خروج ارز از کشور برای دسترسی به پلتفورم‌های خارجی و از آن مهمتر خروج کلان‌داده‌ها که امروز از نفت هم با ارزش‌تر است بود.
در این میان البته که تلاش پیام‌رسان‌های بومی برای رفع کاستی‌ها و نواقص و همچنین شناسایی و پاسخ به نیاز کاربران ایرانی قابل انکار نیست و اگر محصول ارایه شده با مشکلات متعدد و گسترده فنی، نرم‌افزاری، گرافیکی و … مواجه بود، اصولا تزریق انبوهی از امکانات مادی و زیرساختی راه به جایی نمی‌برد.
لیکن در کنار تمام این تلاش‌ها، مشکلات غیرقابل کتمانی نیز در این راه باقی مانده‌اند. در حال حاضر قطعی و اختلال در خدمات‌دهی پیام‌رسان‌های بومی که بعضا مشترکان آنها به ده‌ها میلیون کاربر رسیده و تبدیل به یک ابزار رایج و مورد نیاز ایرانی‌ها شده است، امروز یکی از اصلی‌ترین محور نقدها و انتقادات به برخی از پیام‌رسان‌های داخلی است که البته در عین حمایت از آنها، مانع چشم‌پوشی مدیران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از این مشکل نشده و صدای اعتراض آنها را هم بلند کرده است.
از این رو حالا که مسیری با این سختی و سرمایه‌گذاری طی شده، باید از فرصت‌سوزی و از دست دادن «سرمایه‌ای ارزشمند» یعنی «اعتماد میلیون‌ها ایرانی» و پشتیبانی مستمر وزارت ارتباطات، که به راحتی به دست نیامده، به شدت اجتناب کرد و اقدامات فنی و سریع برای رفع آن به عمل آید.
و در نهایت نکته پایانی آنکه با عبور پیام‌رسان‌های ایرانی از تجربیات تلخ قبلی و رسیدن به ثبات، همچنین باید رفته‌رفته زمینه مستقل شدن از این حمایت‌ها نیز فراهم شود و پیام‌رسان‌های بومی نیز، همچون دیگر نمونه‌های موفق داخلی، به سمت خودگردانی و توسعه بیشتر حرکت کنند.
